नक्षत्र

Hindi

Etymology

Borrowed from Sanskrit नक्षत्र (nákṣatra).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /nək.ʂət̪.ɾᵊ/, [nɐk.ʃɐt̪.ɾᵊ]

Noun

नक्षत्र • (nakṣatra) m

1. star or any astronomical object
2. constellation

Declension

Declension of नक्षत्र (masc cons-stem)

	singular	plural
direct	नक्षत्र nakṣatra	नक्षत्र nakṣatra
oblique	नक्षत्र nakṣatra	नक्षत्रों nakṣatrõ
vocative	नक्षत्र nakṣatra	नक्षत्रो nakṣatro

Synonyms

• (star) तारा (tārā), सितारा (sitārā)
• (constellation) तारामंडल (tārāmaṇḍal)

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• নক্ষত্ৰ (Assamese script)
• ᬦᬓ᭄ᬱᬢ᭄ᬭ (Balinese script)
• নক্ষত্র (Bengali script)
• 𑰡𑰎𑰿𑰬𑰝𑰿𑰨 (Bhaiksuki script)
• 𑀦𑀓𑁆𑀱𑀢𑁆𑀭 (Brahmi script)
• နက္ၑတြ (Burmese script)
• નક્ષત્ર (Gujarati script)
• ਨਕ੍ਸ਼ਤ੍ਰ (Gurmukhi script)
• 𑌨𑌕𑍍𑌷𑌤𑍍𑌰 (Grantha script)
• ꦤꦏ꧀ꦰꦠꦿ (Javanese script)
• 𑂢𑂍𑂹𑂭𑂞𑂹𑂩 (Kaithi script)
• ನಕ್ಷತ್ರ (Kannada script)
• នក្ឞត្រ (Khmer script)
• ນກ຺ຩຕ຺ຣ (Lao script)
• നക്ഷത്ര (Malayalam script)
• ᠨᠠᡬᢢᠠᢠᡵᠠ (Manchu script)
• 𑘡𑘎𑘿𑘬𑘝𑘿𑘨 (Modi script)
• ᠨᠠᢉᢔᠠᢐᠷᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑧁𑦮𑧠𑧌𑦽𑧠𑧈 (Nandinagari script)
• 𑐣𑐎𑑂𑐲𑐟𑑂𑐬 (Newa script)
• ନକ୍ଷତ୍ର (Odia script)
• ꢥꢒ꣄ꢰꢡ꣄ꢬ (Saurashtra script)
• 𑆤𑆑𑇀𑆰𑆠𑇀𑆫 (Sharada script)
• 𑖡𑖎𑖿𑖬𑖝𑖿𑖨 (Siddham script)
• නක්‍ෂත්‍ර (Sinhalese script)
• 𑩯𑩜 𑪙𑪀𑩫 𑪙𑩼 (Soyombo script)
• 𑚝𑚊𑚶𑚙𑚶𑚤 (Takri script)
• நக்ஷத்ர (Tamil script)
• నక్షత్ర (Telugu script)
• นกฺษตฺร (Thai script)
• ན་ཀྵ་ཏྲ (Tibetan script)
• 𑒢𑒏𑓂𑒭𑒞𑓂𑒩 (Tirhuta script)
• 𑨝𑨋𑩇𑨯𑨙𑩇𑨫 (Zanabazar Square script)

Etymology

Possibly from an earlier *nák-kṣatra (“ruling over the night”), from नक् (nák, “night”) + क्षत्र (kṣatra, “dominion, rule”). Alternatively, from the root नक्ष् (nakṣ, “to reach”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /nɐ́k.ʂɐt.ɾɐ/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /n̪ɐkˈʂɐt̪.ɾɐ/

Noun

नक्षत्र • (nákṣatra) stem, n or m

1. a star or any heavenly body

   Synonyms: स्तृ (stṛ), तृ (tṛ)

   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 1.50.2:

     अप त्ये तायवो यथा नक्षत्रा यन्त्यक्तुभिः।
     सूराय विश्वचक्षसे॥

     apa tye tāyavo yathā nakṣatrā yantyaktubhiḥ.
     sūrāya viśvacakṣase.

     The stars pass away, like thieves, together with their beams,
     Before the all-beholding Sun.

2. the Sun
3. an asterism or constellation through which the moon passes, a lunar mansion
   • c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda

Declension

Neuter a-stem declension of नक्षत्र (nákṣatra)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	नक्षत्रम् nákṣatram	नक्षत्रे nákṣatre	नक्षत्राणि / नक्षत्रा¹ nákṣatrāṇi / nákṣatrā¹
Vocative	नक्षत्र nákṣatra	नक्षत्रे nákṣatre	नक्षत्राणि / नक्षत्रा¹ nákṣatrāṇi / nákṣatrā¹
Accusative	नक्षत्रम् nákṣatram	नक्षत्रे nákṣatre	नक्षत्राणि / नक्षत्रा¹ nákṣatrāṇi / nákṣatrā¹
Instrumental	नक्षत्रेण nákṣatreṇa	नक्षत्राभ्याम् nákṣatrābhyām	नक्षत्रैः / नक्षत्रेभिः¹ nákṣatraiḥ / nákṣatrebhiḥ¹
Dative	नक्षत्राय nákṣatrāya	नक्षत्राभ्याम् nákṣatrābhyām	नक्षत्रेभ्यः nákṣatrebhyaḥ
Ablative	नक्षत्रात् nákṣatrāt	नक्षत्राभ्याम् nákṣatrābhyām	नक्षत्रेभ्यः nákṣatrebhyaḥ
Genitive	नक्षत्रस्य nákṣatrasya	नक्षत्रयोः nákṣatrayoḥ	नक्षत्राणाम् nákṣatrāṇām
Locative	नक्षत्रे nákṣatre	नक्षत्रयोः nákṣatrayoḥ	नक्षत्रेषु nákṣatreṣu
Notes	¹Vedic

Descendants

• Dardic:
  • Kashmiri: نێچھَتُر (nechatur), نێچھۆتُ (nechotu)
• Gandhari: 𐨣𐨐𐨿𐨮𐨟𐨿𐨪 (nakṣatra)
• Pali: nakkhatta
• Prakrit: 𑀡𑀓𑁆𑀔𑀢𑁆𑀢 (ṇakkhatta)
  • Central:
    • Ardhamagadhi Prakrit:
      • Awadhi: नखत (nakhat)
    • Sauraseni Prakrit:
      • Hindustani: nakhat
        • Hindi: नखत
        • Urdu: نَکھَت (nakhat)
  • Eastern:
    • Magadhi Prakrit:
      • Bihari: नखत (nakhat)
  • Northwestern:
    • Paisaci Prakrit:
      • Takka Apabhramsa:
        • Punjabi: nakhattar

          Gurmukhi script: ਨਖੱਤਰ

          Shahmukhi script: نَکھَتَّر

      • Vracada Apabhramsa:
        • Sindhi: nakhaṭru

          Arabic script: نَکَٽرُ

          Devanagari script: नखट्रु

  • Southern:
    • Helu Prakrit:
      • Dhivehi: ނަކަތް (nakat̊)
      • Sinhalese: නකත (nakata), නැකැත (nækæta)
  • Western:
    • Sauraseni Prakrit:
      • Gujarati: નખેતર (nakhetar)

Borrowed terms

• → Hindi: नक्षत्र (nakṣatra)
• → Kannada: ನಕ್ಷತ್ರ (nakṣatra)
• → Khmer: នក្សត្រ (nĕəksat)
• → Malayalam: നക്ഷത്രം (nakṣatraṁ)
• → Punjabi: ਨਛੱਤਰ (nachattar)
• → Tamil: நட்சத்திரம் (naṭcattiram)
• → Telugu: నక్షత్రము (nakṣatramu)
• → Thai: นักษัตร (nák-sàt)

References

• Monier Williams (1899) “नक्षत्र”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 0524.
• Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “naksatra”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press, page 397