सारयति

Sanskrit

Etymology

Inherited from Proto-Indo-Aryan *sāráyati, from Proto-Indo-Iranian *sāráyati, from Proto-Indo-European *sol-éye-ti, from the root *sel- (“jump, spring”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /sɑː.ɾɐ́.jɐ.ti/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /ˈs̪ɑː.ɾɐ.jɐ.t̪i/

Verb

सारयति • (sārayati) third-singular indicative (causative, root सृ)

1. causes to run
2. sets in motion, strikes (a lute)
3. removes, pushes aside (a braid of hair)
4. puts in array, arranges

   द्यूतं सारयति

   dyūtaṃ sārayati

   arranges the men on a chess-board

   • Pañcad
5. makes visible, shows, manifests
6. nourishes, fosters

Conjugation

Present: सारयति (sāráyati), सारयते (sāráyate)
	Active			Mediopassive
	Singular	Dual	Plural	Singular	Dual	Plural
Indicative
Third	सारयति sāráyati	सारयतः sāráyataḥ	सारयन्ति sāráyanti	सारयते sāráyate	सारयेते sāráyete	सारयन्ते sāráyante
Second	सारयसि sāráyasi	सारयथः sāráyathaḥ	सारयथ sāráyatha	सारयसे sāráyase	सारयेथे sāráyethe	सारयध्वे sāráyadhve
First	सारयामि sāráyāmi	सारयावः sāráyāvaḥ	सारयामः / सारयामसि¹ sāráyāmaḥ / sāráyāmasi¹	सारये sāráye	सारयावहे sāráyāvahe	सारयामहे sāráyāmahe
Imperative
Third	सारयतु sāráyatu	सारयताम् sāráyatām	सारयन्तु sāráyantu	सारयताम् sāráyatām	सारयेताम् sāráyetām	सारयन्ताम् sāráyantām
Second	सारय sāráya	सारयतम् sāráyatam	सारयत sāráyata	सारयस्व sāráyasva	सारयेथाम् sāráyethām	सारयध्वम् sāráyadhvam
First	सारयाणि sāráyāṇi	सारयाव sāráyāva	सारयाम sāráyāma	सारयै sāráyai	सारयावहै sāráyāvahai	सारयामहै sāráyāmahai
Optative/Potential
Third	सारयेत् sāráyet	सारयेताम् sāráyetām	सारयेयुः sāráyeyuḥ	सारयेत sāráyeta	सारयेयाताम् sāráyeyātām	सारयेरन् sāráyeran
Second	सारयेः sāráyeḥ	सारयेतम् sāráyetam	सारयेत sāráyeta	सारयेथाः sāráyethāḥ	सारयेयाथाम् sāráyeyāthām	सारयेध्वम् sāráyedhvam
First	सारयेयम् sāráyeyam	सारयेव sāráyeva	सारयेम sāráyema	सारयेय sāráyeya	सारयेवहि sāráyevahi	सारयेमहि sāráyemahi
Subjunctive
Third	सारयात् / सारयाति sāráyāt / sāráyāti	सारयातः sāráyātaḥ	सारयान् sāráyān	सारयाते / सारयातै sāráyāte / sāráyātai	सारयैते sāráyaite	सारयन्त / सारयान्तै sāráyanta / sāráyāntai
Second	सारयाः / सारयासि sāráyāḥ / sāráyāsi	सारयाथः sāráyāthaḥ	सारयाथ sāráyātha	सारयासे / सारयासै sāráyāse / sāráyāsai	सारयैथे sāráyaithe	सारयाध्वै sāráyādhvai
First	सारयाणि sāráyāṇi	सारयाव sāráyāva	सारयाम sāráyāma	सारयै sāráyai	सारयावहै sāráyāvahai	सारयामहै sāráyāmahai
Participles
	सारयत् sāráyat			सारयमाण / सारयाण² sāráyamāṇa / sārayāṇa²
Notes	The subjunctive is only used in Vedic Sanskrit. ¹Vedic ²Later Sanskrit

Imperfect: असारयत् (ásārayat), असारयत (ásārayata)
	Active			Mediopassive
	Singular	Dual	Plural	Singular	Dual	Plural
Indicative
Third	असारयत् ásārayat	असारयताम् ásārayatām	असारयन् ásārayan	असारयत ásārayata	असारयेताम् ásārayetām	असारयन्त ásārayanta
Second	असारयः ásārayaḥ	असारयतम् ásārayatam	असारयत ásārayata	असारयथाः ásārayathāḥ	असारयेथाम् ásārayethām	असारयध्वम् ásārayadhvam
First	असारयम् ásārayam	असारयाव ásārayāva	असारयाम ásārayāma	असारये ásāraye	असारयावहि ásārayāvahi	असारयामहि ásārayāmahi

Descendants

• Pali: sāreti (“makes move”)
• Prakrit: 𑀲𑀸𑀭𑁂𑀇 (sārei), 𑀲𑀸𑀭𑀸𑀯𑁂𑀇 (sārāvei)
  • Gujarati: સારવું (sārvũ)
  • Marathi: सारणे (sārṇe)
  • Hindi: सारना (sārnā, “to remove, complete, make”)
  • Nepali: सार्नु (sārnu)
  • Bengali: সারা (śara, “to repair”)
  • Urdu: سارنا (sārnā)

References

• Monier Williams (1899) “सारयति”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page {{{1}}}.
• Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “sārayati”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press