երկաթ

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Armenian[edit]

Alternative forms[edit]

Etymology[edit]

From Old Armenian երկաթ (erkatʿ).

Pronunciation[edit]

  • Audio (Eastern Armenian)(file)

Noun[edit]

երկաթ • (erkatʿ)

  1. iron
  2. (colloquial) any metal
  3. (colloquial) metallic object (not necessarily of iron)
    էս ի՞նչ էրկաթներ են ստեղ ցցված ― ēs i?nčʿ ērkatʿner en steġ cʿcʿvac ― what are these metallic things sticking out here?

Declension[edit]

i-type, inanimate (Eastern Armenian)
singular plural
nominative երկաթ (erkatʿ) երկաթներ (erkatʿner)
dative երկաթի (erkatʿi) երկաթների (erkatʿneri)
ablative երկաթից (erkatʿicʿ) երկաթներից (erkatʿnericʿ)
instrumental երկաթով (erkatʿov) երկաթներով (erkatʿnerov)
locative երկաթում (erkatʿum) երկաթներում (erkatʿnerum)
definite forms
nominative երկաթը/երկաթն (erkatʿə/erkatʿn) երկաթները/երկաթներն (erkatʿnerə/erkatʿnern)
dative երկաթին (erkatʿin) երկաթներին (erkatʿnerin)
1st person possessive forms (my)
nominative երկաթս (erkatʿs) երկաթներս (erkatʿners)
dative երկաթիս (erkatʿis) երկաթներիս (erkatʿneris)
ablative երկաթիցս (erkatʿicʿs) երկաթներիցս (erkatʿnericʿs)
instrumental երկաթովս (erkatʿovs) երկաթներովս (erkatʿnerovs)
locative երկաթումս (erkatʿums) երկաթներումս (erkatʿnerums)
2nd person possessive forms (your)
nominative երկաթդ (erkatʿd) երկաթներդ (erkatʿnerd)
dative երկաթիդ (erkatʿid) երկաթներիդ (erkatʿnerid)
ablative երկաթիցդ (erkatʿicʿd) երկաթներիցդ (erkatʿnericʿd)
instrumental երկաթովդ (erkatʿovd) երկաթներովդ (erkatʿnerovd)
locative երկաթումդ (erkatʿumd) երկաթներումդ (erkatʿnerumd)

Derived terms[edit]

Old Armenian[edit]

Etymology[edit]

The origin is unclear. An overview of opinions follows.

etymological note

Often connected with the reflexes of Proto-Georgian-Zan *rḳina- (“iron”) (compare especially Laz ერკინა (erǩina)) and Proto-Lezghian *req̇ʷ (“iron”), as well as with Albanian hékur, ekur (“iron”), but the nature of the relationship is unknown.

According to Schrader, the Armenian is borrowed from Georgian-Zan, the ending -աթ (-atʿ) developing under the analogical influence of արծաթ (arcatʿ, “silver”). Tomaschek and Bork too argue for a Georgian-Zan or Northeast Caucasian origin for Armenian.

Bugge 1889 proposes derivation from Proto-Indo-European through an earlier form *երվաթ (*ervatʿ), with cognates in Old High German aruz, aruzzi, erizzi, German Erz (“ore”) and perhaps Sanskrit अरुण (aruṇa), अरुष (aruṣa, “reddish”). In 1893 he disavows this etymology and prefers the above Caucasian origin, adducing also Northern Mansi аргин (argin), Eastern Mari вӱрге́не (vürgéńe), Komi-Zyrian ыргӧн (yrgön, “copper”), Hungarian horgany (“zinc”) as borrowings from the same Caucasian source, but modern research explains these Uralic words otherwise.

Ačaṙean points to another group of superficially similar eastern Uralic words, namely Northern Mansi ке̄р (kēr), Northern Khanty карты (karty), Udmurt корт (kort), Komi-Zyrian кӧрт (kört), Komi-Permyak кӧрт (kört), Eastern Mari кӹртни (kÿrtńi), Moksha кшни (kšńi), Erzya кшни (kšńi, “iron”), without committing to any solution. He rejects all of the above etymologies and leaves the origin open.

J̌ahukyan 1987 again connects Old Armenian երկաթ (erkatʿ) with the above Kartvelian and Northeast Caucasian words, assuming that all of these languages borrowed the word from some unknown language, perhaps Hurro-Urartian. He adds that the Uralic words for “iron” (Eastern Mari кӹртни (kÿrtńi) etc.) may have been borrowed from Proto-Armenian, if it is accepted that at some point on the way to their historical homeland Proto-Armenians had direct contacts with the Uralic tribes.

Olsen lists երկաթ (erkatʿ) among her words of unknown origin.

Finally, J̌ahukyan 2010 connects with երկինք (erkinkʿ, “sky”), deriving both from Proto-Indo-European *d(i)w-, from *dyew- (“to be bright; sky, heaven”), the ending -աթ (-atʿ) developing under the analogical influence of արծաթ (arcatʿ, “silver”), explaining the connection between “sky” and “iron” by the fact that iron meteorites were one of the earliest sources of usable iron available to humans. For the sound changes see երկու (erku). He adds that the Kartvelian words are probably borrowed from Old Armenian երկինք (erkinkʿ, “sky”). For the association between “sky” and “iron” compare also Coptic ⲃⲉⲛⲓⲡⲉ (benipe, “iron”), which etymologically is from an Egyptian phrase meaning “metal of the heaven” (see Černý).

Noun[edit]

երկաթ • (erkatʿ)

  1. iron
    երկաթ կակուղ ― erkatʿ kakuł ― soft, malleable iron
    երկաթ դիւրահերձ ― erkatʿ diwraherj ― red-short iron, hot-short iron, red shear or sear iron
    երկաթ կալուանացեալ ― erkatʿ kaluanacʿeal ― galvanized iron
    երկաթ կռանահար ― erkatʿ kṙanahar ― forged, tilted, bar or malleable iron
    երկաթ հայելական ― erkatʿ hayelakan ― specular, oligist iron, iron ore
    երկաթ հրաբեր ― erkatʿ hraber ― pyrophoric iron
    երկաթ սպիտակ/թանագ ― erkatʿ spitak/tʿanag ― plate, white iron, tinned iron plate, tin, tin plate
    երկաթ հնոտի ― erkatʿ hnoti ― old iron
    կոտորք երկաթոյ ― kotorkʿ erkatʿoy ― grape shot
    սայր երկաթոյ ― sayr erkatʿoy ― tag
    վաճառական երկաթոյ ― vačaṙakan erkatʿoy ― smith, blacksmith
    պատել երկաթով ― patel erkatʿov ― to bind or mount with iron
    բազմախողխող երկաթ ― bazmaxołxoł erkatʿ ― sharp
    երկաթի դար ― erkatʿi dar ― iron age
    կռանել զերկաթ մինչ ատրաշէկն է ― kṙanel zerkatʿ minčʿ atrašēkn ē ― to beat the iron while it is hot
  2. iron tool, iron weapon, sword, razor, nail
  3. (in the plural) fetters, irons, chains, gyves

Declension[edit]

o-type
singular plural
nominative երկաթ (erkatʿ) երկաթք (erkatʿkʿ)
genitive երկաթոյ (erkatʿoy) երկաթոց (erkatʿocʿ)
dative երկաթոյ (erkatʿoy) երկաթոց (erkatʿocʿ)
accusative երկաթ (erkatʿ) երկաթս (erkatʿs)
ablative երկաթոյ (erkatʿoy) երկաթոց (erkatʿocʿ)
instrumental երկաթով (erkatʿov) երկաթովք (erkatʿovkʿ)
locative երկաթ (erkatʿ) երկաթս (erkatʿs)
i-a-type
singular plural
nominative երկաթ (erkatʿ) երկաթք (erkatʿkʿ)
genitive երկաթի (erkatʿi) երկաթաց (erkatʿacʿ)
dative երկաթի (erkatʿi) երկաթաց (erkatʿacʿ)
accusative երկաթ (erkatʿ) երկաթս (erkatʿs)
ablative երկաթէ (erkatʿē) երկաթաց (erkatʿacʿ)
instrumental երկաթաւ (erkatʿaw) երկաթաւք = երկաթօք (erkatʿawkʿ = erkatʿōkʿ)
locative երկաթի (erkatʿi) երկաթս (erkatʿs)
post-classical
i-type
singular plural
nominative երկաթ (erkatʿ) երկաթք (erkatʿkʿ)
genitive երկաթի (erkatʿi) երկաթից (erkatʿicʿ)
dative երկաթի (erkatʿi) երկաթից (erkatʿicʿ)
accusative երկաթ (erkatʿ) երկաթս (erkatʿs)
ablative երկաթէ (erkatʿē) երկաթից (erkatʿicʿ)
instrumental երկաթիւ (erkatʿiw) երկաթիւք (erkatʿiwkʿ)
locative երկաթի (erkatʿi) երկաթս (erkatʿs)
post-classical

Derived terms[edit]

Descendants[edit]

  • Armenian: երկաթ (erkatʿ)

References[edit]

  • Ačaṙean, Hračʿeay (1973) “երկաթ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, pages 58–60
  • Awetikʿean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “երկաթ”, in Nor baṙgirkʿ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Bork, Ferdinand (1907) Beiträge zur Kaukasischen Sprachwissenschaft. T. 1. Kaukasische Miszellen (in German), Königsberg: R. Leupold, pages 18–19
  • Bugge, Sophus (1889) “Beiträge zur etymologischen Erläuterung der armenischen Sprache”, in Forhandlinger i Videnskabs-selskabet i Christiania (in German), No. 4, Christiania, pages 14–15
  • Bugge, Sophus (1893) “Beiträge zur etymologischen Erläuterung der armenischen Sprache”, in Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung (in German), volume 32, pages 83–84
  • Černý, Jaroslav (1976) Coptic Etymological Dictionary, Cambridge: Cambridge University Press, →ISBN, page 24
  • Erckert, Roderich von (1895) Die Sprachen des kaukasischen Stammes. I. Theil. Wörterverzeichniss (in German), Vienna: Alfred Hölder, § 103, page 57
  • J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʿ lezvi patmutʿyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period]‎[1] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, pages 265, 295, 436, 598, 612
  • J̌ahukyan, Geworg (2010) “երկաթ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 226b
  • Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 949
  • Petrosean, Matatʿeay (1879) “երկաթ”, in Nor Baṙagirkʿ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Schrader, Otto (1890) Frank Byron Jevons, transl., Prehistoric antiquities of the Aryan peoples: a manual of comparative philology and the earliest culture, London: Charles Griffin and Company, page 203 and 210
  • Tomaschek, Wilhelm (1890) “Review of Bugge 1889”, in Deutsche Litteraturzeitung (in German), volume XI, number 6, Berlin, column 197
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=երկաթ&oldid=78281342"