xwaya

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Xhosa[edit]

Etymology[edit]

(This etymology is missing or incomplete. Please add to it, or discuss it at the Etymology scriptorium.)

Verb[edit]

-xwaya?

  1. (transitive) to put on

Inflection[edit]

This verb needs an inflection-table template.

Zulu[edit]

Etymology[edit]

From a Khoe language. Compare Khoekhoe ǁgoa (threaten, warn, provoke).

Pronunciation[edit]

IPA(key): /ǁwáːja/

Verb[edit]

-xwáya

  1. (intransitive) to be alert, to be cautious, to be careful, to be safe, to be watchful
  2. (transitive) to beware of, to watch out for

Inflection[edit]

Tone H
Infinitive ukuxwaya
Positive Negative
Infinitive ukuxwaya ukungaxwayi
Imperative
Simple + object concord
Singular xwaya -xwaye
Plural xwayani -xwayeni
Present
Positive absolute Positive relative Positive participial Negative absolute Negative relative Negative participial
1st singular ngiyaxwaya, ngixwaya engixwayayo, engixwaya ngixwaya angixwayi engingaxwayi ngingaxwayi
2nd singular uyaxwaya, uxwaya oxwayayo, oxwaya uxwaya awuxwayi ongaxwayi ungaxwayi
1st plural siyaxwaya, sixwaya esixwayayo, esixwaya sixwaya asixwayi esingaxwayi singaxwayi
2nd plural niyaxwaya, nixwaya enixwayayo, enixwaya nixwaya anixwayi eningaxwayi ningaxwayi
Class 1 uyaxwaya, uxwaya oxwayayo, oxwaya exwaya akaxwayi ongaxwayi engaxwayi
Class 2 bayaxwaya, baxwaya abaxwayayo, abaxwaya bexwaya abaxwayi abangaxwayi bengaxwayi
Class 3 uyaxwaya, uxwaya oxwayayo, oxwaya uxwaya awuxwayi ongaxwayi ungaxwayi
Class 4 iyaxwaya, ixwaya exwayayo, exwaya ixwaya ayixwayi engaxwayi ingaxwayi
Class 5 liyaxwaya, lixwaya elixwayayo, elixwaya lixwaya alixwayi elingaxwayi lingaxwayi
Class 6 ayaxwaya, axwaya axwayayo, axwaya exwaya awaxwayi angaxwayi engaxwayi
Class 7 siyaxwaya, sixwaya esixwayayo, esixwaya sixwaya asixwayi esingaxwayi singaxwayi
Class 8 ziyaxwaya, zixwaya ezixwayayo, ezixwaya zixwaya azixwayi ezingaxwayi zingaxwayi
Class 9 iyaxwaya, ixwaya exwayayo, exwaya ixwaya ayixwayi engaxwayi ingaxwayi
Class 10 ziyaxwaya, zixwaya ezixwayayo, ezixwaya zixwaya azixwayi ezingaxwayi zingaxwayi
Class 11 luyaxwaya, luxwaya oluxwayayo, oluxwaya luxwaya aluxwayi olungaxwayi lungaxwayi
Class 14 buyaxwaya, buxwaya obuxwayayo, obuxwaya buxwaya abuxwayi obungaxwayi bungaxwayi
Class 15 kuyaxwaya, kuxwaya okuxwayayo, okuxwaya kuxwaya akuxwayi okungaxwayi kungaxwayi
Class 17 kuyaxwaya, kuxwaya okuxwayayo, okuxwaya kuxwaya akuxwayi okungaxwayi kungaxwayi
Recent past
Positive absolute Positive relative Positive participial Negative absolute Negative relative Negative participial
1st singular ngixwayile, ngixwayē engixwayile, engixwayē ngixwayile, ngixwayē angixwayanga engingaxwayanga ngingaxwayanga
2nd singular uxwayile, uxwayē oxwayile, oxwayē uxwayile, uxwayē awuxwayanga ongaxwayanga ungaxwayanga
1st plural sixwayile, sixwayē esixwayile, esixwayē sixwayile, sixwayē asixwayanga esingaxwayanga singaxwayanga
2nd plural nixwayile, nixwayē enixwayile, enixwayē nixwayile, nixwayē anixwayanga eningaxwayanga ningaxwayanga
Class 1 uxwayile, uxwayē oxwayile, oxwayē exwayile, exwayē akaxwayanga ongaxwayanga engaxwayanga
Class 2 baxwayile, baxwayē abaxwayile, abaxwayē bexwayile, bexwayē abaxwayanga abangaxwayanga bengaxwayanga
Class 3 uxwayile, uxwayē oxwayile, oxwayē uxwayile, uxwayē awuxwayanga ongaxwayanga ungaxwayanga
Class 4 ixwayile, ixwayē exwayile, exwayē ixwayile, ixwayē ayixwayanga engaxwayanga ingaxwayanga
Class 5 lixwayile, lixwayē elixwayile, elixwayē lixwayile, lixwayē alixwayanga elingaxwayanga lingaxwayanga
Class 6 axwayile, axwayē axwayile, axwayē exwayile, exwayē awaxwayanga angaxwayanga engaxwayanga
Class 7 sixwayile, sixwayē esixwayile, esixwayē sixwayile, sixwayē asixwayanga esingaxwayanga singaxwayanga
Class 8 zixwayile, zixwayē ezixwayile, ezixwayē zixwayile, zixwayē azixwayanga ezingaxwayanga zingaxwayanga
Class 9 ixwayile, ixwayē exwayile, exwayē ixwayile, ixwayē ayixwayanga engaxwayanga ingaxwayanga
Class 10 zixwayile, zixwayē ezixwayile, ezixwayē zixwayile, zixwayē azixwayanga ezingaxwayanga zingaxwayanga
Class 11 luxwayile, luxwayē oluxwayile, oluxwayē luxwayile, luxwayē aluxwayanga olungaxwayanga lungaxwayanga
Class 14 buxwayile, buxwayē obuxwayile, obuxwayē buxwayile, buxwayē abuxwayanga obungaxwayanga bungaxwayanga
Class 15 kuxwayile, kuxwayē okuxwayile, okuxwayē kuxwayile, kuxwayē akuxwayanga okungaxwayanga kungaxwayanga
Class 17 kuxwayile, kuxwayē okuxwayile, okuxwayē kuxwayile, kuxwayē akuxwayanga okungaxwayanga kungaxwayanga
Remote past
Positive absolute Positive relative Positive participial Negative absolute Negative relative Negative participial
1st singular ngāxwaya engāxwaya ngāxwaya angixwayanga engingaxwayanga ngingaxwayanga
2nd singular wāxwaya owāxwaya wāxwaya awuxwayanga ongaxwayanga ungaxwayanga
1st plural sāxwaya esāxwaya sāxwaya asixwayanga esingaxwayanga singaxwayanga
2nd plural nāxwaya enāxwaya nāxwaya anixwayanga eningaxwayanga ningaxwayanga
Class 1 wāxwaya owāxwaya āxwaya akaxwayanga ongaxwayanga engaxwayanga
Class 2 bāxwaya abāxwaya bāxwaya abaxwayanga abangaxwayanga bengaxwayanga
Class 3 wāxwaya owāxwaya wāxwaya awuxwayanga ongaxwayanga ungaxwayanga
Class 4 yāxwaya eyāxwaya yāxwaya ayixwayanga engaxwayanga ingaxwayanga
Class 5 lāxwaya elāxwaya lāxwaya alixwayanga elingaxwayanga lingaxwayanga
Class 6 āxwaya āxwaya āxwaya awaxwayanga angaxwayanga engaxwayanga
Class 7 sāxwaya esāxwaya sāxwaya asixwayanga esingaxwayanga singaxwayanga
Class 8 zāxwaya ezāxwaya zāxwaya azixwayanga ezingaxwayanga zingaxwayanga
Class 9 yāxwaya eyāxwaya yāxwaya ayixwayanga engaxwayanga ingaxwayanga
Class 10 zāxwaya ezāxwaya zāxwaya azixwayanga ezingaxwayanga zingaxwayanga
Class 11 lwāxwaya olwāxwaya lwāxwaya aluxwayanga olungaxwayanga lungaxwayanga
Class 14 bāxwaya obāxwaya bāxwaya abuxwayanga obungaxwayanga bungaxwayanga
Class 15 kwāxwaya okwāxwaya kwāxwaya akuxwayanga okungaxwayanga kungaxwayanga
Class 17 kwāxwaya okwāxwaya kwāxwaya akuxwayanga okungaxwayanga kungaxwayanga
Potential
Positive absolute Positive relative Positive participial Negative absolute Negative relative Negative participial
1st singular ngingaxwaya ngingaxwaya ngingexwaye ngingexwaye
2nd singular ungaxwaya ungaxwaya ungexwaye ungexwaye
1st plural singaxwaya singaxwaya singexwaye singexwaye
2nd plural ningaxwaya ningaxwaya ningexwaye ningexwaye
Class 1 angaxwaya engaxwaya angexwaye engexwaye
Class 2 bangaxwaya bengaxwaya bangexwaye bengexwaye
Class 3 ungaxwaya ungaxwaya ungexwaye ungexwaye
Class 4 ingaxwaya ingaxwaya ingexwaye ingexwaye
Class 5 lingaxwaya lingaxwaya lingexwaye lingexwaye
Class 6 angaxwaya engaxwaya angexwaye engexwaye
Class 7 singaxwaya singaxwaya singexwaye singexwaye
Class 8 zingaxwaya zingaxwaya zingexwaye zingexwaye
Class 9 ingaxwaya ingaxwaya ingexwaye ingexwaye
Class 10 zingaxwaya zingaxwaya zingexwaye zingexwaye
Class 11 lungaxwaya lungaxwaya lungexwaye lungexwaye
Class 14 bungaxwaya bungaxwaya bungexwaye bungexwaye
Class 15 kungaxwaya kungaxwaya kungexwaye kungexwaye
Class 17 kungaxwaya kungaxwaya kungexwaye kungexwaye
Immediate future
Positive absolute Positive relative Positive participial Negative absolute Negative relative Negative participial
1st singular ngizoxwaya engizoxwaya ngizoxwaya angizuxwaya engingezuxwaya ngingezuxwaya
2nd singular uzoxwaya ozoxwaya uzoxwaya awuzuxwaya ongezuxwaya ungezuxwaya
1st plural sizoxwaya esizoxwaya sizoxwaya asizuxwaya esingezuxwaya singezuxwaya
2nd plural nizoxwaya enizoxwaya nizoxwaya anizuxwaya eningezuxwaya ningezuxwaya
Class 1 uzoxwaya ozoxwaya ezoxwaya akazuxwaya ongezuxwaya engezuxwaya
Class 2 bazoxwaya abazoxwaya bezoxwaya abazuxwaya abangezuxwaya bengezuxwaya
Class 3 uzoxwaya ozoxwaya uzoxwaya awuzuxwaya ongezuxwaya ungezuxwaya
Class 4 izoxwaya ezoxwaya izoxwaya ayizuxwaya engezuxwaya ingezuxwaya
Class 5 lizoxwaya elizoxwaya lizoxwaya alizuxwaya elingezuxwaya lingezuxwaya
Class 6 azoxwaya azoxwaya ezoxwaya awazuxwaya angezuxwaya engezuxwaya
Class 7 sizoxwaya esizoxwaya sizoxwaya asizuxwaya esingezuxwaya singezuxwaya
Class 8 zizoxwaya ezizoxwaya zizoxwaya azizuxwaya ezingezuxwaya zingezuxwaya
Class 9 izoxwaya ezoxwaya izoxwaya ayizuxwaya engezuxwaya ingezuxwaya
Class 10 zizoxwaya ezizoxwaya zizoxwaya azizuxwaya ezingezuxwaya zingezuxwaya
Class 11 luzoxwaya oluzoxwaya luzoxwaya aluzuxwaya olungezuxwaya lungezuxwaya
Class 14 buzoxwaya obuzoxwaya buzoxwaya abuzuxwaya obungezuxwaya bungezuxwaya
Class 15 kuzoxwaya okuzoxwaya kuzoxwaya akuzuxwaya okungezuxwaya kungezuxwaya
Class 17 kuzoxwaya okuzoxwaya kuzoxwaya akuzuxwaya okungezuxwaya kungezuxwaya
Remote future
Positive absolute Positive relative Positive participial Negative absolute Negative relative Negative participial
1st singular ngiyoxwaya engiyoxwaya ngiyoxwaya angiyuxwaya engingeyuxwaya ngingeyuxwaya
2nd singular uyoxwaya oyoxwaya uyoxwaya awuyuxwaya ongeyuxwaya ungeyuxwaya
1st plural siyoxwaya esiyoxwaya siyoxwaya asiyuxwaya esingeyuxwaya singeyuxwaya
2nd plural niyoxwaya eniyoxwaya niyoxwaya aniyuxwaya eningeyuxwaya ningeyuxwaya
Class 1 uyoxwaya oyoxwaya eyoxwaya akayuxwaya ongeyuxwaya engeyuxwaya
Class 2 bayoxwaya abayoxwaya beyoxwaya abayuxwaya abangeyuxwaya bengeyuxwaya
Class 3 uyoxwaya oyoxwaya uyoxwaya awuyuxwaya ongeyuxwaya ungeyuxwaya
Class 4 iyoxwaya eyoxwaya iyoxwaya ayiyuxwaya engeyuxwaya ingeyuxwaya
Class 5 liyoxwaya eliyoxwaya liyoxwaya aliyuxwaya elingeyuxwaya lingeyuxwaya
Class 6 ayoxwaya ayoxwaya eyoxwaya awayuxwaya angeyuxwaya engeyuxwaya
Class 7 siyoxwaya esiyoxwaya siyoxwaya asiyuxwaya esingeyuxwaya singeyuxwaya
Class 8 ziyoxwaya eziyoxwaya ziyoxwaya aziyuxwaya ezingeyuxwaya zingeyuxwaya
Class 9 iyoxwaya eyoxwaya iyoxwaya ayiyuxwaya engeyuxwaya ingeyuxwaya
Class 10 ziyoxwaya eziyoxwaya ziyoxwaya aziyuxwaya ezingeyuxwaya zingeyuxwaya
Class 11 luyoxwaya oluyoxwaya luyoxwaya aluyuxwaya olungeyuxwaya lungeyuxwaya
Class 14 buyoxwaya obuyoxwaya buyoxwaya abuyuxwaya obungeyuxwaya bungeyuxwaya
Class 15 kuyoxwaya okuyoxwaya kuyoxwaya akuyuxwaya okungeyuxwaya kungeyuxwaya
Class 17 kuyoxwaya okuyoxwaya kuyoxwaya akuyuxwaya okungeyuxwaya kungeyuxwaya
Present subjunctive
Positive Negative
1st singular ngixwaye ngingaxwayi
2nd singular uxwaye ungaxwayi
1st plural sixwaye singaxwayi
2nd plural nixwaye ningaxwayi
Class 1 axwaye angaxwayi
Class 2 baxwaye bangaxwayi
Class 3 uxwaye ungaxwayi
Class 4 ixwaye ingaxwayi
Class 5 lixwaye lingaxwayi
Class 6 axwaye angaxwayi
Class 7 sixwaye singaxwayi
Class 8 zixwaye zingaxwayi
Class 9 ixwaye ingaxwayi
Class 10 zixwaye zingaxwayi
Class 11 luxwaye lungaxwayi
Class 14 buxwaye bungaxwayi
Class 15 kuxwaye kungaxwayi
Class 17 kuxwaye kungaxwayi
Past subjunctive
Positive Negative
1st singular ngaxwaya ngangaxwaya, angaxwaya, angangaxwaya
2nd singular waxwaya wangaxwaya, awaxwaya, awangaxwaya
1st plural saxwaya sangaxwaya, asaxwaya, asangaxwaya
2nd plural naxwaya nangaxwaya, anaxwaya, anangaxwaya
Class 1 waxwaya wangaxwaya, akaxwaya, akangaxwaya
Class 2 baxwaya bangaxwaya, abaxwaya, abangaxwaya
Class 3 waxwaya wangaxwaya, awaxwaya, awangaxwaya
Class 4 yaxwaya yangaxwaya, ayaxwaya, ayangaxwaya
Class 5 laxwaya langaxwaya, alaxwaya, alangaxwaya
Class 6 axwaya angaxwaya, awaxwaya, awangaxwaya
Class 7 saxwaya sangaxwaya, asaxwaya, asangaxwaya
Class 8 zaxwaya zangaxwaya, azaxwaya, azangaxwaya
Class 9 yaxwaya yangaxwaya, ayaxwaya, ayangaxwaya
Class 10 zaxwaya zangaxwaya, azaxwaya, azangaxwaya
Class 11 lwaxwaya lwangaxwaya, alwaxwaya, alwangaxwaya
Class 14 baxwaya bangaxwaya, abaxwaya, abangaxwaya
Class 15 kwaxwaya kwangaxwaya, akwaxwaya, akwangaxwaya
Class 17 kwaxwaya kwangaxwaya, akwaxwaya, akwangaxwaya

Derived terms[edit]

References[edit]