bądź

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *bǫdi. First attested in the 15th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /bɑ̃t͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /bɑ̃t͡ɕ/

Conjunction

bądź

1. (often repeated, attested in Lesser Poland) either ... or
   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VII, page 547:

     Bandz ona szla za gyny mąsz, bandcz nye szla

     [Bądź ona szła za jiny mąż, bądź nie szła]

   • 1930 [c. 1455], “Lev”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[2], 7, 10:

     Bødz to olegem pokropyona, bødz to sucha wszytkym synom Aaronowim rownøø myarøø rozdzyelona kaszdemv bødzye

     [Bądź to olejem pokropiona, bądź to sucha, wszytkim synom Aaronowym rowną miarą rozdzielona każdemu będzie]

   • 1895 [Fifteenth century], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich. Kodeks Działyńskich I‎^[3], Lesser Poland, page 50:

     Acz komv... rzeczy... bądz zlodzeystwem, abo zbogem... vezma, ten gdy przed rokiem... sadownye nye vcziny, ... ma bycz dawnoscza odrzvczon

     [Acz komu... rzeczy... bądź złodziejstwem abo zbojem... wezmą, ten gdy przed rokiem... sądownie nie uczyni, ... ma być dawnością odrzucon]

   • 1886 [c. 1455-1460], Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 295:

     Mayąly okolyczną myasta... layano albo nye layano ortel s przyszwolenym gych dzedzynnego pana, bandcz on duchowny albo szwyeczky, az on gym odpusczy, az maya v nasz ortel bracz?

     [Mająli okoliczna miasta... łajane albo niełajane ortel[e] z przyzwolenim jich dziedzinnego pana, bądź on duchowny albo świecki, aż on jim odpuści, aż mają u nas ortel brać?]

2. (often repteaed, attested in Masovia) as well as; both ... and
   • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[4], 15, 30:

     Ale dvsze, ktoresz z pychy vcinyø *nyeczø sgrzeszø, lecz bødz myesczanin, lecz bødz goscz, ktoris przeciw panv szemrzøci byl iest, sgynye

     [Ale dusze, ktoreż z pychy uczynią nieco zgrzeszą, lecz bądź mieszczanin, lecz bądź gość, ktoryż przeciw Panu szemrzący był jest, zginie]

   • 1886 [c. 1455-1460], Emil Kałużniacki, editor, Die polnische Recension der Magdeburger Urtheile und die einschlägigen deutschen, lateinischen und czechischen Sammlungen, page 295:

     Chczallyby tesz ktory pan bandz duchowny albo szwyeczky szvoym poddanczom przyszvoly[cz], aby mogly waszego prawa pozywacz

     [Chciałliby też ktory pan bądź duchowny albo świecki swym poddańcom przyzwoli[ć], aby mogli waszego prawa pożywać]

   • 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎^[5], Mierzeniec, Płock, line 11:

     Bancz to stary albo mlody sząthny nye udze szmyertelney skody

     [Bądź to stary albo młody, żadny nie udzie śmiertelnej szkody]

   • 1901 [1463-1465], Jan Rozwadowski, editor, De morte prologus [Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią]‎^[6], Mierzeniec, Płock, line 178:

     Bancz vbodzy y bogadzy szvythky ma kosza potraczy

     [Bądź ubodzy i bogaci, szwytki ma kosa potraci]

3. (attested in) that is, i.e.
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[7], page 24:

     Wysłuchawszy dziewica Marja ty słowa nasilniej się zmęciła, przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, bądź przeminiła się w białość

     [Wysłuchawszy dziewica Maryja ty słowa nasilniej się smęciła a przeminiwszy swe światłe oblicze i spadła jej barwa krasna jako roża, bądź przeminiła się w białość]

4. (attested in Greater Poland) though, although
   • 1930 [c. 1455], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 17, 17:

     A Sara bødz w dzewyøczydzeszyøt leczyech y porodzyla?

     [A Sara bądź w dziewiącidziesiąt leciech i porodziła?]

   • 1858 [c. 1408], Wojciech Szurkowski z Ponieca, “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, Poniec, page 68:

     Wszdawam szwemu mazowy wszyczko, czokolwyek mam... besze wszey zawady bądz od przyrodzonych, ale thako ysz ya mam y chczą panya bycz, pokom zywa

     [Wzdawam swemu mężowi wszyćko, cokolwiek mam... beze wszej zawady bądź od przyrodzonych, ale tako, iż ja mam i chcę panią być, pokom żywa]

Particle

bądź

1. (attested in Masovia) Intensifies an indefinite pronoun.
   • 1884 [c. 1455-1460], “Die Magdeburger Urtheile. Ein Deutschen Rechtes in polnischer Sprache aus der Mitte des XV Jahrhunderts”, in Aleksander Brückner, editor, Archiv für slavische Philologie, volume VI, page 374:

     Mogaly kogo ku przyszyadze przyczysznacz, kyedy kto na kogo zalowal o dlug albo oczkolye bandcz o gyna rzecz

     [Mogąli kogo ku przysiędze przycisnąć, kiedy[by] kto na kogo żałował o dług albo oczkole bądź, o jiną rzecz]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 67:

     Paknyąly kthokole bącz kmyecza zabye, szescz grzywyen zaplaczycz ma

     [Paknięli ktokole bądź kmiecia zabije, sześć grzywien zapłacić ma]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 90:

     Gdi *kteri bąncz slyachczycz... nyecziyąn dzyewkąn dobrego lozaa... prziyaczyelyewy w zonąn bi prawąn vidal, tegdi... s gymyenya wlostnego yąn vipossazi

     [Gdy ktery bądź ślachcic... nieczyją dziewkę dobrego łoża... przyjacielewi w żonę by prawą wydał, tegdy... s jimienia włostnego ją wyposaży]

2. (attested in Masovia) Intensifies a disjunctive conjunction.
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 63:

     Gdy nasza krolewska wyelmosznoscz w zyemyą kalyską alybo poznanyską wgeszdzy, sządza na te myescze lvbo kalysky lvbo poznanysky bącz ma przyechacz a wnycz na nasz dwor s sządzicz

     [Gdy nasza krolewska wielmożność w ziemię kaliską alibo poznańską wjeździ, sędzia natemieście lubo kaliski, lubo poznański bądź, ma przyjechać a wnić na nasz dwor, a sędzić]

Derived terms

conjunctions

• bądźby

 

Descendants

• Masurian: bóndż
• Polish: bądź

References

• Boryś, Wiesław (2005) “bądź I-II”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “bądź I-II”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “bądź 1-3”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “bądź”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

Inherited from Old Polish bądź. As a conjunction, compare Hungarian vagy.

Pronunciation

• IPA^(key): /bɔɲt͡ɕ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈbɔ̃t͡ɕ/

• Audio 1

  (file)

• Audio 2

  (file)

• Rhymes: -ɔɲt͡ɕ
• Syllabification: bądź

Conjunction

bądź

1. (literary, often repeated) either, or

   Synonyms: abo, albo, czy, lub

   Antonyms: ani, i, ni, oraz

2. (obsolete) even if

   Synonym: choćby

3. (Middle Polish) also ... and, both ... and
4. (Middle Polish) or; Further details are uncertain.
   • 1564, J. Mączyński, Lexicon‎^[9], page 390a:

     Seu disiunctiva particula, Albo/ Bądź Acz.

   • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum‎^[10], page 986a:

     Sive ‒ Ieſtl, albo, bądz, chociaſz.

Derived terms

particles

• bądź co bądź
• w każdym bądź razie

 

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), bądź (conjunction) is one of the most used words in Polish, appearing 27 times in scientific texts, 6 times in news, 18 times in essays, 2 times in fiction, and 2 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 55 times, making it the 1165th most common word in a corpus of 500,000 words.

Particle

bądź

1. any, any old

   Synonyms: byle, popadnie, lada, -kolwiek

   Położył swoje rzeczy jak bądź. ― He put his things down any which way.

Verb

bądź

1. second-person singular imperative of być

Further reading

• bądź in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• bądź in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “bądź”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “bądź”, in Słownik języka polskiego‎^[11]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “bądź”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[12]
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “bądź”, in Słownik języka polskiego‎^[13] (in Polish), volume 1, Warsaw, page 108