նախիր

Armenian

Etymology

From Old Armenian նախիր (naxir).

Pronunciation

• (Eastern Armenian) IPA^(key): /nɑˈχiɾ/, [nɑχíɾ]
• (Western Armenian) IPA^(key): /nɑˈχiɾ/, [nɑχíɾ]

Noun

նախիր • (naxir)

1. herd of cattle

Declension

i-type, inanimate (Eastern Armenian)

	singular	plural
nominative	նախիր (naxir)	նախիրներ (naxirner)
dative	նախրի (naxri)	նախիրների (naxirneri)
ablative	նախրից (naxricʻ)	նախիրներից (naxirnericʻ)
instrumental	նախրով (naxrov)	նախիրներով (naxirnerov)
locative	նախրում (naxrum)	նախիրներում (naxirnerum)
	definite forms
nominative	նախիրը/նախիրն (naxirə/naxirn)	նախիրները/նախիրներն (naxirnerə/naxirnern)
dative	նախրին (naxrin)	նախիրներին (naxirnerin)
	1st person possessive forms (my)
nominative	նախիրս (naxirs)	նախիրներս (naxirners)
dative	նախրիս (naxris)	նախիրներիս (naxirneris)
ablative	նախրիցս (naxricʻs)	նախիրներիցս (naxirnericʻs)
instrumental	նախրովս (naxrovs)	նախիրներովս (naxirnerovs)
locative	նախրումս (naxrums)	նախիրներումս (naxirnerums)
	2nd person possessive forms (your)
nominative	նախիրդ (naxird)	նախիրներդ (naxirnerd)
dative	նախրիդ (naxrid)	նախիրներիդ (naxirnerid)
ablative	նախրիցդ (naxricʻd)	նախիրներիցդ (naxirnericʻd)
instrumental	նախրովդ (naxrovd)	նախիրներովդ (naxirnerovd)
locative	նախրումդ (naxrumd)	նախիրներումդ (naxirnerumd)

i-type, inanimate (Eastern Armenian)

	singular	plural
nominative	նախիր (naxir)	նախիրներ (naxirner)
dative	նախիրի (naxiri)	նախիրների (naxirneri)
ablative	նախիրից (naxiricʻ)	նախիրներից (naxirnericʻ)
instrumental	նախիրով (naxirov)	նախիրներով (naxirnerov)
locative	նախիրում (naxirum)	նախիրներում (naxirnerum)
	definite forms
nominative	նախիրը/նախիրն (naxirə/naxirn)	նախիրները/նախիրներն (naxirnerə/naxirnern)
dative	նախիրին (naxirin)	նախիրներին (naxirnerin)
	1st person possessive forms (my)
nominative	նախիրս (naxirs)	նախիրներս (naxirners)
dative	նախիրիս (naxiris)	նախիրներիս (naxirneris)
ablative	նախիրիցս (naxiricʻs)	նախիրներիցս (naxirnericʻs)
instrumental	նախիրովս (naxirovs)	նախիրներովս (naxirnerovs)
locative	նախիրումս (naxirums)	նախիրներումս (naxirnerums)
	2nd person possessive forms (your)
nominative	նախիրդ (naxird)	նախիրներդ (naxirnerd)
dative	նախիրիդ (naxirid)	նախիրներիդ (naxirnerid)
ablative	նախիրիցդ (naxiricʻd)	նախիրներիցդ (naxirnericʻd)
instrumental	նախիրովդ (naxirovd)	նախիրներովդ (naxirnerovd)
locative	նախիրումդ (naxirumd)	նախիրներումդ (naxirnerumd)

Derived terms

• նախրաթող (naxratʻoġ)
• նախրահաց (naxrahacʻ)
• նախրապան (naxrapan)
• նախրատափ (naxratapʻ)
• նախրարած (naxrarac)
• նախրափայտ (naxrapʻayt)
• նախրքաշ (naxrkʻaš)
• նապրագնայ (napragnay)

 

Old Armenian

Etymology

The origin is unknown.

Noun

նախիր • (naxir)

1. herd (of cows or oxen)
   • 8th century, Gregory of Nyssa, Tesutʻiwn yałags mardoys kazmutʻean [On the Formation of Man] :

     Հասարակական նախիր ʼի հասարակէ ժողովեալ:

     Hasarakakan naxir ʼi hasarakē žołoveal:

   • Varkʻ srbocʻ harancʾ [Paterica] :

     […] եթէ մինչ մանուկ էի և արածէի զնախիրս ընդ այլոց մանկանց […]

     […] etʻē minčʻ manuk ēi ew aracēi znaxirs ənd aylocʻ mankancʻ […]

2. (derogatory) group of philosophers or pagan gods
   • 5th century, Eznik Kołbacʻi, Ełc ałandocʻ [Refutation of the Sects] chapter 14:

     Որոց այնքան կամակոր յամառութիւն եղեւ, մինչեւ յայնչափ ի բազում ի նախրաց փիլիսոփայիցն աստուածոց եւ ոչ մի աստուած ըմբռնել:

     Orocʻ aynkʻan kamakor yamaṙutʻiwn ełew, minčʻew yaynčʻapʻ i bazum i naxracʻ pʻilisopʻayicʻn astuacocʻ ew očʻ mi astuac əmbṙnel:

Declension

i-a-type

	singular		plural
nominative	նախիր (naxir)		նախիրք (naxirkʻ)
genitive	նախրի (naxri)		նախրաց (naxracʻ)
dative	նախրի (naxri)		նախրաց (naxracʻ)
accusative	նախիր (naxir)		նախիրս (naxirs)
ablative	նախրէ (naxrē)		նախրաց (naxracʻ)
instrumental	նախրաւ (naxraw)		նախրաւք = նախրօք (naxrawkʻ = naxrōkʻ)
locative	նախրի (naxri)		նախիրս (naxirs)

Derived terms

• նախրորդ (naxrord)

Descendants

• Armenian:

  Literary: նախիր (naxir)

  Dialectal:

  նախիր (naxir) — Alashkert, Ararat, Karabakh, Moks, Mush, Van, Tbilisi

  նա̈խիր (näxir) — Maragheh, Salmas

  նախէ^յր (naxē^yr) — Vozm

  նախը՛ր (naxə́r) — Akhaltsikhe, Erzurum, Shamakhi, Svedia

  նախըռ (naxəṙ) — Zeitun, Kharberd

  նա՛հիր (náhir) — Agulis

  • → Georgian: ნახირი (naxiri), ნახირ (naxir)
  • → Budukh: нехи́р (nexı̇́r)
  • → Khinalug: нихе́р (niχér)
  • → Kryts: naxir
  • → Lezgi: нехи́р (neχír)
  • → Rutul: нехир (neχir)
  • → Tsakhur: нехир (neχir)
  • → Northern Kurdish: naxir
  • → Zazaki: naxır
  • → Turkish: nahır, naḫır
  • → Azerbaijani: naxır
  • → Aghul: нахир (naxir)

Further reading

• Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1837) “նախիր”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), volume II, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 401a
• Awgerean, Mkrtičʻ, Čēlalean, Grigor (1865) “նախիր”, in Aṙjeṙn baṙaran haykaznean lezui [Pocket Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), 2nd edition, Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 609a
• J̌axǰaxean, Manuēl (1837) “նախիր”, in Baṙgirkʻ i barbaṙ hay ew italakan [Armenian–Italian Dictionary], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 1060c
• Petrosean, Matatʻeay (1879) “նախիր”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy, page 522b
• Thorsø, Rasmus (2023) Prehistoric loanwords in Armenian: Hurro-Urartian, Kartvelian, and the unclassified substrate‎^[1], PhD dissertation, Leiden University, page 86