działać

Old Polish

Alternative forms

• dziełać

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *dělati. By surface analysis, działo +‎ -ać. First attested in the fifteenth century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /d͡ʑaɫat͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /d͡ʑaɫat͡ɕ/

Verb

działać impf

1. to work, to operate to be active
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎^[1], Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 126, 1:

     Alysz gospodzyn wczyny dom, po prosznoszcy dzalayø (in vanum laboraverunt), gysz czynø gy

     [Aliż Gospodzin uczyni dom, po prozności działają (in vanum laboraverunt), jiż czynią ji]

   • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 35, 35:

     Obu nauczyl mødroszczy, abi dzyalaly dzalem czyeszelskym (ut faciant opera abietarii)

     [Obu nauczył mądrości, aby działali działem ciesielskim (ut faciant opera abietarii)]

   • 1880 [Middle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume V, page 279:

     Schywoth dzalayączy a schywoth o bodze myslączy wyodla actiuam vitam et contemplatiuam sublimiter exercebat

     [Żywot działający a żywot o Bodze myślący wiodła actiuam vitam et contemplatiuam sublimiter exercebat]

2. to act, to behave
   • 1887 [Fifteenth century], Lucjan Malinowski, editor, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎^[3], page 25b:

     Pyszny nyesprawiedliwie dzialali zawzdi (superbi inique agebant usquequaque Psal 118, 51)

     [Pyszni niesprawiedliwie działali zawżdy (superbi inique agebant usquequaque Psal 118, 51)]

   • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎^[4], page 707:

     Napirzvey ma slubiczi, yze ma przykazanya boze... chovaczi..., aza przesthąpy, yestlyby kthorymi vystąpyl a gich sye dopusczyl zyvącz y tez dzyelayącz naprzeczyw obyczayovy zakonu thego (quas contra hunc vivendi modum commiserit), dossziczi vczynyczy

     [Napirzwej ma ślubić, iże ma przykazania boże... chować..., aza przestąpi, jestliby ktorymi wystąpił a jich sie dopuścił żywiąc i też dziełając naprzeciw obyczajowi zakonu tego (quas contra hunc vivendi modum commiserit), dosyć uczynić]

   • 1937 [15th century], Středověké listy ze Slovenska. Sbírka listů a listin, psaných jazykem národném.‎^[5], volume I, page 20:

     A wszakoz Byenya them sobye nycz nye popravy, czo pyrvey myąl dzyelacz, o gedną rzecz tho bądzye dzyelyal, o [d]dvye abo o trzy

     [A wszakoż Bienia tem sobie nic nie poprawi, co pirwej miał dziełać, o jedną rzecz to będzie dziełał, o dwye abo o trzy]

3. to do, to perform, to execute, to commit; to make; to build
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎^[6], Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 117, 21:

     Kamen, gen sø odrzvczyly dzalayøcz (lapidem, quem reprobaverunt aed ficantes), ten vczynon gest we glowø køta

     [Kamień, jen są odrzucili działając (lapidem, quem reprobaverunt aed ficantesy), ten uczynion jest we głowę kąta]

   • 1930 [Fifteenth century], “I Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 9, 30:

     Sinowye kaplansci mascy [z] wonyaiøcich mascy dzalaly (unguenta ex aromatibus conficiebant)

     [Synowie kapłańszczy maści [z] woniających [maści] [rzeczy] działali (unguenta ex aromatibus conficiebant)]

   • 1930 [Fifteenth century], “Neh”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 6, 3:

     Dzalo vyelykye ia dzalam (opus grande ego facio)

     [Działo wielikie ja działam (opus grande ego facio)]

   • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[9], 16, 23:

     To, czso dzelano ma bicz, czynczye (quodcumque operandum est, facite)

     [To, cso dziełano ma być, czyńcie (quodcumque operandum est, facite)]

   • 1880 [Fifteenth century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume I, page 143:

     Vbostw (leg. ubostwu) ochloda dzyalacz (pauperes recreare)

     [Ubostwu ochłoda działać (pauperes recreare)]

   • 1874-1891 [Fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XIX, page 89:

     Gdy nąsch Jesus yusz umyeral, testamenth tam kraszny dzalal

     [Gdy nasz Jesus już umierał, testament tam krasny działał]

   • 1902-1952 [c. 1450], Pamiętnik Literacki. Czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej, volume IX, page 318:

     A czego by ssam nye rad myal, nykomv tego nye dzyalay

     [A czego by sam nie rad miał, nikomu tego nie działaj]

   • 1461, Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego‎^[10], line 13:

     Do wroczlawyanow poszlaly... a szkarzancz na zemyany, by gym gwalthy dzalaly

     [Do wrocławianow posłali... a skarżąc na ziemiany, by jim gwałty działali]

   • 1950 [1471], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2955:

     Tho, gdze Katharzina y Malgorzatha dzela vydzenye, tho ya dzirszą sza prawem moym w pokoyv

     [To, gdzie Katarzyna i Małgorzata dzieła widzenie, to ja dzirżę za prawem moim w pokoju]

   • 1892 [1484], Hieronim Łopaciński, editor, Reguła trzeciego zakonu św. Franciszka i drobniejsze zabytki języka polskiego z końca w. XV i początku XVI‎^[11], page 719:

     Yakye modlythvy mayą za vmarle dzyelaczi y pelnyczy (de sepultura defunctorum et de oratione pro ipsis facienda)

     [Jakie modlitwy mają za umarłe dziełać i pełnić (de sepultura defunctorum et de oratione pro ipsis facienda)]

   • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 12:

     Jhus mathcze thą czescz dzyalal, gysze apostoly szebral

     [Jezus matce tę cześć działał, iże apostoły zebrał]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[12], page 289:

     Chczyal naslyadovacz Iesucrista, yszby szye navczyl czvd dzyalacz prze svoy zyssk (ut disceret signa facere ad lucrum)

     [Chciał naśladować Jesukrysta, iżby sie nauczył cud działać prze swoj zysk (ut disceret signa facere ad lucrum)]

4. (agriculture, of land) to cultivate
   • 1930 [Fifteenth century], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[13], 2, 5:

     Bo tegdi bog nye spuszczal dszdza na szemyø, a czlowyek nye bil, gez to bi dzalal szemyø (qui operaretur terram)

     [Bo tegdy Bog nie spuszczał dżdża na ziemię a człowiek nie był, jeż to by działał ziemię (qui operaretur terram)]

5. to make into, to turn into, to cause to be
6. (reflexive with się) to act as, to pass as, to pass off as, to impersonate
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[14], page 429:

     O dobry czye vczynek nye kamyenvyemy, ale yze movysch przeczyw bogu, yze ty bądącz czlovyekyem dzyalasz szye bogyem (et quia tu homo cum sis, facis teipsum deum Jo 10, 33)

     [O dobry cie uczynek nie kamienujemy, ale iże mowisz przeciw Bogu i iże ty będąc człowiekiem działasz sie Bogiem (et quia tu homo cum sis, facis teipsum Deum Jo 10, 33)]

Derived terms

nouns

• działacz
• działanie

 

verbs

• nadziałać pf
• obdziaławać impf
• poddziałać pf
• podziałać pf
• podzieławać impf
• przedziałać pf
• udziałać pf
• wydziałać pf
• wzdziałać pf
• zadziałać pf
• zdziałać pf

 

Descendants

• Masurian: dżiałacz
• Polish: działać
• Silesian: działać

References

• Boryś, Wiesław (2005) “działać”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “działać”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Mańczak, Witold (2017) “działać”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “działać”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “działać”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish działać. By surface analysis, dzieło +‎ -ać.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈd͡ʑa.wat͡ɕ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈd͡ʑa.ɫat͡ɕ/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -awat͡ɕ
• Syllabification: dzia‧łać

Verb

działać impf

1. (intransitive) to act (to perform specific activities aimed at achieving a specific goal or goals)

   Synonym: operować

2. (intransitive) to work (to function correctly)

   Synonyms: chodzić, funkcjonować

   Przychodzi programista do lekarza i mówi: "Panie doktorze, wątroba mnie boli". Lekarz odpowiada: "Dziwne, u mnie działa".

   A programmer goes to the doctor and says, "Doctor, my liver hurts." The doctor says, "Strange, it works for me."

3. (intransitive) to work (to apply at a particular time or to a particular situation)

   Synonym: obowiązywać

4. (intransitive) to work (to have a particular effect on) [+ na (accusative) = on whom/what]

   Synonym: skutkować

5. (intransitive, chemistry) to apply (to use a specific substance to cause a chemical reaction) [+instrumental = what]
6. (transitive, obsolete) to churn butter

   Synonym: ubijać

7. (transitive, obsolete) to create

   Synonym: wytwarzać

8. (transitive, Middle Polish) to exercise; to be engaged in

   Synonyms: sprawować, zajmować się

9. (transitive, Middle Polish) to celebrate, to observe

   Synonym: odprawiać

10. (transitive, Middle Polish) to have, to throw, to hold (to be the host of i.e. a party)

    Synonym: urządzać

11. (transitive, Middle Polish) to give, to grant, to submit
12. (transitive, Middle Polish) to inflict

    Synonyms: wyrządzać, zadawać

13. (intransitive, Middle Polish) to act, to behave

    Synonyms: postępować, zachowywać<zachowywać się>

14. (transitive, Middle Polish) to cause; to bring about

    Synonym: sprawiać

15. (transitive, Middle Polish) to perform a deed (to do something i.e. good or bad)
16. (transitive, Middle Polish) to put together, to come up with
17. (transitive, Middle Polish) to cause

    Synonym: powodować

18. (transitive, Middle Polish) to change into, to transform (to give traits of something to something)

    Synonym: przemieniać

19. (transitive, Middle Polish) to consider as
20. (transitive, Middle Polish) to fulfill, to realize

    Synonyms: realizować, wypełniać

21. (intransitive, Middle Polish, mathematics) to calculate (to perform calculations, to solve arithmetic tasks using an abacus)
22. (intransitive, Middle Polish, law) to plead for something in court

    Synonym: występować

23. (reflexive with się, Middle Polish) to come about

    Synonym: powstawać

24. (reflexive with się, Middle Polish) to become, to pass as (to take on traits of a particular person)

Conjugation

Conjugation of działać impf
	person	singular			plural
		masculine	feminine	neuter	virile	nonvirile
infinitive		działać
present tense	1st	działam			działamy
	2nd	działasz			działacie
	3rd	działa			działają
	impersonal	działa się
past tense	1st	działałem, -(e)m działał	działałam, -(e)m działała	działałom, -(e)m działało	działaliśmy, -(e)śmy działali	działałyśmy, -(e)śmy działały
	2nd	działałeś, -(e)ś działał	działałaś, -(e)ś działała	działałoś, -(e)ś działało	działaliście, -(e)ście działali	działałyście, -(e)ście działały
	3rd	działał	działała	działało	działali	działały
	impersonal	działano
future tense	1st	będę działał, będę działać	będę działała, będę działać	będę działało, będę działać	będziemy działali, będziemy działać	będziemy działały, będziemy działać
	2nd	będziesz działał, będziesz działać	będziesz działała, będziesz działać	będziesz działało, będziesz działać	będziecie działali, będziecie działać	będziecie działały, będziecie działać
	3rd	będzie działał, będzie działać	będzie działała, będzie działać	będzie działało, będzie działać	będą działali, będą działać	będą działały, będą działać
	impersonal	będzie działać się
conditional	1st	działałbym, bym działał	działałabym, bym działała	działałobym, bym działało	działalibyśmy, byśmy działali	działałybyśmy, byśmy działały
	2nd	działałbyś, byś działał	działałabyś, byś działała	działałobyś, byś działało	działalibyście, byście działali	działałybyście, byście działały
	3rd	działałby, by działał	działałaby, by działała	działałoby, by działało	działaliby, by działali	działałyby, by działały
	impersonal	działano by
imperative	1st	niech działam			działajmy
	2nd	działaj			działajcie
	3rd	niech działa			niech działają
active adjectival participle		działający	działająca	działające	działający	działające
passive adjectival participle		działany	działana	działane	działani	działane
contemporary adverbial participle		działając
verbal noun		działanie

Derived terms

nouns

• działanie

 

verbs

• nadziałać pf
• oddziałać pf, oddziaływać impf
• udziałać pf
• wydziałać pf
• zadziałać pf
• zdziałać pf

 

verbs

• czas działa na korzyść impf, czas zadziałał na korzyść pf
• działać jak płachta na byka impf, podziałać jak płachta na byka pf
• działać na nerwy impf, zadziałać na nerwy komuś pf

 

Further reading

• działać in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• działać in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “działać”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “działać się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “DZIAŁAĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 20.01.2015
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “działać”, in Słownik języka polskiego‎^[15]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “działać”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[16]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “działać”, in Słownik języka polskiego‎^[17] (in Polish), volume 1, Warsaw, page 633
• działać in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego
• M. Arcta Słownik Staropolski/Działać on the Polish Wikisource.Wikisource ^pl

Silesian

Alternative forms

• dźałać (Steuers Silesian alphabet)

Etymology

Inherited from Old Polish działać.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈd͡ʑawat͡ɕ/
• Rhymes: -awat͡ɕ
• Syllabification: dzia‧łać

Verb

działać impf (perfective zdziałać)

1. (intransitive) to act (to perform specific activities aimed at achieving a specific goal or goals)
   • 2018 – 2020 October 1, Redakcyjŏ, “Na kole ôd Herbōw do Uszyc, rŏz po jednej, rŏz po drugiyj strōnie ślōnskiyj granicy.”, in Wachtyrz.eu‎^[18], Kotórz Mały, Poland: Silesia Progress:

     Jerzy Ochman – pochodzã ôd Ôlesna. Ôd bajtla jeżdżã na kole i tak mi ôstało. Sztudowołech matymatyka we Wrocławiu, terŏz robiã za informatyka. Działōm tyż w partii Cuzamyn.

     (please add an English translation of this quotation)

2. (transitive) to churn butter
3. (intransitive) to masturbate (to perform masturbation on oneself)

Conjugation

Conjugation of działać impf
	person	singular			plural
		masculine	feminine	neuter	virile	nonvirile
infinitive		działać
present tense	1st	działōm			działōmy
	2nd	działŏsz			działŏcie
	3rd	działŏ			działajōm
past tense	1st	działołch, działołech, działoł żech	działałach działała żech	działałoch1) działało żech1)	działalimy, działalichmy	działałymy, działałychmy
	2nd	działołś, działołeś, działoł żeś	działałaś działała żeś	działałoś1) działało żeś1)	działaliście, działali żeście	działałyście, działały żeście
	3rd	działoł	działała	działało	działali	działały
future tense	1st	bydã działoł, bydã działać	bydã działała, bydã działać	bydã działało,1) bydã działać	bydymy działali, bydymy działać	bydymy działały, bydymy działać
	2nd	bydziesz działoł, bydziesz działać	bydziesz działała, bydziesz działać	bydziesz działało,1) bydziesz działać	bydziecie działali, bydziecie działać	bydziecie działały, bydziecie działać
	3rd	bydzie działoł, bydzie działać	bydzie działała, bydzie działać	bydzie działało, bydzie działać	bydōm działali, bydōm działać	bydōm działały, bydōm działać
pluperfect tense2)	1st	bōłch działoł, bōłech działoł, bōł żech działoł	byłach działała była żech działała	byłoch działało1) było żech działało1)	byli my działali, bylichmy działali	były my działały, byłychmy działały
	2nd	bōłś działoł, bōłeś działoł, bōł żeś działoł	byłaś działała była żeś działała	byłoś działało1) było żeś działało1)	byliście działali, byli żeście działali	byłyście działały, były żeście działały
	3rd	bōł działoł	była działała	było działało1)	były my działali, byłychmy działali	były działały
conditional	1st	bych działoł	bych działała	byście działali	by my działały, bychmy działały
	2nd	byś działoł	byś działała	byście działali	byście działały
	3rd	by działoł	by działała	by działało	by działali	by działały
imperative	1st	niych działōm			działejmy
	2nd	działej			działejcie
	3rd	niych działŏ			niych działajōm
active adjectival participle		działajōncy	działajōncŏ	działajōnce	działajōncy	działajōnce
passive adjectival participle		działany	działanŏ	działane	działani	działane
verbal noun		działanie
1) Personal neuter forms might be considered nonstandard, protological, or nonce, appearing mostly in literature to refer to grammatically neuter nouns, however might also be used for people who prefer neuter forms. 2) The pluperfect is either archaic or obsolete and now used for conditional in the past.

Derived terms

nouns

• działanie

 

Further reading

• dzialac in dykcjonorz.eu
• działać in silling.org
• Aleksandra Wencel (2023) “dźałać”, in Dykcjůnôrz ślų̊sko-polski‎^[19], page 193