towarzysz

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *tovariščь. First attested in 1391.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /tɔvar̝iʃ/
• IPA^(key): (15^th CE) /tɔvar̝iʃ/

Noun

towarzysz m animacy unattested (female equivalent towarzyszka, related adjective towarzyski)

1. (attested in Lesser Poland) companion, friend, comrade (someone who stays with whom in one place, a. situation, participant in joint work, action or play)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 44, 9:

     Pomazal cze bog... oleiem wesela nad towarzisze twe (prae consortibus tuis)

     [Pomazał cie Bog... olejem wiesiela nad towarzysze twe (prae consortibus tuis)]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 31r:

     Complex […] id est in malo consentiens thovąrzysch

     [Complex […] id est in malo consentiens towarzysz]

2. lay judge
   • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 34, 1:

     Czy (sc. radźcy) wstąpyly y szebraly szye szwymy (leg. z swymi) towarzyszmy (cum... consodalibus) na wyethnyczą

     [Ci (sc. radźcy) wstąpili i zebrali sie z swymi towarzyszmi (cum... consodalibus) na wietnicę]

3. journeyman
   • 1959 [1491], “Teksty polskie z końca XV w.”, in Rafał Leszczyński, editor, Rozprawy Komisji Językowej‎^[3], volume VII, page 56:

     Iakosz tho thowarzisze rzemyesla *craweyczkiego... proszily mystrzow swoich..., aby yem mystrzowye racziliby... dopvsczicz, aby yem ych rzemyesla thowarzissom pvske zyczicz

     [Jakoż to towarzysze rzemiesła krawieckiego... prosili mistrzow swoich..., aby jem mistrzowie raczyliby... dopuścić, aby jem ich rzemiesła towarzyszom puszkę życzyć]

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 59:

     Dwa thowarzysza albo zaky vczona (duo scolares) przy dworze darowal yeden drugyego sz dobrey wolyey

     [Dwa towarzysza albo żaki uczona (duo scolares) przy dworze, darował jeden drugiego z dobrej wolej]

4. (attested in Greater Poland) subordinate; helper; accomplice
   • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 254, Poznań:

     Jaco to czso cantorovemu thouarzisseui pobrano rzeczi, tich Potrassz *vziteka ne ma

     [Jako to cso kantorowemu towarzyszewi pobrano rzeczy, tych Piotrsaz użyt[e]ka nie ma]

   1. foot soldier accompanying mounted knights
      • 1893 [1497], Konstanty Górski, editor, Historia piechoty polskiej‎^[4], page 208:

        Woczyech sz Pyaszkv w kopynyczey szbroy bez barthv. Item thowarzysz yego Myklasch pawesznyk

        [Wociech z Piasku w kopiniczej (a. kopijniczej) zbroi bez bartu. Item towarzysz jego Miklasz paweźnik]

Derived terms

adjectives

• towarzyszny

 

adverbs

• towarzyski

 

Related terms

nouns

• towar
• towarzyskość
• towarzystwo

 

Descendants

• Polish: towarzysz
• Silesian: tŏwarzisz

References

• Boryś, Wiesław (2005) “towarzysz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “towarzysz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “towarzysz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “towarzysz”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish towarzysz. Sense 2 is a semantic loan from Russian това́рищ (továrišč).

Pronunciation

• IPA^(key): /tɔˈva.ʐɨʂ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /tɔˈva.ʐɨʂ/, /tɔˈva.r̝ɨʂ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -aʐɨʂ
• Syllabification: to‧wa‧rzysz

Noun

towarzysz m pers (female equivalent towarzyszka, abbreviation tow.)

1. companion (someone present with another person)

   Synonyms: druh, kompan, współtowarzysz

3. (communism) comrade (member of the socialist or communist party)
4. companion (object frequently with a person or activity)
5. companion (something inextricably linked with something else)

   Synonym: współtowarzysz

6. (obsolete, historical) nobleman that enlists to the hussars or under an armored banner with his own post
7. (obsolete) journeyman

   Synonym: czeladnik

8. (obsolete, hunting) stag beginning to rut driven out of the herd by a more dominant stag

Declension

Declension of towarzysz

	singular	plural
nominative	towarzysz	towarzysze
genitive	towarzysza	towarzyszy
dative	towarzyszowi	towarzyszom
accusative	towarzysza	towarzyszy
instrumental	towarzyszem	towarzyszami
locative	towarzyszu	towarzyszach
vocative	towarzyszu	towarzysze

Derived terms

adjective

• towarzyski

 

nouns

• towarzysz broni
• towarzysz życia

 

verbs

• towarzyszyć impf, stowarzyszyć pf

 

Related terms

nouns

• towarzystwo

 

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), towarzysz is one of the most used words in Polish, appearing 3 times in scientific texts, 30 times in news, 66 times in essays, 18 times in fiction, and 18 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 335 times, making it the 449th most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• towarzysz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• towarzysz in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “towarzysz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “TOWARZYSZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2015 February 21
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “towarzysz”, in Słownik języka polskiego‎^[5]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “towarzysz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[6]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1919), “towarzysz”, in Słownik języka polskiego‎^[7] (in Polish), volume 7, Warsaw, page 88