narzec

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *nareťi. By surface analysis, na- +‎ rzec. First attested in 1390.

Pronunciation

IPA^(key): (10^th–15^th CE) /nar̝ɛt͡sʲ/
IPA^(key): (15^th CE) /nar̝ɛt͡sʲ/

Verb

narzec pf (imperfective narzekać)

(transitive, attested in Greater Poland) to say; to name; to designate
- 1959 [1390], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 241, Poznań:
  Voewoda vstal rog na panø Melinskø o 40 marcas, na tho gest Gerwarth woysznego narzekl
  [Wojewoda wstał rok na panią Mielińską o 40 marcas, na to jest Gerwart wojźnego narzekł]
- 1887, 1889 [1392], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 168, Pyzdry; Gniezno; Kościan:
  Jaszco ąuinąue suos testes addixit, narzekl, et sextum dixit, quod non potuit... tam cito ad juramentum venire
  [Jaśko ąuinąue suos testes addixit, narzekł, et sextum dixit, quod non potuit... tam cito ad juramentum venire]
- 1872 [XV in.], Konstanty Małkowski, editor, Przegląd najdawniejszych pomników języka polskiego‎^[1], page 119:
  Czo Meczlawa Zambina poswala bela tesz Zambina o wødol, o tho iest dostavila gethnacze w søcze narzeczone
  [Co Miecława Ziębina pozwała beła też Ziębinę o wądoł, o to jest dostawiła jednacze w sądzie narzeczone]
- 1959 [1428], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1289, Poznań:
  Jszem byl nyemoczen... tedy, kedym mal rok zawity sz narzeczonymi Benakem hy s bracza yego
  [Iżem był niemocen... tedy, kiedym miał rok zawity z narzeczonymi Benakiem hi z bracią jego]
- 1959 [1428], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1290, Poznań:
  Jszem byl nyemoczen... tedy, kedym mal rok zawity s narzeczon[y]a Margorzatha
  [Iżem był niemocen... tedy, kiedym miał rok zawity z narzeczoną Margorzatą]
- c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 38v:
  Deputare id est ordinare dare vel ascribere nąrzecz
  [Deputare id est ordinare dare vel ascribere narzec]
- 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[2], [3], [4]}, volume XXIII, page 279:
  Adiunxit, gl. adiungit hunc sermonem narzecla
  [Adiunxit, gl. adiungit hunc sermonem narzekła]
(attested in Greater Poland) to reproach; to accuse; to condemn; to question
- 1960 [1400], Kazimierz Kaczmarczyk, Karol Rzyski, editors, Księga ziemska poznańska. 1400-1407‎^[5], number 379, Poznań:
  Andreas... evasit Potrkonem... et Katherinam... super eo, quod sibi imputavit vlg. narzekl, quod iniustum terminum super ipsos astitisset
  [Andreas... evasit Potrkonem... et Katherinam... super eo, quod sibi imputavit vlg. narzekł, quod iniustum terminum super ipsos astitisset]
- 1902 [1402], “Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku”, in Franciszek Piekosiński, editor, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego‎^[6], volume 6, Poznań, Pyzdry, Kościan, Gniezno, page 110:
  Inter Bawor... actorem et inter Nicolaum ministerialem..., quia dictus Bawor culpam iniunxit sibi, non iuste recognouisse vlg. narzekl gy, quod non iuste recognouisset recognicionem vlg. wstecz inter Simconem... et Baworium
  [Inter Bawor... actorem et inter Nicolaum ministerialem..., quia dictus Bawor culpam iniunxit sibi, non iuste recognouisse vlg. narzekł ji, quod non iuste recognouisset recognicionem vlg. wstecz inter Simconem... et Baworium]
1. (attested in Greater Poland, law) to contest (to accuse a judge of an unfair or unjust verdict, to question the validity of a court verdict)
  - 1895 [1400], Archiwum Komisji Prawniczej. Collectanea ex Archivo Collegii Iuridici‎^[7], volume II, page 73:
    Cum aliquis arguit seu provocat sentenciam castellani Cracoviensis, quod vlg. dicitur narzecze vel nagani, pelles emerlinas... dare... teneatur
    [Cum aliquis arguit seu provocat sentenciam castellani Cracoviensis, quod vlg. dicitur narzecze vel nagani, pelles emerlinas... dare... teneatur]
  - 1960 [1404], Kazimierz Kaczmarczyk, Karol Rzyski, editors, Księga ziemska poznańska. 1400-1407‎^[8], number 1823, Poznań:
    Da michi ius meum, ex quo michi imputasti vlg. narzekl
    [Da michi ius meum, ex quo michi imputasti vlg. narzekł]
  - 1915 [1443], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[9], volume I, number 27, Greater Poland:
    Przeczslaus... coram iudicio exposuit, quod dum fuit iudex..., tunc quaedam Thomyna kmethonissa... sibi derogauit al. naganila et narzekla
    [Przeczslaus... coram iudicio exposuit, quod dum fuit iudex..., tunc quaedam Thomyna kmethonissa... sibi derogauit al. naganiła et narzekła]
2. (attested in Greater Poland, hapax legomenon) to contest (to question the validity of a document)
  - 1959 [1432], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1389, Poznań:
    Jaco to swaczimy, jsze ten list wsd[w]awny pana staroscyn, ktoremusch pan Dobrogosth... narzekl, ten yesd wischedl sprawedliwe s *kanczeleriey staroscziney
    [Jako to świaczymy, iże ten list wzd[w]awny pana starościn, ktoremuż pan Dobrogost... narzekł, ten jest wyszedł sprawiedliwie z kanceleryjey starościnej]
3. (transitive, attested in Greater Poland) to contest (to make an accusation against someone's nobility, honor, to question someone's nobility, honor)
  - 1960 [1400], Kazimierz Kaczmarczyk, Karol Rzyski, editors, Księga ziemska poznańska. 1400-1407‎^[10], number 142, Poznań:
    Albertus dominum palatinum imputavit vlg. narzekl, dicens: Mentiretur iste sicut canis, quis hoc dixit
    [Albertus dominum palatinum imputavit vlg. narzekł, dicens: Mentiretur iste sicut canis, quis hoc dixit]
  - 1960 [1401], Kazimierz Kaczmarczyk, Karol Rzyski, editors, Księga ziemska poznańska. 1400-1407‎^[11], number 671, Poznań:
    Derslaus astitit termino super Jacobum..., quod ipsum imputaverat vlg. narzekl, quod esset fur terrestris
    [Derslaus astitit termino super Jacobum..., quod ipsum imputaverat vlg. narzekł, quod esset fur terrestris]
  - 1902 [1402], “Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku”, in Franciszek Piekosiński, editor, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego‎^[12], volume 6, Poznań, Pyzdry, Kościan, Gniezno, page 90:
    Iaszek... imputauit suo honori coram iudicio vlg. narzekl Henrico
    [Iaszek... imputauit suo honori coram iudicio vlg. narzekł Henrico]
  - 1960 [1404], Kazimierz Kaczmarczyk, Karol Rzyski, editors, Księga ziemska poznańska. 1400-1407‎^[13], number 1702, Poznań:
    Jacussius... inputasset nobilitati vlg. narzekl Pauli..., quod ipse non esset nobilis
    [Jacussius... inputasset nobilitati vlg. narzekł Pauli..., quod ipse non esset nobilis]
  - 1959 [1404], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 570, Poznań:
    Czso Wawrzinecz narzecl Borislawa, bi bil potwarcza, tego ne ye
    [Cso Wawrzyniec narzekł Borysława, by był potwarca, tego nie je]
  - 1915 [1415], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[14], volume I, number 7, Greater Poland:
    Petrassius... purgauit se... erga dominam... Bauroy..., pro quo ipsum deputauit al. narzekla
    [Petrassius... purgauit se... erga dominam... Bauroy..., pro quo ipsum deputauit al. narzekła]
  - 1915 [1437], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[15], volume I, number 21, Greater Poland:
    Mathias... recognouit, quia Stanislao ministeriali non imputauit al. nye narzekl ad honorem ipsius nec ad humanitatem ipsius
    [Mathias... recognouit, quia Stanislao ministeriali non imputauit al. nie narzekł ad honorem ipsius nec ad humanitatem ipsius]
  - 1915 [1440], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[16], volume I, number 25, Greater Poland:
    Vincencius et Petrus... fuerunt per... Iohannem... infamati al. narzeczeny pro nobilitate al. o szlachta
    [Vincencius et Petrus... fuerunt per... Iohannem... infamati al. narzeczeny pro nobilitate al. o szlachta]
  - 1915 [1443], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[17], volume I, number 26, Greater Poland:
    Nyemyerza... Albertum... derogauerat al. narzekl
    [Niemierza... Albertum... derogauerat al. narzekł]
  - 1959 [1445], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1619, Poznań:
    Martinus... et Stanko..., kmethones, debent se expurgare... tribus hominibus... honestis, qui non essent infamati al. narzeczeny
    [Martinus... et Stanko..., kmethones, debent se expurgare... tribus hominibus... honestis, qui non essent infamati al. narzeczeny]
  - 1915 [1467], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[18], volume I, number 52, Greater Poland:
    Addixerat al. narzekl in honore suo
    [Addixerat al. narzekł in honore suo]
  - 1915 [1468], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[19], volume I, number 53, Greater Poland:
    Nicolaus... in honorem ipsorum addixit al. narzekl, quod ipsi non essent de nobili genere procreati, sed de ignobili
    [Nicolaus... in honorem ipsorum addixit al. narzekł, quod ipsi non essent de nobili genere procreati, sed de ignobili]
  - 1915 [1470], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[20], volume I, number 54, Greater Poland:
    Allexander... sibi et honori suo contradixit al. narzekl, ad honorem ac nobilitatem suam dixit
    [Allexander... sibi et honori suo contradixit al. narzekł, ad honorem ac nobilitatem suam dixit]
  - 1915 [1471], Stanisław Kozierowski, editor, Nieznane zapiski heraldyczne‎^[21], volume I, number 56, Greater Poland:
    Nicolaus... Barthossium inculpauerat al. narzecl byl
    [Nicolaus... Barthossium inculpauerat al. narzekł był]
(hapax legomenon) to sequester, to take into security
- 1875 [c. 1455-1460], Zygmunt Celichowski, editor, Słowniczek łacińsko- polski wyrazów prawa magdeburskiego z wieku XV. Przedruk homograficzny z kodeksu kórnickiego‎^[22], page 1:
  Alloquitur, id est arrestauit al. narzeklby zastaw
  [Alloquitur, id est arrestauit al. narzekłby zastaw]

Derived terms

nouns

narzeczenie

Related terms

nouns

narzekanie

Descendants

Middle Polish: narzec
Silesian: narzec

References

Boryś, Wiesław (2005), “narzeczony, narzekać”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
Mańczak, Witold (2017), “narzeczony”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
Bańkowski, Andrzej (2000), “narzec”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
S. Urbańczyk, editor (1966), “narzec”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 5, Wrocław, Warsaw, Kraków: Polish Academy of Sciences, page 94
B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “narzec”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “narzec”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk