Module:User:Erutuon/transliteration/documentation

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search
Documentation for Module:User:Erutuon/transliteration. [edit]
This page contains usage information, categories, interwiki links and other content describing the module.

Ādəɣābzăm ɣ”oɣwšxo k”əkIwɣ”. Il”ăs min pč”āɣ”ăxăm čIəš”x’āš”om š̍əpsăwră ādəɣă l”ăpk”xăr zăkIă xălăž’āɣ”ăx ādəɣābzăm iɣ”ăpsən, ipsəx’ān. Āš̍ fădiz lIăšIăɣ”w pč”āɣ”ăxăm l”ăpk”əm măk”ābă, ɣwš̍əIābă, ɣwš̍əIăwxəɣ”ābă k”ətəɣ”. L”ăpk”əm š̍əš̍ăw čIəpIă zăfăš”x’āfxăm āš̍əpsăwxărăm čIəpIābzăxăr, zəl”ănək”o ɣorăkIă ādəɣă l”ăpk”əbzăm tekIăw, jāIă x”wɣ”ăx. Āš̍ fădăw ādəɣăbză zăikIəm nāx’ k”əxăš̍xăw tiIăr čIəpIăbză zāwlă măx”w: ābdzăxābzăr, bž”ădəɣ”wbzăr, kIăməɣwjābzăr, šāpsəɣ”ābzăr. Məxămă zăw āxăbɣ”āx’ămi x”wš̍t k”ăbărtăjābzăr. Džə til”ăx”ān k”ăbărtăjābzăr bză š”x’āfăw āl”ətă, āw ār ādəɣābzăm, lIăšIăɣ”w pč”āɣ”ăkIă wzăkIăIăbăž’mă, š̍əš̍ š”əpk”ăw š̍ətəɣ”, əpš”ăkIă ziɣwɣ”w k”ătšIəɣ”ă ādəɣă čIəpIābzăxăm āfădăw. Ādəɣă l”ăpk”əm ix”iš”ă zăzɣ”āšIărămă k”əxāɣ”ăš̍ăw tərex’əlIă, txədăxămi, wsăxămi k”āxăfă, k”ărāləɣ”o, l”ăpk” Iofxăr zăšIoxəɣ”ănəm pāe zăkIă ādəɣăxăm jālIəkIoxăr xăɣ”ăɣw xāsăm š̍əzăIwkIăxăw, Iofăw zɣ”ăɣwmăkIxărăm teɣwš̍əIăxăw. Ā xāsăxăm lIəkIow āɣ”ākIoš̍tɣ”ăxăr āk”əl zăbɣ”otəlIănăw, žăbză k”ābză zəIwl”ăw, cIəfxăr zɣ”ădăIon zəl”ăkIəš̍tər ārəɣ”ă. Džə zāɣ”oră k”əzărăxăkIăw, āš̍ fădă lIəkIor IănātIăw iIăm el”ətəɣ”ăw e IănătIă l”əx”ow, e zărăkIwāɣ”ăm rək”ăin ix’isāpăw š̍ətəɣ”ăp. LIəkIor cIəfxăm zăl”āšIăw, š”x’ākIāfă fāšIăw, āk”ələɣ”i, cIəfəɣ”i, ādəɣāɣ”i, lIəɣ”i bɣ”odăl”ăw š̍ətəš̍tɣ”ă. Ež’ x’āblăm, k”wādžăm, čIəpIăm, xăkwm āɣ”ănăfāɣ”ăw, xādzəɣ”ăw āɣ”ākIoš̍tɣ”ă. Āš̍ fădă lIəkIow k”ărāləɣ”o, l”ăpk” xāsăm k”ekIolIāɣ”ăxăr zăkIă zə ādəɣă l”ăpk”əbzăkIă nāx’əbămkIă ɣwš̍əIăš̍tɣ”ăx. Āš̍ fădă lIəkIow, ɣwbzəɣ”ăw k”ăɣwš̍əIărăm iɣwɣ”w xăkwm dāxăkIă š̍əIwš̍tɣ”ă, ādəɣăbză k”ābzăkIă măɣwš̍əIă, žăbză k”ābză Iwl” āIoš̍tɣ”ă. Mə ziɣwɣ”w k”ătšIərăm k”ikIərăr -ādəɣăxăr sədiɣ”wi ābză zărăl”əpl”ăš̍tɣ”ăxăr, ādəɣăbză žăbză k”ābzăr zărāɣ”ăl”āpIăš̍tɣ”ăr ārə. Ā l”ăx”ān čəž’ăxăm žābzăm l”əpl”ăš̍tɣ”ăxă nāx’, ādəɣăxăm txəl”əbzi, bzăr zărəzăxătəm ex’əlIăɣ”ă ɣrāmmātiki, xăbză šăpx”ă ɣ”ănăfāɣ”ăxări jāIāɣ”ăxăp. ZăkIă ādəɣăw ādəɣābzăm rəɣwš̍əIăxărăm zăfădăw zădāɣ”ăcăkIăn fāew šăpx”ă ɣ”ănăfāɣ”ăxăr bzăm ex’əlIāɣ”ăw š̍əIāɣ”ăxăp. Āš̍ fădă āmālxăr ziIănxăw x”wrăr txăn āmāl ziIă l”ăpk”ər ārə. Tă, ādəɣăxăm, txăn āmāl tiIă x”wɣ”ăw zāl”ətărăr 1918- ră il”ăsəm š̍eɣ”ăž’āɣ”ăw ārə. Ā il”ăsəm əwž nəIăp ādəɣābzăkIă txəl”xăr k”ədăkIxă zəx”wɣ”ăxăr. CIəkIw-cIəkI Iză ādəɣă txəl”əbză tiIă măx”w. Txəl”əbzăm k”ətekIăw txăkIă šăpx”ă ɣ”ănăfāɣ”ăxăr ādəɣābzăm iIăxăw N.F.Jākovlevəmră Iăšx’ămăfă Dāwtră xāɣ”ăwnăfəkIəx. Əwžəm, 1936-ră il”ăsəm, Iăšx’ămăfă Dāwtă zăxiɣ”ăwcoɣ”ă «Ādəɣă orfoɣrāfier» wnāš”ow āštă, etIānă, 1938-ră il”ăsəm, Məek”wāpă jātIonărăw k”əš̍ədăkIəž’ə. Ādəɣă orfoɣrāfier wnāš”okIă zărāštāɣ”ăm k”ikIərăr, ā šăpx”ă ɣ”ănăfāɣ”ăxăw ādəɣă txəl”əbzăm ex’əlIāɣ”ăw k”ədāɣ”ăkIəɣ”ăxăr zăkIă ādəɣă txəl”əbzăm rəlāž’ăxărăm zăfădăw zădāɣ”ăcăkIănăw ārə. Ādəɣă nārodăw zitxəl”əbză wcow, txăn āmālər k”əzIăkIăzɣ”āx’ăš̍tɣ”ămkIă ā āpără txăkIă āmālăw, šāpx”ăw Iăš”x’ămāfă Dāwtă zăxiɣ”ăwcoɣ”āɣ”ămă jāšIoɣ”ăšxo k”ākIoš̍tɣ”ă, ār iIăpăIăɣ”ow šIănəɣ”ăm ipč”ăxăr k”əzăIwixəš̍tɣ”ă, eɣ”āšIăm zəkIăx”opsəš̍tɣ”ă šIănəɣ”ă năfər k”əzIăkIiɣ”āx’ăš̍tɣ”ă.

Orfoɣrāfiem išāpx”ăxăm ɣwš̍əIăr zărăptxəš̍tər, ā ɣwš̍əIăm iIāx’əɣ”wxăm jāmăx’ān, zăpətăw e zăpəmətăw āxăr ptxəš̍txămă, defis dătăw e dămətăw ɣwš̍əIăr ɣ”ăpsəɣ”ăš̍tmă, inăw e cIəkIow k”ebɣ”ăž’ăš̍tmă, ɣwš̍əIăm iš”ošă-xābzăxăr k”āɣ”ăwnăfəx. TxăkIă āmālăw bzăm iIăxăm k”ātekIəză, orfoɣrāfiem zăkIă txəl”əbzăm pəl”xăm zădāɣ”ăcăkIăn făe txăkIă āmālxăm jāšāpx”ăxăr k”eɣ”ăwcwx, ādəɣă ɣrāmmātičeskă š”wāšăxăw zădāštāɣ”ăxăr zəmi əməwk”onxăm pāe. NăməkIăw k”ăpIon x”wmă, orfoɣrāfier nāwčnă l”āpsă iIăw ež’ obš̍estvăm zădištăɣ”ă txăkIă āmālăw, šāpx”ăw š̍ət, əkIi ā šăpx”ă zădāštāɣ”ăxăr zəwk”orăm xăwk”onəɣ”ăxăr əšIăw, ik”ow šIănəɣ”ă zəməɣ”otəɣ”ă txākIow, cIəfăw āl”ətă. Səd fădărăbzi ānāx’ măx’ānă š”x’āIăw iIăr, ā bzăr zəIwl” cIəfxăr zădăɣwš̍əIănxăr, zăɣwrəIonxăr ārə. Orfoɣrāfiem, ā l”ănək”omkIă wk”əzekIwālIăkIă, cIəfxăr txəɣ”ăkIă zădăɣwš̍əIănxă āl”ăkIən āmāl k”etə. ŽābzăkIă wzădăɣwš̍əIănəm fădăp txəɣ”ăkIă wzădăɣwš̍əIănər: žābzăm čIəpIābzăxăr š̍əbɣ”ăfedăxămi măx”I , k”əbɣwrəməIow wkIăwpčIăž’mă, wzdăɣwš̍əIărăm k”əbɣwriɣ”ăIož’əš̍t, āw txəl”kIă wzădăɣwš̍əIămă zăkIămi zădāštăɣ”ă šāpx”ăxăr bɣ”ăfedănxă fāe, k”āɣwrəməIoră k”ăIokIă-txākIăxăr xăməɣ”āx’ăxăw. Ār āwš̍tăw məɣ”ăpsəɣ”ămă, witxəɣ”ă zəfăɣ”ăx’əɣ”ă cIəfxăm wzəfāer āɣwIəməIonkIă š̍ənāɣ”o.

Iăš”x’ămăfă Dāwtă zăxiɣ”ăwcoɣ”ăɣ”ă txăkIă šāpx”ăxăr ādəɣă nārodəm əɣ”ăfedăxăză il”ăs pč”āɣ”ăm ɣ”ăsănəɣ”ăm ɣ”ăx”ăɣ”ă dăxăkIāexăr əšIəɣ”ăx. Ā txăkIă šăpx”ă zădāštāɣ”ăxăr āɣ”ăfedăză, ādəɣăxăm xwdožestvennă literātwră šIāɣ”o jāIă x”wɣ”ă, nāwčnă IofšIāɣ”ăxăr k”ātəɣ”ăx, pwblicistikăm zərāɣ”ăwš”ombɣ”wɣ”, teātri, rādiwi, televideniemi k”āš̍ăɣwš̍əIăx, wblăpIă, ɣwrət, āpš”ără edžāpIăxăm āš̍ălāž’ăx. Ā pstăwmă k”āɣ”ăl”āɣ”orăr, ādəɣă txəl”əbzăr wcwnəmkIă ā txăkIă wnāš”ow āštăɣ”āɣ”ăm iiIwoɣ”ăšxo k”əzărăkIwāɣ”ăr ārə. Āw obš̍estvăm iš̍əIănəɣ”ă l”əkIwātă k”ăs bzămi zăx”okIənəɣ”ăxăr iIăxăw măx”wx, ānāx’ăw leksikăm. Āš̍ fădă xăx”onəɣ”ăxăr ādəɣābzămi făx”wɣ”ăx. Āš̍ epxəɣ” džə til”ăx”ān ādəɣă txăkIă šāpx”ăxăm āxăpl”ăž’ənxăw, xăx”onəɣ”ăw bzăm făx”wɣ”ăm ifăš”ošă zăx”okInəɣ”ăxăr fānIənăw tināwčnă IofəšIăxăr zəkIəpəx’āɣ”ăxăr. Zărăx”wrămkIă, ār š̍əIănəɣ”ăm k”əɣ”ăwcwɣ”ă Iofəšxow š̍ət. Āš̍ izăšIoxən pəl” IofəšIăxăr šăpx”ă wcwɣ”āxăw š̍əIăxăm ārəɣ”wāzăxăză, txəl”əbzăm k”əxăx”wāɣ”ăxăr k”āɣ”ăwnăfănə, ā šăpx”ă zăl”āšIărăm păšIweməkIoxăw, xāx”o fāšIən fāe. Mə Iofər zăšIozəxră IofəšIăxăr ež’ āɣw rix’-riməx’ră zāk”omkIă k”ekIwālIăxă x”wš̍txăp, zəš̍əpsăwră, zəš̍əš̍ čIəpIābzăxăr, ež’ zărăzăxāɣ”ăwcorăr āɣ”ăfedăw, šāpx”ăw k”ātənxăr tărăzăp, eməkIw, ādəɣă l”ăpk”əmkIă zărār. Āš̍ fădă ɣ”ăpsəkIăm ādəɣă cIəf l”ăpk”xăr zăriwtăkIənxă əl”ăkIəš̍t, šăpx”ă wcwɣ”āxăm šIănəɣ”ă rəzɣ”otəɣ”ăxăm jāšIănəɣ”ă āšIwzăš̍ik”oš̍t, edžāpIăxăm āIwt kIălăeɣ”ādžăxări, āš̍edžăxărări Iof xidzăš̍təx. TikIălăeɣ”ādžămă jāzāk”op orfoɣrāfiem išāpx”ămă āɣ”āpăxărăr, āxăr nāx’əbăw ɣ”ăzetəm k”ătxăxă nāx’ məšIămi. Ādəɣă txăkIă šāpx”ăm eɣ”ăɣwmăkIəx tiwsākIoxări, tižwrnālistxări, tiārtistxări, tināwčnă IofəšIăxări, timăk”w-măš̍əšIă IofəšIăxări - zăkIă ādəɣă txəl”əbzăr šIw zəl”ăɣ”ow, ɣ”wnă l”əzəfxărăr. Āš̍ fădăw zărăš̍ətəm išəx’āt txăkIă šăpx”ă proektxăw «Sociālističeskă Ādəɣej»-m k”əkiwtəɣ”ăxăm jāx’əlIāɣ”ăxăw cIəfəbă k”əzărātxări. Il”ăs tIokIəm k”ex”wž’əɣ”ăw ādəɣă orfoɣrāfiem iproektăw Bərəsərəm, Dāwrəm, Š”āok”om zăxāɣ”ăwcwāɣ”ăm zăp-tIop zărăteɣwš̍əIāɣ”ăxăr, məx”wn āšIošIăw k”əxăfāɣ”ăxări āvtorxăm ārāIož’əɣ”ăx, xămətăw, āxăm ɣw zəl”āmətāɣ”ă ɣorăxări k”əxăkIəɣ”ăxămi ānāIă tərārāɣ”ădzăž’əɣ”. Āwžəpk”ărăm,Ādəɣă xăkw ispolkoməm zăxiš̍ăɣ”ăɣ”ă orfoɣrāfičeskă komissiem xătxăr /āš̍ sări səxăt/ āwžəpk”ără edzəɣ”ow āvtorxăm k”ətərāl”x’āɣ”ăm edžăž’xi, ā edzəɣ”or āvɣwstəm i 15-m 1989-ră il”ăsəm «Sociālističeskă Ādəɣej»-m k”əxiwtənăw, cIəfxăr zăkIă rāɣ”ădžănxăw, komissiem rix”wx’ăɣ”āɣ”. Āš̍ əpăkIă, komissiem i tx’āmātăw Măš̍băšIă Isx’āk” zăkIămi, k”āriIoɣ”āɣ”: năpăməkIăw orfoɣrāfičeskă šāpx”ăxăr zăxăzɣ”ăwcwāɣ”ă e il”ăsəm k”əkIocI zăxăzɣ”ăwcon š̍əIămă težănəš”, k”ərāx’əlIărămă ānāx’ dăɣ”wr k”āxătxəš̍t əIwi. Āri x”wnkIă zădāšti, ežāɣ”ăx, āw zəmi txəɣ”āxăw k”ətəɣ”āɣ”ăp əkIi il”ăsəm k”əkIocIi k”əɣ”ăx’āzărəɣ”āɣ”ăp.

Proektəm iāwžəpk”ără edzəɣ”or ɣ”ăzetəm k”əxiwtənăw komissiem zeštăm əwž, ZekIoɣ”w Wcwž’ək”o năIosăɣ”ă-Iāx’ələɣ”ă āmālăw iIăxăr əɣ”ăfedăxi, k”ezətəɣ”ări təməšIăw, džəri il”ăs pIāl”ă zəɣorăm k”əritəɣ”ăw zăxătxəɣ”. Āš̍ k”əxăkIəkIă, Iofər zəmi k”əməIătăw il”ăsəm ex”ow težāɣ”. Zəmi proekt š”x’āf k”ətənăpš̍tən, wāx”tăw āɣ”ănăfăɣ”āɣ”ăxăr bă šIāɣ”ăw blăkIəɣ”ăx zəfāIonəm teɣ”ăpsəx’āɣ”ăw,āvtorxăm komissiem rix”wx’āɣ”ăr āɣ”ăcākIăw āIwi, jāproekt ɣ”ăzetəm k”əxrāɣ”ăwtəɣ”. Ā ox”tă š”əpk”ăm tefăw ZekIoɣ”wm iproekti «Ādəɣă orfoɣrāfier nāx’əpIw zărăx”wš̍təmkIă šIăɣ’ăn fāexăr» əš”x’ăw brošjură š”x’āfăw ăkzempljāri 150-ră x”wrăr k”ədăkIə.

Mə proektəm năIwāsă zəfăzəiIənxăw, teɣwš̍əIăš̍txămkIă ā pč”āɣ”ări ik”wnɣ”ă, āw āš̍ ZekIoɣ”wr əməɣ”ărāzăw, ɣ”ăzetəm k”əxāIiɣ”ăwtənăI redāktorəm retə. Zărăādəɣă l”ăpk”ăw jāx’əlIăɣ”ă txăkIă šāpx”ăxăr redāktorəm əštănxăš” k”əxiwtənxăr k”əriɣ”ăkIwɣ”ăp, teɣwš̍əIāɣ”ă š̍əməIăw, komissieri xăməpl”āɣ”ăw. Ār āwš̍tăw zăx”wm, ZekIoɣ”wm džəri «k”ədăIăpăIāɣ”ăx»: orfoɣrāfičeskă komissiem xătxăr āwɣ”ojxi «k”əxătəwtən fāe» k”ārāIwāɣ”. Āw k”ăɣwš̍əIāɣ”ăxăm ānāx’əbă dădăm ZekIoɣ”wm iproekt k”əxăwwtənəm iɣ”o məx”wɣ”ăw əkIi măx’ānă x”ātă, ādră proektăw k”əxāwtəɣ”ăm šIokIăw, iməIăw āIwi zăbɣərəkIəž’əɣ”ăx. Āš̍ k”əməwbətxăw ZekIoɣ”wm «k”ədăIăpăIăxărăm» jālIəɣ”ă, jāzăšIokI k”āɣ”ăl”āɣ”ow āIwi, proektər ɣ”ăzetăw «Sociālističeskă Ādəɣej»-m ijunəm i 13-m 1990-ră il”ăsəm k”ix’āɣ”. Proektər brošjurăw k”əzədăkIəɣ”ăr măză zəš̍əpl” nāx’ă məx”ow ārə š”əpk”ăr ɣ”ăzetəm k”əxərāɣ”ăwtəɣ”. Ār zărār ləjāɣ”ăw tăl”ətă, āw āš̍ izāk”op -ZekIoɣ”wm k”ətəră proektər txăkIă šăpx”ă zăɣ”ăzăfāɣ”ăw š̍ətăp, ār il”ăš”wx’ăɣ”ăw ɣ”ăpsəɣ”ă, kIălăeɣ”ādžăxămkIi kIălăedžākIoxămkIi ɣwrəIoɣ”wāew bză x’əl”ăkIă txəɣ”ă. Pārāɣrāfi 119-răw ZekIoɣ”wm k”ətərăm āš̍əš̍ăw 80-m k”ex”wrăr Bərəsərəm, Dāwrəm, Š”āok”om jāproektăw k”əxāwtəɣ”ăm tefăx, orfoɣrāfiem xăməx’ăxăw orfăpiem xătən fāew pārāɣrāf zəš̍əplI xăt, txăkIă šāpx”ă məx”wxăw, šāpx”ă pšIənăw āteməfăwi pārāɣrāf zətIwš̍ xiɣ”ăx’āɣ”, ādră proektəm komissier teɣwš̍əIă zăx”wm xāɣ”ăkIəž’xămă nāx’əšIw zəfāIwi xāɣ”ăkIəž’əɣ”ăxăw pārāɣrāf zətIwš̍ ež’əm xiɣ”ăx’āž’əɣ”, ādră pārāɣrāfăw k”ănăž’xărăr skobkămă ādătăw āpără proektăw k”əxāwtəɣ”ăm čIəpIăbză k”ăIwākIăx aIoy š̍əxāɣ”ăwnăfəkIəɣ”ăxăr ZekIoɣ”wm skobkămă k”ādixxi, txəl”əbză šāpx”ă fădăw pārāɣrāf š”x’āfxăw k”ətəɣ”ăx. Āxări bž”ădəɣ”w čIəpIăbză zākIăx. Āš̍ k”ikIərăr, ež’ ZekIoɣ”wm txăkIă wnāš”ow ādəɣă nārodər il”ăs pč”āɣ”ăxăm zărəlāž’ăw, cIəfxăm zădāštāɣ”ăw, jāšIănəɣ”ă əl”āpsăw š̍ətər zăriwk”orăr ārə, ež’ əɣw rix’-riməx’mă k”ātekIəră ekIolIākIăm tetăw e ež’ zəš̍əš̍ čIəpIămkIă əwk”wdəi pIoiɣ’ow zăritxəɣ”ăr ārə.

Nāwčnă l”āpsăw proektitIwmi jāIăr k”əzəš̍ež’ărăr Iăš”x’zmăfă Dāwtă zăxiɣ”ăwcoɣ”ăɣ”ă šāpx”ăxăw wnāš”okIă āštăɣ”āɣ”ăxăw əpš”ăkIă ziɣwɣ”w k”ătiIəɣ”ăr ārə, āw proektmă jāāvtorxăm ār zărāɣ”ăfedāɣ”ăr zătekIə. Āpără proektər zăxăzɣ”ăwcwāɣ”ăxăm šăpx”ă š”x’āIăw cIəfxăm zăl”āštāɣ”ăxăr āməwk”oxăw, txəl”əbzăm kIăw k”əxăx’āɣ”ăxăr šăpx”ă ɣ”ănăfāɣ’ă āšIəză dălăž’āɣ”ăx, əwžră proektər zăxăzɣ”ăwcwāɣ”ăm šăpx”ă wcwɣ”āxăxăw š̍ətxăr əwk”oză ešIə, ež’ ičIəpIābză zărăl”ăpk”ăw šāpx”ăkIă āriɣ”ăštăn əɣw xăl”ăI făbānă. Āš̍ fădă ekIolIākIăr nārodəm zărăš̍ətăw əštăš̍tăp, IăpăIăɣ’w kIočIăšxoxăr «k”əɣ”otăw» məx”wš̍tər kIocIərāfəɣ”ămi. Āš̍ išəx’ātəx ā proektxăm jāx’əlIāɣ”ăxăw ɣ”ăzetəm k”əxiwtəɣ”ă stāt’jāxări.

Mə stāt’jām proektitIwm jāzi, jāš̍əkIăɣ”ă-jāməš̍əkIāɣ”ăxăm, sāk”əš̍əteɣwš̍əIărăp, sədā pIomă āxăr āvtorxămi məzăw-mətIow jāsIwāɣ”ăx, komissiemi š̍əteɣwš̍əIăxă zăx”wm š”x’āixəɣ”ăw k”əš̍əsIoɣ”āɣ”ăx. K”ăsIwāɣ”ămă āš̍əš̍əbăxăr āpără proektər zăxăzɣ”ăwcwāɣ”ămă k”ədāl”ətāɣ”ăx əkIi zărāɣ”ătărăzəž’əɣ”ăm sezăɣ”əɣ”. Džə tiādəɣă txəl”əbză izətetkIă, Bərsərəm, Dāwrəm, Š”āok”om zăxāɣ”ăwcoɣ”ă ādəɣă orfoɣrāfiem iproektăw k”əxāwtəɣ”ăw cIəfxăr x”wnăw zəteɣwš̍əIăxărăr wnāš”okIă štăɣ”ănəm iɣ”o x”wɣ”ăw săl”ətă.

Siɣwš̍əIă ikIăwxəm, k”əxāwtəɣ”ă stāt’jā zətIw ɣorăm k”āš̍ātxərăm sāk”əš̍əwcw sšIoiɣ”w. ĀpărămkIă, X”wt Kāzbek istāt’jāw «Iofɣ”ošxomă āš̍əš̍» zəfiIow «Sociālističeskă Ādəɣej»-m māim i 18-m 1990 il”ăsəm k”ix’āɣ”ăr k”əzteɣwš̍əIără «Iofəɣ”ošxom» iməfăš”wāšăw dəsăw, ɣwāow məx”wnxăr riIwālIăw k”əxăkIə. Āš̍ mərăwš̍tăw etxə: «Bwkvăxăm ācIă zəš̍əzăxāɣ”ăkIokIăɣ”ă orfoɣrāfiem rebɣ”ădžănxă pl”ăkIəš̍tăp, rəbɣ”ăsăx”wdžănxă pl”ăkIəš̍t nāx’...». Məš̍ fădă ɣwš̍əIă məš̍əwxăr pIonri ptxənri k”ekIwrăp, āvtorxăm jāməlāž’ăr jālăž’ă š”əpk”ăw š̍ətmi. Bərsərmi, Dāwrmi, Š”āok”omi zə bwkvi, zə māk”i zăxāɣ”ăkIwākIărăp, zətetəm tetăw k”ātxə nāx’.

Āvtorxăm bwkvăw d-r, bwkvăw dz-m xāɣ”ăkIwākIăw eIoš” X”wtəm āxăr eɣ”ăməsăx, āw āš̍ fădă zăxăɣ”ăkIokIăɣ”ă Iof xătl”āɣ”orăp proektăw tək”əzteɣwš̍əIărăm. Mārə āš̍ š̍ātxərăr: «#7. Bwkvăxăw dd zăɣ”wsăxăw ātxə: 1. D-kIă k”eɣ”ăž’ăɣ”ă ɣwš̍əIăpk”əm bă pč”āɣ”ăm iāpărăš”x’ă k”ăzɣ”ăl”ăɣ”oră pristāvkăr zəɣwāx’ăkIă. Š̍əsăxăr: k”əd-dăkIon, k”əd-dăIăpăIăn, k”əd-dix’ān. 2. Bwkvăxăw dz, dž zəfiIoxărăm āpăkIă bă pč”āɣ”ăm iāpărăš”x’ă k”ăzɣ”ăl”ăɣ”oră pristāvkăr š̍ət x”wmă. Š̍əsăxăr: d-dzən, xăd-dzăn, d-džən /eɣ”āpš diāl.: tə-dzən, xătə-dzăn, tə-džən/». XătkIi năfăn fāe, āvtorxăm dz-ri, dž-ri, d-ri bwkvă š”x’āfxăw zărāl”ətăxărăr, āw bɣ”ăməsăxă pšIoiɣ”omă, mə k”ătx’əɣ”ă pārāɣrāfəm ik”ež’āpIăkIă/» bwkvăxăw dd zăɣ”wsăxăw ātxə»/ bɣ”ăməsănxă pl”ăkIəš̍təx, X”wt Kāzbek zăripIərăm fădăw. Āw āš̍ fădă nIəkIări, k”əɣwrəIwākIări eməkIw.

Proektəm iāvtorxăm āpără edzəɣ”ow k”ātəɣ”āɣ”ăm š̍əxāɣ”ăwnăfəkIəɣ”āɣ” w-m pəčəɣ”o k”əzš̍itrăm āš̍ əwž ə-r š̍ətăw ptxən fāew, āw āš̍ edžāɣ”ăxări, komissiem š̍əš̍xări ezăɣ”əɣ”ăxăp, ārti džəră proektəm xămətəž’ăw k”ātəɣ”.

X”wt Kāzbek džə ār š̍əkIāɣ”ăw proektəm fel”ăɣ”w. Tă tišIošIəkIă, w-m əwž, pəčəɣ”o k”əɣ”ăpsə x”wmă, ə-r ptxənăw iš̍əkIāɣ”ăp. Ār k”ăIwākIăw iIăm epxəɣ”, ārəš”, ār orfoăpiem iIof. Orfoɣrāfiem ipš”ărəl”ăxăm k”āxāx’ărăp. Džāš̍ făd pIomi x”wš̍t I-r ɣwš̍əIăxăw Āx’măd, Ābw, Āset zəfiIoxărăm āpă ibɣ”ăwconri, Junəs, Jusəf-mă āčIəpIă Iwnəs, Iwsəf ptxənri. Proektəm k”əzărəš̍ātərăr txəl”əbzăm zărəxăx’āɣ”ăw, cIəfxăm zăl”āštāɣ”ăw, šăpx”ă wcwɣ”ăxăr ārə. Āxăr džə zăpərəbɣ”ăzăž’ənxăr iš̍əkIāɣ”ăxăp. Indžələbzămi, wrəsəbzămi, năpăməkIəbzămi zărātxərămră k”ăIwākIăw jāIărămkIă zătekIəxăw bow ɣwš̍əIăxăr, māk”ăxăr k”əxăfăx, āw āš̍ pāe ā bzăxăr k”ărāləɣ”o Iofxăr zăšIwāxənəm pāe āɣ”ăfedănxăm izărār k”ākIorăp. Š”əpk”ă, š̍əIăx bză zərəzxăr, ɣwš̍əIăr k”əzărāIorămră zărātxərămră zătefăxăw, ɣwš̍əIăm pāe ɣrwzinābzăr. Ɣ”ăzetəm inăkIwbɣ”oxăm nāwčnă Iofəɣ”oxăr āš̍əzăšIopxənər k”inăw š̍ət nāx’, tək”əzteɣwš̍əIămă tšIoiɣ”or bă.

JātIonărăw sək”əzəš̍əwcwmă sšIoiɣ”or X”okIo Āsl”ān istāt’jāw «Titxābză orăk”ābză» zəfiIow ɣ”ăzetəm ijuləm i 13-m 1990-ră il”ăsəm k”ix’āɣ”ăr ārə. Āvtorər texničeskă šIănəɣ”ăxămkIă kāndidāt nāx’ məšIămi, dăxăkIāew ādəɣă txəl”əbză šāpx”ăxăm āl”ăpl”ă, āxăr nāx’əšIw šIəɣ”ănəm əɣwkIă eɣ”āpă. Ār Āsl”ān š̍ətx”ow əkIi ɣwāpăw făl”ăɣ”wɣ”ăn fāe. X”okIo Āsl”ān ānāx’ zɣ”ăɣwmăkIăw xiɣ”ăwnăfəkIərăr năpăməkIəbzămă k”āxăkIxi ādəɣābzăm k”əxăx’āɣ”ă ɣwš̍əIăxăm jātxəkI. Ār Iofəɣ”ošxow š̍ət, āw proektmă jāāvtorxăm ā l”ănək”or k”ədāməl”ətāɣ”ăw zăritxərăr tărăzăp. Āxăm ār k”ədāməl”ətāɣ”ămă, ā pārāɣrăfăw ziɣwɣ”w k”əšIxărăm k”āš̍ātxənəep. Zărăš̍ətər, wrəsəbzăm ifămă-bž’əmăxăr k”ətex’ăxăză ādəɣă txəl”əbzăr ox”tă kIăkIəkIă wcwɣ”ă. Āš̍ k”əxăkIăw inteInācionāl’nă ɣwš̍əIăxări, wrəsəbză ɣwš̍əIă zərəzxări, ɣwš̍əIă zăpxəɣ”ă x’ăzărxări ādəɣābzăm k”əxăx’āɣ”ăx, āxăm cIəfxăr jāsāɣ”ăx. Āš̍ fădăw ādəɣă txəl”əbzăm xătxăm bzăr āɣ”ăkIodənkIă š̍ənāɣ”o š̍əIăp. Bză pstăwmi āš̍ fădă āmālxăr āɣ”ăfedăx, āw ɣrāmmātikăm āxăr bzăm š̍əš̍əm fădăw eɣ”ăpsəx. Titxəl”əbză wcw zăx”wm txākIoxăm k”āxăkIəš̍tɣ”ăx, ɣwš̍əIă pstăwri ādəɣābzăkIă k”ăIoɣ”ăn fāe zəIoš̍tɣ”ăxăr, āw ār bzămi cIəfmi āštāɣ”ăp. Səd fădărăbzi ež’ ibză xābzăxăm ātetăw xăx”onəɣ”ă leksikămkIă ešIə nāx’, zəɣorăm išIoiɣ”onəɣ”ăkIă, iskwsstvenă zəfāIorăm fădăw, bɣ”ăpsən pl”ăkIəš̍tăp. Ārəš”, ādəɣă orfoɣrāfiem išāpx”ăxăr zăblătx”wnəm təpəš”wməɣ”ăl”ăw,š̍əIăm tărăzăw tərəž”wɣ”ălāž’.

Tiără əpăkIă Āzov xəm iɣ”wnāpk”ăxăm ādăž’ əkIi Temər Kāvkāzəm ičIəɣwxăm l”ăpk” zăfăš”x’āfxăr āš̍əpsăwš̍təɣ”ăx. Āxăr- sindxăr, zixxăr, dāndāriixăr, tārpetxăr meotxăr əkIi năməkIəbăxăr.

IăpăIāsăw š̍ətəɣ”ăx, ɣ”wkIă Iăzāɣ”ăx, dănəm făk”wlāiɣ”ăx. Š”x’ādž zəfăɣ”ăzăɣ”ă Iofəm el”ətəɣ”ăw lIāk”o ɣ”ănăfāɣ”ă k”əɣ”ăpsəš̍təɣ”ă. Meotxăm tx’ăšIošIx”wnəɣ”ă pətă jāIāɣ”.

Tək”ăzəwcwx’ără dwnāim idăxāɣ”ă, čIəopsəm inăšānăxăr āxăm l”ăšăw āɣ”ăl”āpIăš̍təɣ”ăx. Təɣ”ămi, oš̍xəmi, šəblămi tx’ăxăr jāIăxăw āl”ətăš̍təɣ”ă əkIi š”x’ăkIăfănəɣ”ă in āxăm āfāšIəš̍təɣ”ă. Wmăx”əɣ”ă zekIokIă-šIəkIăxăr meotxăm băw āɣ”ăcākIăš̍təɣ”ăx. LIāk”om cIəf nāx’əž”ăw xătəm mə Iofər fāɣ”āzăš̍təɣ”ă. JāIāx’əl-ɣwpsăxăw lIăxărăm tx’ăl”ăIwxăr ātrāšIəx’ăš̍təɣ”ăx.ČIəɣwr ātIəš̍ti, zidwnāj zəx”ož’əɣ”ă cIəfər wtIəIwɣ”ăw āš̍ čIāl”x’ăš̍təɣ”ă. JātIăr tərāmətăɣ”ož’əză x’āp-š̍əp zăfăš”x’āfxăr āš̍ rāl”x’ăš̍təɣ”ăx- lāɣ”ăxăr, Iāšăxăr, š̍əɣ”ənxăr. Ādəră dwnāim məxăr lIāɣ”ăm k”əš̍əfăfedăš̍txăw āl”ətăš̍təɣ”ă. Txămăfă zāwlă, e māză zətešIăkIă, dwnāim exəž’əɣ”ăr zəš̍əčIātIāɣ”ă čIəpIăm dăž’ š̍əzărăwɣ”oiš̍təɣ”ăx əkIi zărăIəɣ”əxăw x”wrāew k”ākIwx’ăză ɣ”əbzăxăr k”āIoš̍təɣ”ăx əkIi ɣ”əš̍təɣ”ăx.

Meotxăm jātx’ă zāk”ow āl”ətăš̍təɣ”ăr təɣ”ăm , māšIom, năfənăm əkIi fābăm jātx’ ārə. Š̍əIănəɣ”ăm məxăr əl”āpsăxăw āIoš̍təɣ”ă əkIi l”ăšăw āɣ”ăl”āpIăš̍təɣ”ăx. CIəfăw lIāɣ”ăm ix’ādă krāskă pl”əž’ tərākIăš̍təɣ”ă, māšIom əš”o ār zărăfădăm pāe.

Kāvkāzəm ik”ež’āpIă ik”wš”x’ăxăm əkIi ičIəš”x’āš”oxăm meotxăr āš̍əpsăwš̍təɣ”ăx. K”wš”x’ăxăm āxăsxăm šəxăr băw jāIāɣ”, čIəɣwlăž’ənəm pəl”əɣ”ăx. Š”ofxăm āš̍əpsăwš̍təɣ”ă meotxăr bələmx”wnər ārə zəfăɣ”ăzăɣ”āɣ”ăxăr. Džāš̍ fădăw wnăɣ”o x”əzmătəm izəl”ănək”o š”x’āIăw pcăž”əe ešănər š̍ətəɣ”.

Tiără əpăkIă āpără il”ăs minnəm k”əwbətră wāx”tăm Kāspijskă xəm itemər năpk”xăm k”ārăkIəxăš”, Pšəză š”ol”ər ičIəɣwxăm irānəbză zəIwl” sārmātxăm jāl”ăpk”xăr k”ārăx’ăx. Āxăr renăw zăpăwcwž’əš̍təɣ”ăx, zăzāoš̍təɣ”ăx păš̍ănəɣ”ăr āwbətənəm făbānăxăw. Āzəfāɣw k”ix’ără zăɣwrəməIonəɣ”ăxăm əpk” k”ikIăw, sārmātxăr ɣoš̍əɣ”ă x”wɣ”ăx. Ānāx’ kwp inăw š̍əIāɣ”ăxăm āš̍əš̍əx- āorsxăr, sirākxăr, ālānxăr, roksolānxăr, jāzəɣxăr. JāplIănără lIăšIăɣ”wm Pšəză š”ol”ər k”əpəš̍əl” čIəɣwxăm meotxăr jāpč”āɣ”ăkIă bă x”wxăw k”ārătIəsx’ăx.ŠIănəɣ”ălăž’xăm k”əzărātxərămkIă, sārmātxăr IāšăkIă zăonxăm l”ăšăw făIăzāɣ”ăx, Iăšă l”ăpk” zăfăš”x’āfăw jāIāɣ”ăr măkIāɣ”ăp. Džāš̍ fădăw šəm tesənəm āxăr făk”wlāiɣ”ăx.

Fădă ɣ”wnăɣ”w š̍ənāɣ”oxăr zărjāIăr k”āzɣwrăIom, meotxăm nāx’ zək”āɣ”ăɣ”wnăž’ăw,zăk”otxăw psăwnxăw āwblāɣ”.Xăbzăɣ”ăwcwɣ”ăxăr, šăn-xăbză zăxătəkIăxăr zəfāɣ”ănăfăž’əɣ”ăx, dzăxăr āɣ”ăpsəɣ”ăx, āxăm jāpāš̍ăxări k”əxāxəɣ”ăx.

Iāšăxăw meotxăm āšIəš̍təɣ”ăxăr sārmātxăm jāexăm jāɣ”ăpšāɣ”ămă, nāx’ pətāɣ”ăx. Āw Iăšă zāk”om k”əwx”wmăš̍txăw meotxăm āl”ətăš̍təɣ”ăp. Māmər ɣwxăl”xăr ziIăw āxăm k”āxāx’ăš̍təɣ”ă cIəfəm sədiɣ”wi dāxăw păɣ”okIəš̍təɣ”ăx, āɣ”āšxăš̍təɣ”, šIwx’āftənxăr fāšIəš̍təɣ”ăx, zəš̍əpsăwš̍t wni rātəš̍təɣ”ă. Āw xəmă cIəfăw jādăž’ k”eblăɣ”āɣ”ăm məx”o- məšIāɣ”ăxăr əɣw il”xăw zeɣwcāfăxăkIă, āš̍ păwcwž’əš̍təɣ”ăx. Pəjxăm jāpč”āɣ”ă bă zəx”wkIă, āš̍ l”əpətăw āxăm jābănənxăw meotxăm āmāl jāIāɣ”ăp, āw səd fădiz wāx”tă tešIāɣ”ămi, jāfăš”wāšăr āxăm ārāɣ”ăɣ”otəž’əš̍təɣ”ă.Āš̍əš̍ k”āwkIəɣ”ămă, āš̍ fădă k”ābzăw ādăzekIož’əš̍ətəɣ”ăx. Ānāx’ l”ăšăw pəir zāɣ”ăpš̍ənăš̍təɣ”ăr-meotăw lIāɣ”ăm ik”ăxāl”ă zəɣoră zərāšIăkIă ārə. Fădă bzădžăšIāɣ”ă zezəx’ărăr āwkIəš̍təɣ”ă, əš”x’ă pāwpkIəti , x’ādăr āɣ”ăstəž’əš̍təɣ”ă.

Zəɣw xāɣ”ăkIəɣ”ă meotəm džăwāp āritəž’ənăw iɣ”o iməfăw dwnāim zexəž’əkIă, mə pš”ărəl”ər iIāx’əlxăm āɣ”ăcăkIăž’ən făjāɣ”. Pəir š̍ăIăfă meotər "lIāɣ”ăxăm jādwnāj" ix’ān əməl”ăkIəš̍tăw āl”ətăš̍təɣ”ă. Āš̍ măx’ānăšxo zărărātərăm k”əxăkIăw, lIāɣ”ăm ɣwxăl”ăw iIāɣ”ăr iɣwpsăxăm nāx’ psənkIăw zărāɣ”ăcăkIăš̍təm pəl”əɣ”ăx.

Meot dză diplomātiem zăfăx’əsəž’ ɣ”ănăfāɣ”ăxăr făx”wɣ”āɣ”ăx. LIăšIăɣ”wiš̍əm k”əkIocI meotxămră sārmātxămră jākwl’twrăxăr zăxāx’ăx, ox”tābără mə l”ăpk”xăr zăɣwrəIoxăw zărăzădăpsăwɣ”ăm ār iwš”x’āɣ”ow pl”ətăn pl”ăkIəš̍t.K”əkIăl”əkIoră il”ăsxăm sārmātxăm jāfămă-bž’əmăxăr meotxăm k”ātex’ăxăw əwblāɣ”. Tiără əpăkIă jātIonără lIăšIăɣ”wm əɣwzăɣwxăm ādăž’ meotxăm āɣ”ăfedără Iămă-psəmăxăm sārmāt Iāšăxăr, x’āk”w-šək”wxăr, čIəɣwr zărālăž’əră pk”əɣ”oxăr k”āxăx’ăx. Džāš̍ fădăw , lIāɣ”ăr zărāɣ”ătIəl”əră šăn-xābzăxăr zăx”okIəx.

Āw məš̍ dăž’əm sārāmtxăm jāɣwpšəsăxăm meotxăm jātx’ăšIošIx”wnəɣ”ă zăš̍āɣ”āk”orăp.

Sirākxăr meotxăm k”āxătIəsx’ăxăw zərāɣ”āž’ăkIă, meotxăm jāšăn zəzăblex”w.

Sindxăr- meotxăm jāzəl”ăpk” ānāx’ inxăm āš̍əš̍əɣ”ăx. Tiără əpăkIă āpără lIăšIăɣ”wm ik”ež’ăɣ”wxăm k”āš̍əwblāɣ”ăw Tāmānskă xəɣ”ăx”wnă nək”om əkIi xə šIwcIă Iwš”om itemər-təɣ”ăk”okIəpIă š̍əpsăwš̍təɣ”ăx. Tiără əpăkIă jātfănără il”ăsiš”ăm sindxăm jāk”ărāləɣ”o āɣ”ăpsə, SindikăkIă āš̍ edžăx. Mə k”ărāləɣ”om ik”ălă š”x’āIă Sindikā fāwsə. (džəră wāx”tăm Ānāpă zəfāIorăr). Meotxăm āfădăw sindxăr čIəɣwlăž’ənəm, bələmx”wnəm, pcăž”əe ešănəm pəl”əɣ”ăx, IăšIăɣ”ă zăfăš”x’āfxăr āšIənxăm făIăzāɣ”ăx. Sindikăr- ɣ”ăpš̍əlIăkIo k”ărāləɣ”ow š̍ətəɣ”. Tiără əpăkIă 480-ră il”ăsəm ɣrek k”ālăxăw Kerčenskă xədăkIəpIăm inăpk”əxăm āIwtəɣ”ăxăr zăxăx’ăxi, zə k”ărāləɣ”o zāšIəɣ”. Bosporskă cārstvăkIă āš̍ edžāɣ”ăx. Āš̍ iɣwpčăw x”wɣ”ă-Pāntikālej.

Sindxăr Bosporskă k”ālăxăm sātəw ādāšIəš̍təɣ”ă. Sindxăm jābădzărxăm, jāwrāmxăm ɣrek sātəwšIăxăr băw ātepl”ăɣ”on pl”ăkIəš̍təɣ”ă. X’āləɣ”wr, kocər, š̍ăr, px”ăš”x’ă-məš”x’ăxăr āxăm ārāš̍ăš̍təɣ”ă. Bădzărxăm ɣrekxăm pš̍əlIxăr āš̍āš̍ăfəš̍təɣ”ă.

Sindikăm iwnăxăm ɣrekxăm āšIəɣ”ă āmfiteātră āš”x’āš̍ətəɣ”. K”ăɣ”ăl”ăɣ”on zăfăš”x’āfxăr, bănănxăr āš̍ š̍əkIoš̍təɣ”ăx. Š̍əɣ”wr, sānăr, šăkIxăr ɣrekxăm Sindikăm āriɣ”ăɣ”otəš̍təɣ”ă.Ɣrekxăm jāzekIokIă-šIəkIăxăr, jāš̍əɣ”ənxăr, jāIāšăxăr psăwpIăxăr zărāɣ”ăpsəră šIəkIăxăr sindxăm k”əzfāɣ”ăfedăš̍təɣ”ăx. Ɣrečeskă živopisəm əkIi skwl’ptwrăm jāš”ăfxăr sindxăm k”əzIăkIāɣ”āx’ăš̍təɣ”ă.

Sindikăr āštănəš”, ɣrečeskă xăɣ”ăɣw āɣ”ăpsənər mə wāx”tăm bosporskă pāš̍ăxăm ɣwxăl”ăw zədāIəɣ”əɣ”. Āš̍ pāe sindxăm ādāšIəš̍təɣ”ă zădăɣwš̍Iăɣ”wxăm jāšIwāɣ”ă k”əzăməkIom, 479 il”ăsəm ɣrek dzăxăr Sindikăm ix’āɣ”ăx. K”əzărātxəž’ərămkIă, "zə māfă ɣorăm, năfš”āɣ”om, Sind k”wx’ăwcwpIăm inăpk”əxăm ɣrek dzăxăm jāk”wx’ăxăr k”āIwx’āɣ”ăx. Sindikăm icIəfxăm āxăr k”əzāl”ăɣ”wm, šIăxăw k”əzărăwɣ”oiɣ”ăx əkIi k”ālăm ik”ălāpč”ăxăr pətăw zăfāšIəɣ”ăx. Sindxăm jāš̍əɣ”ənxăr āš̍əɣ”xăw k”ālăm dăsəɣ”ă bzădžāšIăxăr wx”wmākIoxăm ātebānăxi, k”ălāpč”ăr k”əzăIwāxəɣ”. Sindikăm čIănăɣ”ă inxăr əšIəɣ”ăxăw š̍ădžāɣ”om āštāɣ”..." Sindxăm jākwp inxăm əkIi năməkI meotxăm Sindikăr k”āIāxəž’ənăw ɣrekxăr zăp zărăfež’āɣ”ăxăr. Zăpăwcwž’xăm āpk” k”ikIăw k”ālăr l”ăšăw zăxăk”wtāɣ”ă x”wɣ”ă. Āš̍ əčIəpIă ɣrekxăm ež’xăm jāk”ālă āɣ”ăpsəɣ” əkIi āš̍ Ɣorɣipijā fāwsəɣ”.

Sindikăr zəzăxăzəm, meotxămră xə šIwcIăm inăpk”xăm jāk”okIəpIă l”ănək”okIă psăwš̍təɣ”ăxă zixxămră zăk”owcoxăw āwblāɣ”. ZixəkIă ɣrekxăr āxăm jādžăš̍təɣ”ăx, āw bospor txəɣ”ăxăm ɣwš̍əIăw ĀDZAHA āš̍əol”ăɣ”w , ādəɣă "ādzăxăm" ār făd.

("dzăxăr", e "dză l”ăpk”"). Zixxăm mə cIăr zărāIož’əš̍təɣ”ănkIi x”wn. Wāx”tă tešIă k”ăs ɣwš̍əIăw "ādəɣă" x”wž’əɣ”ăw pl”ətăn pl”ăkIəš̍t. NăməkI epl”əkIăw š̍əIămkIă, ādəɣă cIăr k”əzxăkIəɣ”ăr təɣ”ăm š”x’āš”ă zărăfāšIəš̍təɣ”ăr ārə. Džāš̍ fădăw əpăkIă āIoš̍təɣ”ă "ā-dəɣ”ă" -təɣ”ăm il”ăpk”. Itāl’jānskă əkIi ɣrečeskă txəɣ”ăxăm k”əzărātərămkIă, cIăw "zixi" zəfiIorăr ādəɣăxăm jā I5-nără lIăšIăɣ”wm năs ārāIoš̍təɣ”ă. Ādəɣăxăm jātārix” zəwɣ”oiš̍təɣ”ă Interiāno məš̍ fădăw k”etxə: "itāl’jānskă, ɣrečeskă əkIi lātinəbzăkIă zixkIă āxăm jādžăx, tātārxăm əkIi tərkwxăm čerkes āIo, ež’xăm ādəɣ zărāIož’ə".

438-ră il”ăsəm năs meotxăm əkIi ɣrekxăm āzəfāɣw zăpăwcwž’ənəɣ”ăxăr k”etādžăx. Meotxăr bospor k”ālăxăm ātebănă zăpətəx. 438-ră il”ăsəm Bospor k”ărāləɣ”om meotxăm k”āxăkIəɣ”ă Spārtok I ipāš̍ă măx”w. Ār k”əzəkIwāɣ”ăm k”əš̍əwblāɣ”ăw zixxămră ɣrekxămră āzəfāɣw itəɣ”ă zāoxăr zăpăwx.

Bosporəmră meotxămră jāsātəw zăpxənəɣ”ă nāx’ măpətă. Bospor k”ālăxăm x’āləɣ”wr meotxăm ārāɣ”ăɣ”otə, iž”əră Ɣreciem ik”ālăxăm, džāš̍ fădăw Āfină mə ɣ”omlāpx”ăr š̍əIwāɣ”ăkIə. Iž”əră ɣrekxăm jākwl’twră meotxăm k”āxăx’ă. Ɣrečeskă dză Iāšăxăr, dəš”ăxăr, təž’ənxăr āɣ”ăfedără Iămă-psəmăxăm āš̍əš̍ măx”wx.

JātIonără lIăšIăɣ”wm zixəpš̍ăw Stāxemfāk, zixxăm jāepl”əkIăxăr əɣ”ăpətănəm făšI, Rimskă imperātorəm iwnăIwt fădăw zək”eɣ”ăl”āɣ”o. Zix pš̍əxăm bzəl”fəɣ”ă kwpxăr āɣ”ăpsəx, k”ărāləɣ”o zăfăš”x’āfxăm k”ārāš̍əră bzəl”fəɣ”ă š”ă pč”āɣ”ă āxăm āš̍ăpsăw.

Meot l”ăpk”xăm zixxăm nāx’ păblāɣ”ă zāfāšIə. Āxăm āfădăw bələmx”wnəm, čIəɣwlăž’ənəm, pčăž”əe ešănəm zixxăr pəl”əx. Džāš̍ fădăw sănāš”x’ă ālăž’ənəm iɣ”ăkIotəɣ”ăw əwž ex’ăx. K”wx’ăšIənəmi zixxăm xăšIəkI in fərjāIāɣ”. Xəm itx’ăw X’ātx iswrătxămkIă āxăr āɣ”ăkIărākIăš̍təɣ”ăx.

Zixiem ɣ”ăpš̍əlIănər š̍əl”ăšəɣ”. WnăIwtxăw k”āwbətəxărăr Bospor k”ālăxăm āš̍āš̍ăš̍təɣ”ăx. Tiără əpăkIă āpără lIăšIăɣ”wm Pontijskă cārstvăm iIăpəIăɣ”w Zixxăr š̍ăɣwɣ”wx. Zărătəɣ”oš̍təɣ”ăxăm əkIi jāɣ”wnăɣ”wxăm zărātebānăš̍təɣ”ăxăm k”əxăkIăw , dəš”ăxăr zixxăm băw jāIāɣ”ăx.

Isrāelər Āziem i ipš”ă-k”wăx’ăpʾă l”ănək”wăm xăt, Xəɣwrətəm i k”wăkʾəpʾă l”ănək”wă ʾwfăm, ipš”ămkʾă Xəpl”əž’əm. K”ărāləm i ɣ”wnāpk”ăxăr zdərikʾwămră zdəʾwx’ăxămră: iš”x”ărămkʾă – Livānəm, iš”x”ără-k”wăkʾəpʾămkʾă – Siriem, k”wăkʾəpʾămkʾă – Iordāniemră, K”wăx’ăpʾă Iordānəm, ipš”ă-k”wăx’ăpʾăm – Məsərəmră Ɣāzăm i l”ănək”om.

K”ărālər mə in š”x’ăkʾă i šʾəpʾăxăr kwădw zăš”x’ăš̍okʾxă.

Năx”əbăr k”wš”x’ăxăm jāwbəd: Ɣālileăm i bɣəxăr, Kārmăl bɣəm, Ɣolān ʾwāš”x’ăxăm džowă. K”wăkʾəpʾă l”ănək”wăm Jordān k”wălādžăr xăt. Ābəxăm păməkʾəw k”ărāləm xătxăr (psowă iă l”ănək”wăkʾă): Ārāvā pšāx”wāl”ă, Xə Lʾā, Mexteš Rāmon, Neɣev bɣəxăr, Jwdej pšāx”wāl”ă.

K”ărāləm i psə năx” inər Jordān, Kišon, Ăskindār, Jārkonom – mə psəplʾərā k”ărāləm iʾăr ɣ”ămāxwăm iməɣ”wš”əkʾxw. Psəx”wrej Kineretər k”ărāləm i năx” in, psənăps itw, i ināɣ”ər 166 km².

K”ărāləm i x’ăjwār swbtropik xə kwrətəm š̍əš̍w š̍ət. Măk”wăwăɣ”wăm i temperātwră kwrətər — +24 °C š̍əkʾădzāwă +32 °C nosər, šʾəčəlăm +6 °C š̍əkʾădzāwă +20 °C năs.

Jāpărej džwrt l”ăpk” păsərejxăr Isrāăləm š̍ix’āxăr 1200 ɣ”ăm di l”ăx”ănăxăm i păm, ā zămānəɣ”wăm š̍əš̍ Isrāel šʾəpʾăm xătw k”āɣ”wătā 250 džwrt x’ăblăž”xăr[1]. Ā zămānəɣ”wăm jāwžkʾă xăkwm filistejxăr jox’ă. Păštəx’ej ʾănātʾă zăfʾowvăr jāpărewă Isrāil Pāč”əx’əɣ”o, jāwžəmkʾă Jāwdā păštəx’ej ābəxăm jā zămănəɣ”wăr š̍ətexwăr XI-X di l”ăx”ăɣăxăm jā păm.

VIII di l”ăx”ănăxăm jāpăm š̍əkʾădzāwă di l”ăx”ănăm năs šʾəpʾăr k”ărāl zăš̍əməš̍xăm jā ʾănātʾăm kʾăx’wră x”wr ʾăšwrejm, Bābilonejm, Āxemenidxăm, Mākedoniăm.

152 ɣ”ăm di l”ăx”ănăm ipăm š̍əkʾădzāwă 37 ɣ”ăm năs di l”ăx”ănăm ipăm Jāwdejm džwrt l”ăpk” Xāsmonexăr ʾănātʾăm tox’ăxă.

63 ɣ”ăm di l”ăx”ănăm ipăm š̍əkʾădzāwă Jāwdejm i šʾəpʾăm Wrəməm i ʾănātʾăr l”ăš măx”wr xom-xomwră k”ărālər iwbədw. Bār Koxbā džəlă zək”ăʾătəɣ”wă iriɣ”ăkʾwăkʾən iɣwɣ”ā jāwž 135 ɣ”ăm, wrəm ʾănātʾăr k”ărāləm irāɣ”ăkʾənəm š”x’ăkʾă džwrt l”ăpk”əm jā ʾoxwr xăkwm zăʾəx’ā, Wrəmxăm cʾəxw bɣ”əɣ”ă xăkwm irāxwāxă, txədăm k”əxămnănəm š”x’ăkʾă ā xăkwm džwrtxăr isāwă. L”ăpk”əm jā năx”əbăr Ɣālilejm ikʾāxă.

614 ɣ”ăm Pālestinăr K”āžărəm š̍əš̍ Sāsānidxăm jāwbəd, džwrtxăm jā dăʾăpək”wăɣ”wkʾă Erwsălămər jāwbədər. K”āžărxăm k”ālăr džwrtxăm irātər. Āwă, Erwsălăməm džwrtxăm jā ʾănātʾăr kwădră š”x’ăš̍ətāk”əm, il”ăsiš̍ k”wădej.

Vizāntiăr K”āžărəm tekʾwā jāwž Pālestinăr ārɣwărw wrəmxăm jāxokʾwă 629 ɣ”ăm, il”ăskʾă džwrt l”ăpk”ər jāwkʾəwră xăkwm irāxwxăr.

636 ɣ”ăm x’ărəp l”ăpk”ăm jā l”ăšəɣ”wă kʾădzăɣ”wăm Pālestinăr məsləmănxăm trāxər wrəm Vizāntiăm.

L”ăx”ănix jāwžkʾă k”ākʾwăxăm xăkwr x’ărəp l”ăpk”xămră džorəzămră jā zăpăwbədəɣ”wăxăm xăt.

1099 ɣ”ăm džorəzăm Erwsălăm păštəx’ej eš”ər, āwă, 1187 ɣ”ăm Sălādinəm Erwsălămər ewbədər, 1291 ɣ”ăm džorədzăm jā jāwžərej bədāpʾă Ākrāri x’ărəpxăm jāxokʾwă.

1260–1516 ɣ”ăm Pālestinăr māmləkʾwxăm jā ʾănātʾăm kʾăt.

1517 ɣ”ăm Isrāăləm i šʾəpʾăr Wăsmănejm xokʾwă, swl”tʾān Selim I-m ewbəd. Il”ăs 400-kʾă xăkwr Wăsmănejm i ʾănātʾăm kʾătā.

1920 ɣ”ăm L”ăpk”xăm jā liɣă māndātəmkʾă K”wăkʾəpʾă Ɣ”wnăɣ”wm i l”ănək”wă Wăsmen imperiăm xătār Britāniăšxwăm i ʾănātʾăm kʾox’ă, zămānəɣ”w zărekʾwăkʾār 1948 nāk”əɣ”ăm i 15-m năs. Māndātəm məx’ănw zărix’ātăr ā šʾəpʾăm džwrt l”ăpk”əm š”x’ăkʾă k”ărāl k”əxāɣ”ăkʾənw

Isrāăləm i ăkonomikăm dwnem VKʾwP-əmkʾă 52-nărej pʾăr eʾəɣ”. Ipš”ă-K”wăx’ăpʾă Āziăm xăt k”ărālxăm jāpărejxăm jāš̍əš̍ ăkonomikămră indwstriămrăkʾă i zăfʾătəkʾăr. K”ărāləm š̍ăxwăɣ”wăkʾă ăkonomikăr l”ăšw zăfʾăt, kărāləɣ”wă ʾănātʾări ābəm xătw.

K”ărāləm import kwăd jox’ă: fātăɣən, x’ăcăpăcăxăr, dzăm š”x’ăkʾă ʾăšăxăr. Isrāăləm i šʾəpʾăr băwă š̍əmət š”x’ăkʾă k”ărāləm fʾəwă zək”iʾătā k”ədăɣ”ăkʾəɣ”wă lăž’əɣ”ăxămră āɣrāriămkʾă, x’ăcăpăcăxăr k”ărāləm irāčă š”x’ăkʾă păməkʾ āɣrārij lăž’əɣ”w ezə k”ărāləm i šʾəpʾăm k”əxāxər.

Nālmăs ɣ”ălədāxăr, teknoloɣiăšxwă ʾămăpsəmăxăr, āɣrārij lăž’əɣ”ăxăr k”ărāl dăɣ”ăkʾ š̍ănəɣ”ăm i năx”əbw x”wrā.

K”ărāl bwdžetəm deficitəšxwă iʾă năx”əbăm, ār trānsfer inxămkʾă zăxwāš”ər păməkʾ k”ărālxăm k”āxăkʾxăm. Isrāăləm k”ărāl xāmăxăm šʾəxwă tel”xăm jā nək”wă xwădizər ĀŠZ-m ej. Ābəm păməkʾəw Štāt Zăɣwătxăr jāpărewă š̍ətxă ăkonomikămră dzămră Isrāăləm dăʾăpək”wr.

Tərkw literātwrăm reālizmăr š̍əzăfIăzəɣ”ăwvāxăm š̍əš̍š̍ Mədx’ăt Āx’măd (1844–1913). Ābə i wnăcIăr tərkw tx’ăkIwmăm năx” k”əzărezăɣ”ənkIă jātxəw ārāš̍, ārməx”wmă l”ăpk”kIă X’ăɣ”wrxă jāš̍əš̍š̍. Ār k”āl”ətă tərkw txākIwă năx” in dədăxăm š̍əš̍w, tərkw rāsskāzxămră romānxămră jā l”ābž’ăr zəɣ”ătIəl”āwă.

CIəxwm i ɣwpsəsăr, i zăxăš̍IəkIər zə k”wpx”ăm ižəx’āwă zăpətk”əm – ābəxăm zədāx”wăž zămānəm, k”ăzəwx”wreix’ dwnejm k”əš̍əx”w zăx”wăkIənəɣ”ăxăm el”ətāwă. Psom xwămədăw ār š̍ənărəl”āɣ”wš̍ tvorčeskă ɣ”wăɣwānă kIəx’kIă Tx’ăr zəxwăwpsāxăm jā dež. Ābə i š̍āpx”ăw k”ăpx’ x”wnwš̍ tərkw literātwrăr nobi zărəkIwă ɣ”wăɣwr zəwbzəxwām jāš̍əš̍ zə, txākIwăšxwă, ādəɣălI š̍ădžāš̍ă Mədx’ăt (X’ăɣ”wr) Āx’măd.

XIX l”ăš̍Iəɣ”wăm i kIăxăm XX i păš̍Iădzăxăm psăwā ādəɣă txākIwă, wzăš̍IākIwă Āx”mătək”wă Jură (K”ăzibăč) Tərkwm kIwărejt: ā l”āxărāt ār ezər k”əš̍āl”xwār, Ɣrwziem š̍āpIā, Wrəsejm xwălăž’ā š̍x’ăkIă. «Dwnejm i x”wrejāɣ”kIă», «Mwsl”əmăn», Wrəsejm k”əš̍ədăkI năɣ”wăš̍I žwrnālxăm jā redākcăxăm jā l”ăIwkIă txəɣ”ă zəbžānă iɣ”ăx’ăzərāš̍ Wăsmăn k”ărāləɣ”wăm, ābə i swl”tIān Ābdwl X’ămid EtIwānăm tewxwāwă, «interv’ju k”āIixāš̍ năɣ”wăš̍I k”ărāl IwăxwxămkIă i ministr Tevfik păš̍ăm, ermălə pātriārxəm, šărdžăsxăm k”āxăkIā txākIwăšxwă Mədx’ăt Āx’măd-bej efăndəm, «Istāmbəl» ɣāzetəm i redāktor Česterton», năɣ”wăš̍Ixămi.

Mədx’ăt (X’ăɣ”wr) Āx’măd Tərkwm i txākIwă năx” pāžăxăm jāš̍əš̍ zəš̍. Zămān kIəx’kIă ikIi ik”wkIă kwpš̍IāfIăw xwălăž’āš̍ Āx’măd literātwrăm: txəɣ”ă pIāš̍ăw š̍itxwm năblāɣ”ă k”iɣ”ănāš̍, «āxăr jārətw txəl”i 156-ră k”ədăkIāš̍».

Rwšwk k”ālăm š̍ədăsā l”ăx”ănărš̍ Āx’măd jāpă tvorčeskă l”ăbāk”wăr š̍ičār. «Twnā» («Dwnāj») ɣāzetəm k”ətexwăw xož’ă dinəm, txədăm, k”ărāl ɣ”ăpsəkIăm tewxwā i txəɣ”ăxăr, āpxwădăw dwnejm i k”ăx”wk”āš̍Iăxăm, cIəxwxăm jā zăxwš̍ətəkIăxăm, zāwămră māmərəɣ”ămră ex’ălIā i ɣwpsəsăxăr.

Mə cIəxw ɣ”ăš̍Iăɣ”wănəm, žəpIăkIă jā fIăš̍ məx”wnəm xwădiz lăž’ărejm žwrnālistənəm diɣ”ākIwărt k”ədăɣ”ăkIən-k”əzăɣ”ăpăš̍ən Iwăxw ɣwɣ”wri. 1908 ɣ”ăm Tərkwm š̍ekIwăkIā revoljucăm iwž’kIă Mədx’ăt Āx’măd Istāmbəl wniversitetəm š̍əlăž’āš̍ txədămkIă, filosofiemkIă, din IwăxwxămkIă, pedāɣoɣikămkIă š̍riɣ”ādžăw. Ā š̍Iănəɣ”ăxăm ex’ălIā lăž’əɣ”ă kwădi itxənw xwnăsāš̍ Āx’măd. Txədăm tewxwāwă ābə k”ətxwiɣ”ănāš̍ «Wăsmăn k”ărāləɣ”wăm i txədăr», «Dək”ăzəwx”wreix’ dwnejr», «Kāināt», «Dwnejpso txədă», «X’idžrăm ipăkIă» , Literātwrăm i txədă» txəl”xăr. Filisofiemră dinəmră ex’ălIāš̍ «Wk”ăzəx”wmă», «Să səxăt?», «Njubwvveti Mwx’ămedie», năɣ”wăš̍Ixări.

Ādəɣăxăm k”ātepsəxā nāsəpənšāɣ”ăm i š̍x’ăwsəɣ”wă năx”əš̍x’ăw txāIwăm k”el”ətă l”ăpk”ər zărəš̍Iănəɣ”ănšăr, edžănw ābə zăi Iămāl zărərāmətār. Ābə Kāvkāz l”ăpk”xăm k”āxăkIāwă Kāir (Eɣipetəm) dăt āz-Āzxār edžāpIă cIărəIwăm š̍əlāž’ăxăm 1899 ɣ”ăm «Džemieti Iittix’ādie šerākisekIă» edžăw jāɣ”ăpsā xāsăm xătxăm zāpeš̍Iă. Ādəɣăxăm jā Iwăxw zărixwăw, ābəxăm jā xābzăxămră x’ălš̍ănxămră tepsăl”əx’ «Iittix’ād ɣāzetesi» ɣāzetər k”ədăzəɣ”ăkIxăw Mwx’ămăd Fāzil, Bărāk”beik”wă Mwx’ămăd, Sāx’i Š̍āmil səmă jā Iwăxwš̍Iāfăr zreɣ”āš̍Iă, ezəri jāwž’ jox’ă Istāmbəl ādəɣă l”ăpk” xāsă k”əzăriɣ”ăpăš̍ənw. Ā Iwăxwăm k”rešālIă cIără š̍x’ără iIăw xăxăs ādəɣăxăm jāxăt psori.

Mədx’ăt Āx’măd tərkwš̍Iăxăm jā revoljucăr k”iɣ”ăsăbăpri, I908 ɣ”ăm Istămbəl k”əš̍əzăreɣ”ăpăš̍ ādəɣăxăm jā txədăr džənəmkIă xāsă – «Čerkes teāwn džemieti» fIăš̍əɣ”ăcIăr iIăw, āpxwădăw ābə epxā păš̍Iădză edžāpIă. Ā xāsărš̍ I9II ɣ”ăm wăsmănəbzără ādəɣăbzăkIă psāl”ăw «Ɣ”wāză» ɣāzetər k”ədiɣ”ăkIəw š̍Iăzədzār. Mədx’ăt Āx’măd xāsămră ɣāzet k”ədăɣ”ăkIənəmră k”rišălIāt l”ăpk”əm i cIəxw pāžăxăr, txākIwă, pwblicist cIărəIwăxăw Năɣ”wcw Jusəf-Swx’ād, L”āšă TIāx’ir-X”ājrāddin, X”wndž X”ejrə-Meləč, Twtārəšă Āziz, Năpej Ismăx’il, Š̍āwă Āx’măd, Cej Wmār, Tənă Sein, CIāɣ”wă Āx’măd, Wārdă Āx’măd-Nwrij. TxākIwăšxwăm i l”ăIwkIă CIāɣ”wă Nwrij, X”wndž X”ejrə-Meləč, Š̍āwă Āx’măd səmă txəɣ”ă zəbžānă jāɣ”ăx’ăzərāš̍, xăkwž’ər jābɣənără Wăsmăn š̍Iənāl”ăm kIwănər š̍āɣ”ătənw ādəɣăxăm el”ăIww. L”ăpk” kIwădər k”əzədăkIwā IstāmbəlākIwăm i š̍x’ăwsəɣ”wăxăr š̍əzăpk”ərāxərt «Ɣ”wāzăm» i nāpăkIwăcIxăm.

ĀdəɣălI š̍ădžāš̍ăm, edžāɣ”ăšxwăm i čăndžăš̍kIă Šărdžăs š̍ănxābză xāsăm i tx’ămādă Džāvit (Tx’ărxăt) Āx’măd păš̍ămră Pš̍əx’ălək”wă Ālijră x’ărəp Iăləfbejr i l”ābž’ăw ādəɣă ālfăvit zăxāl”x’ă, ādəɣăbzăm tewxwăā txəl”i psāl”āl”i jāɣ”ăx’ăzər. Ābəxăm jāš̍əš̍ Iəx’ăxăr ɣāzetəm k”ətrādză. K”əžəIăn xwejš̍ 1918 ɣ”ăm jāpă dədăw K”ăbărdejm ādəɣăbzăkIă k”əš̍ədăkIəw š̍Iăzədzā «Ādəɣă māk”» ɣāzetər zărətrādzā Iăləfbejr, zăx”wăkIənəɣ”ă š̍Iāɣ”wă iməɣ”wătāwă «Ɣ”wāzăm» di bzămkIă k”ətexwăxăr zăritxəw š̍ətār zărəārār. CIāɣ”wă Nwrijră Dəm Iădămră ā Iăləfbejr, māš̍Iăw irāɣ”ăfIăkIwăžw, k”āɣ”ăsăbăpāɣ”ănwš̍.

Ezə Mədx’ăt Āx’măd k”ədiɣ”ăkI ɣāzetxămră žwrnālxămră k”ətridzărt i l”ăpk”ăɣ”wxăm jātewxwā x”əbārxăr. TxākIwăšxwăm k”ədiɣ”ăkIxăr ɣ”āš̍Iă kIəx’ x”wrtăk”əm. Ābəxăm jāxătāš̍ māză zətIwš̍ fIăkIā jāməkIww jā px”āšāɣ”ăm š̍x’ăkIă zăxwāš̍Iəžāi. Āpxwădăxăm i dež ezəmi tezər ɣwărxăr irāɣ”ăx’ərt. ItIāni piš̍ăžərt ādəɣălI xāxwăm i žwrnālist lăž’əɣ”ăr.

Mədx’ăt Āx’măd i l”ăpk”əm xwiš̍Iănw zəš̍Iăx”wăpsā psori k”ex”wlIāk”əm. 1913 ɣ”ăm i nəbž’ər il”ăs 69-m itw dwnejm exəžāš̍ tərkw literātwrăm i klāssik, wzăš̍IākIwă, filosof cIărəIwă, ādəɣălI š̍ădžāš̍ă X’ăɣ”wr (Mădx’ăt) Āx’măd.

"Xāmăš̍I š̍əpsăw ādəɣăxăm k”āxăkIā txākIwăxăr" txəl”əm k”əxăxəžāwă

Bž”ădəɣ”wxăr tIow ɣoš̍əɣ”ăxăw k”āIo - x”əməš̍ăjxămră čăčănājxămră. X”əmš̍ăjxăr năɣw ləcIāɣ”ăx, čăčănājxăm āpš”ăxăr ləcIāɣ”ăx.[1]

X”ān-Džărəe bž”ădəɣ”wmă jāk”ăbārxăw k”ətxəɣ”āɣ”ăxăr k”ăzəwšəx’ātəž’əɣ”ăxăr šIănəɣ”ălăž’xăw Ju. Ā. KIərɣ”əmră N. X’. ŽănălIəmră ārəx. Āxăm k”ədāɣ”ăkIəɣ”ă txəl”ăw «Bžedwɣi v konce XVIII -pervoj polovine XIX v.: sociāl’no-ăkonomičeskie otnošenijā i političeskoe rāzvitie» (Mājkop, 2006) zəfiIorăm k”ədāɣ”ăx’āɣ” bž”ădəɣ”wxăr zăš pš̍iplIəmă zədāš̍ăɣ”āɣ”ăxăr.

Pš̍ăw Băɣ”ărsăk”o iɣ”wsāɣ”ăxăr Kāvkāzəm itemər-təɣ”ăk”ox’ăpIă l”ănək”omkIă riš̍ăkIəxi, psəx”ow Cece inăpk” tetIəsx’ăɣ”āɣ”ăx, āw āš̍ əwžəkIă l”əkIwātăxi, măzăw Tx’āčIăɣ” dăž’ kIož’əɣ”āɣ”ăx. Ā k”wtāmăw bž”ădəɣ”wmă āxăkIəɣ”āɣ”ăm măx”oškIă jādžāɣ”ăxăw ādəɣă tārix”əm xăx’āɣ”.

Pš̍ăw Bāstăk”o iɣ”wsāɣ”ăxăr Kāvkāzəm itəɣ”ăk”ox’āpIăkIă əš̍ăɣ”āɣ”ăx əkIi xə ŠIwcIăm ekIwālIăxi, nătəx”wāemă āpăɣ”wnăɣ”wxăw, psəx”ow Vepsnə inăpk” IwtIəsx’ăɣ”āɣ”ăx. ČIəpIăw zədătIəsəɣ”ăxăm el”ətəɣ”ăw bž”ădəɣ”wmă ā jāzə k”wtāmă vepsnxăkIă jādžăɣ”āɣ”ăx. Jābž”ădəɣ”wcIă āxăm k”āɣ”ănăž’ənăw x”wɣ”ăp, bā e mākIā wāx”tăw tešIāɣ”ăr, nătəx”oe ādəɣă l”ăpk”əšxow zipč”āɣ”ăkIă năbɣəră min š”itIwm ā l”ăx”ānəm k”ex”wš̍təɣ”ăm āxătkIwx’ăɣ”āɣ”ăx.

Pš̍əxăw X”əməš̍ră Čăčānră jāɣ”wsāɣ”ăxăr k”ərāš̍āž’ăxi, psəx”oxăw Psăk”wpsără Pš̍əš̍ără k”əzš̍ež’ăxără čIəɣwm š̍ətIəsəɣ”āɣ”ăx. Ā čIəpIăr zărāwbətəɣ”ăr l”ăšăw əɣw rix’əɣ”āɣ”ăp kIăməɣwepš̍ăw Bjāzrək”o Bolătək”o. ŠIănəɣ”ălăž’ăw, bž”ădəɣ”wmă jāāwžəră pš̍əšxow jāIăɣ”ă X’ādžămək”o Tārxān ək”ow X’ādžămək”o Temtăč (1848–1907) k”əzăritxəɣ”āɣ”ămkIă, čIəɣwxăw x”əməš̍ăjxămră čăčănājxămră zətetIəsx’ăɣ”āɣ”ăxăr Bolătək”opš̍əm ež’ ičIəɣwkIă əl”ətăš̍təɣ”ă əkIi k”āriIoɣ”āɣ” mərăwš̍tăw: «ČIəɣow š”wwbətəɣ”ămă š”wārəsən š”wfităw sl”ətăš̍t să sil”ăpk” š”wk”əxāx’ăw, pš̍əkIă səš”wštămă». Bž”ădəɣ”wxăr āš̍ zeməwcwālIăxăm, măfiš̍ zāo k”ārišIəlIăɣ”āɣ”, l”əpsər š̍āɣ”ăč”āɣ”. TekIonəɣ”ăr k”ədāxi, jāš”x’āfitənəɣ”ă k”āwx”wmi, bž”ădəɣ”wxăr zărətIəsx’ăɣ”ă čIəɣwxăm k”ārənăž’əɣ”āɣ”ăx, zăo wžəm Bolătək”opš̍əm zăzăɣ”ənəɣ”ă k”ədāɣ”oti. Ārăwš̍tăw Iofxăr zăx”wxăm, Bolătək”opš̍əm măfăkI măfăšxo bž”ădəɣ”wmă k”āfišIəž’əɣ”āɣ”.

Bž”ădəɣ”wpš̍ăw T. X’ādžămək”om k”əzăriɣ”ăl”ăɣ”oɣ”āɣ”ămkIă, bž”ădəɣ”wxăr mə dwnāim ādəɣă l”ăpk”ăw tetxăw zəx”wɣ”ăm k”əš̍eɣ”ăž’āɣ”ăw k”inəbă āš̍ăčəɣ”, čIəɣwbi čIəpIābi zăblāx”wɣ”, zăwābămi āxătəɣ”ăx, āw ādəɣă l”ăpk”əm izə k”wtāmăw zək”āɣ”ănăž’ən āl”ăkIəɣ”.

Āš̍ ik”wtāmăxăw x”əməš̍ăjxămră čăčănājxămră pštăxămă, səd k”jāx”wlIāɣ”ămi, jāš”x’āfitənəɣ”ă āməx”ož’ăw, năməkI l”ăpk”əšxoxămi zāxāməɣ”ătkIwx’ăw, tədăkIă koš̍əɣ”ăxămi zăbɣ”odăməkIxăw, zăɣ”wsă zăpətxăw š̍əIāɣ”ăx əkIi š̍əIăx. Ā k”wtămitIwr ārə iž”əră l”ăx”ānəm k”əš̍eɣ”ăž’āɣ”ăw nepără māfăxăm k”ānăsəž’ăw bž”ădəɣ”wcIăw jāIāɣ”ăr k”ăzəɣ”ănăž’əɣ”ăxăr.

Wrəs-Kāvkāz zāom əpăkIă, jā 18-ră lIăšIăɣ”wm iikIəɣ”om, Jā. N. Twrānskăm k”əzăritxəɣ”āɣ”ămkIă, bž”ădəɣ”wxăr (x”əməš̍ăjxămră čăčănājxămră) năbɣəră min tIokIitIw x”wš̍təɣ”ăx. Jā 19-ră lIăšIăɣ”wm iikIəɣ”om Wrəsəem zəxāx’ăxăm, āxăr Ekāterininskă otdeləm i Psăk”wpsă okrwɣ isxăw x”wɣ”āɣ”ăx əkIi jāpč”āɣ”ăkIă năbɣəră 12000-m năsəɣ”āɣ”ăx.

ZăkIămkIi ā l”ăx”ānəm Psăk”wpsă okrwɣəm š̍əpsăwš̍təɣ”ăr năbɣəră 16725-ră x”wɣ”āɣ”ă. Ā pč”āɣ”ăm xāx’ăš̍təɣ”ăx bž”ădəɣ”w čəlăxăm ādăsəɣ”ăxăm jāməzāk”ow, năməkI ādəɣă l”ăpk”xăm āš̍əš̍xăw, wrəsəe ādministrāciem k”ādiɣ”ătIəsx’ăɣ”āɣ”ăxări.

Wrəs-Kāvkāz zāor zāwxəm, jā 19-ră lIăšIăɣ”wm ikIăwxəm, nepără Tăx”wtămək”oe rājonəm ičIəɣwxăm ārəsəɣ” năbɣəră 7639-ră. Bž”ădəɣ”wmă ānăməkIxăw, rājonəm itəɣ”ă čəlăxăm ādăsəɣ”ăx k”āɣ”ăkoš̍əɣ”ăɣ”ă ābdzāxăxăr, šāpsəɣ”ăxăr əkIi nătəx”wāexăr.[2]

K”wek”o Nālbəj - ādəɣă tākIw, wsākIw. Bădzăoɣ”wm i 20-m 1938-ră il”ăsəm Tewcož’ rājonəm it k”wādžăw K”wnčək”ox’āblă k”əš̍əx”wɣ”. K”odžă edžāpIăr k”əzewxəm, Ādəɣă k”ărāləɣ”o kIălăeɣ”ădžă institwtəm ifiloloɣičeskă fākwl’tet iādəɣă otdelenie š̍edžāɣ”. Txănər ezɣ”ăž’ăɣ”ă nəbž’əkIămă jāzănăk”ok”ow 1965-ră il”ăsəm Məek”wāpă š̍əIāɣ”ăm xălăž’āɣ” əkIi āpără čIəpIăr š̍iwbətəɣ”. Institwtər k”əzewxəm, k”əzš̍əx”wɣ”ă rājonəm əɣ”ăzăž’i, ɣ”ăzetăw «Znāmjā kommwnizmā» zəfiIorăm iredākcie Iof š̍išIāɣ”, āš̍ k”ənăwž xăkw ɣ”ăzetăw «Sociālističeskă Ādəɣeim» iredākcie Iof š̍išIănăw Məek”wāpă k”āš̍ăž’ə, k”əkIăl”əkIoră il”ăs zăkIăl”əkIoxăm Ādəɣă oblispolkoməm kwl’twrăm iɣ”ăIorəšIāpIă imetodičeskă kābinet, Ādəɣă respwblikăm televideniemră rādiomră jākomitet āš̍ălāž’ă. Āwžră il”ăsxăm, 1998-ră il”ăsəm š̍eɣ”ăž’āɣ”ăw 2007-ră il”ăsəm iš̍əIănəɣ”ă ewxəfă năs respwblikă txəl” tedzāpIăm iredāktor š”x’āIăw mălāž’ă.

K”wek”o Nālbəj itvorčestvă ik”ež’āpIă wl”əpl”ămă k”ănāfărăr ādəɣă žărəIwābzăr, dwnăe klāssičeskă literātwrăr, āpără ādəɣă wsākIoxămră txākIoxămră jātvorčestvă š̍əsă zărăfăx”wɣ”ăxăr ārə. Ā š̍əsăxăm k”āpk”ərəkIi, ež’ lirikă kww ɣ”ăšIăɣ”on əɣ”ăpsəɣ”. Ež’əm k”əzăriwšəx’ātərămkIă, icIəkIwɣ”om š̍eɣ”ăž’āɣ”ăw ādəɣă pšəsăž”xămră k”ăbārəž”xămră jādăIwnər ikIăsāɣ”. IkIălăɣ”w l”ăx”ānəm čəlăm năž”Iwž” ɣwbzəɣ”ăxăw, zə pšəsăr pčəx’ibl-pšIə zăkIăl”əkIom k”āIotăš”wnăw dăsəɣ”ăx. Čəlăm dăs ānāx’ lIə xăkIotāɣ”ăxăm āš̍ fădă x’ākIăš̍xăr jākIopIāɣ”ăx, kIălă-ɣ”wālăxăr x’ākIăš̍ k”oɣ”wmă āk”otxăw dāIoš̍təɣ”ăx. BlăkIəɣ”ăm iməzāk”ow džəră l”ăx”ānər əkIi k”ăkIoš̍tər k”əbɣwrəIonəmkIă IorəIwātăm măx’ānăw iIăr Nālbəj xeɣ”ăwnăfəkIə. Āš̍ itvorčestvă zărăš̍ətăw pštămă, k”ănāfă ādəɣă žărəIwābzăm čəž’ăw zărăkIărəməkIəɣ”ăr, āš̍ făsāk”əză ekIow k”əzărăzəfiɣ”ăfedāɣ”ăr.

K”wek”o Nālbəj ādəɣă literātwrăm k”əzxăx’āɣ”ăr jā 60-ră il”ăsxăm ikIăwxxăm ādăž’. Ā l”ăx”ānəm ex”wlIăw txăkIo ānāx’əž”xăm ɣ”oɣw ɣ”ănăfāɣ”ă ādəɣă literātwrăr tərāš̍āɣ”ăw š̍ətəɣ”. Āxămă k”ākIăl”əkIoɣ”ă kwpəm, Nālbəj zărāxătăw, wāx”tăm dištără temăxămră ɣwpšəsākIăxărămkIă literātwrăr k”āɣ”ăbāiɣ”. Mə l”ăx”ānəm cIəfəm iIăkIocI dwnāj nāx’ l”əpl”ăxăw k”ərāɣ”āž’ă, āš̍ el”ətəɣ”ăw k”ăIwākIăxări zăblāx”w. Ānāx’ăwi wsākIow K”wek”o Nālbəj əcIă kIăw ādəɣă poăziem k”əxăx’āɣ”ăm epxəɣ”ăw măx”w. Āpără txəl”ăw «ČIəɣwr səɣw k”əš̍ekIokIə» zəfiIow 1968-ră il”ăsəm Məek”wāpă k”əš̍əxiwtəɣ”ăm ār k”ewšəx’ātə. Āš̍ k”əkIăl”əkIwāɣ”ăx txəl”xăw: «Čărăz č”əɣxăr» (1971 il”.), «Năpk” fābăxăr» (1973 il”.), «Oɣwr zəIătəɣ”ăr» (1976 il”.), «Zărdžăe kwāš» (1985 il”.), năməkIxări. WsākIom zə l”ăɣāpIăm ikIəmă ādră l”ăɣāpIăm năsəză iɣwpšəsă-ɣwl”ətă, iIăpăIăsănəɣ”ă, itemātičeskă zămš”oɣ”wnəɣ”ămă āxiɣ”ăx”wāɣ”. Āpără txəl”ăw «ČIəɣwr səɣw k”əš̍ekIokIə» zəfiIorăm k”əɣ”ănăfāɣ” wsăkIo ɣ”ăšIăɣ”on, tālānt in xăl”ăw tiliterātwră k”əzărăxăx’āɣ”ăr. WsākIom zăkIă dwnāim iɣwmăkIəɣ”o əɣw k”əš̍ekIokIə, zăkIări k”ənăsə, zăkIămi əpsă ādeɣoš̍ə:


Š̍ăčărăɣ”w ČIəɣwr čăš̍ šIwnkIəm, Čăš̍ šIwnkIəm, x”oo-pš̍ăo năkIəm. Sări zəsIătəɣ”ăw l”āɣăw-l”āɣăw, ČIəɣwri oɣwri k”ăsăpl”əx’ăx pāɣăw.


Mə txəl”əm k”əxăš̍ə nəbž’əkIăɣ”ă-ɣwšxwāɣ”ăm əmāk”ă. Liričeskă ɣeroim əkIwāčIă iz, ɣwšxo, šIwɣ”ăm ežă. Ārə zəkIitxərăr: «Să nepă – sətəɣ”, Să nepă – səč”əɣ, Să nepă səkwām, Să nepă – səbzəw tām…». Āš̍i nāx’ l”ăšəž’ăw k”əxeɣ”āx”o: «Săr-sărăw – səčIəɣw, Săr-sărăw – səš”of, Săr-sărăw – sədwnăe năf!» WsăkIo ɣ”ăšIăɣ”on ādəɣă əkIi Temər Kāvkāzəm iliterātwrămă jāməzāk”ow, zăfăx’əsəž’əɣ”ă Wrəs Federāciem iliterātwrăxăm k”āxăx’āɣ”ăw măx”w.

K”wek”o Nālbəj iāpără l”ăwbăk”w k”əɣ”ăl”ăɣ”wāɣ” ɣwpšəsăšxo zəkIocIəl” sātərxăr k”əzăxiɣ”ăwcon zăril”ăkIrăr. Ɣwš̍əIăm pāe, cIəfəm š̍ăIāɣ”ă zărăxăl”ən fāer: «Zi wməIow ɣ”ăšIănər pš̍ăIănər…» k”əziIokIă təɣw k”ăkIəž’ə Kājsən Kwlievəm iwsăw «Terpenie» zəfiIorăr. Džāš̍ fădăw š̍əIănəɣ”ăm iwpčIābăxăm āɣ”ăɣwmăkIəză ilirikă āš̍ k”ež’ă. Cwāmək”o Tərkwbəj zărăxiɣ”ăwnăfəkIərămkIă cIəfəm ifilosofieră iIăkIocI dwnājră k”əriɣ”ăl”ăɣ”wkIənəm fălāž’ă K”wek”o Nālbəj [Čāmokov T. N. Smenā ăpox i dostoinstvo slovā. – Mājkop, 2012. – S. 472].

Jā 90-ră il”ăsxăm k”ədăkIəx txəl”xăw: «Zə bzəj, zə māk”, zə k”āmzəj», «Ɣwm inăf, psăm ifāb», «Ɣwm istāfăxăr». WrəsəbzăkIă zădzăkIəɣ”ăxăw Moskvā k”əš̍ədăkIəx sbornikxăw: «Tānec nādeždə», «Svetləj krwɣ», «Zvezdā blizkā», «Prodroɣšājā višnjā».[1]

Ādəɣă džăɣw - nāx’ măx’ănă in zi1ămă āš̍əš̍ăw ādəɣă xābz.

Di xābzăm i Iəx’ă năx” dāxăxăm jāš̍əš̍š̍ Ādəɣă Džăɣwr. Pāsă zămānəm ār di ādăž’xăm k”ādekIwăkIā, di xābză ekIwxăr k”ăzətIăš̍Iw š̍ətā x”wɣ”wăfIəɣ”wăš̍. IdžəpstwkIă, Ādəɣă Džăɣwr k”ədătxəžənər, jāpăm xwădăw ār di ɣ”āš̍Iăm xătpš̍ăžənər k”ədăx”wlIănw pIără žəpIăw wš̍Iăwpš̍Iămă, šăč k”ozəməɣ”ăx’ən žăwāp eptəžəfənwš̍. K”ədătxəžəfən k”wdejk”əm, ātIă š̍Iăblăm i ɣ”wāzăw, i ɣ”ăsāpIăw dɣ”ăpsəfənwš̍. Ādəɣă l”ăpk”əm di ɣwk”ewă năx”əš̍x’ăš̍ di Xābză wārdăxăr tpăIăš̍Iă zărəx”wr. Xăkwž’əm š̍əIăxăm jā Iwăxwm năx” səš̍əɣ”wāzăš̍i, il”ăs zəbžānă dăxwāš̍ ā psomi ɣwl”ətă məbdež š̍iməɣ”wătw. Idžə, wzəɣ”ăɣwfIănš̍i Iwăxwr năɣ”wăš̍Iw k”əš̍Iedz. Ār dəɣwšxwăw žədăzəɣ”ăIă Iwăxwɣ”wă zəbžānă š̍āpx”ăw k”ăpx’əfənwš̍. Psāl”ăm pāpš̍Iă, i ɣwɣ”w pš̍Iə x”wnwš̍ Ādəɣă Džăɣwr di š̍Iăblăm k”əzăriš̍tăžəm, ābə kIwă pătmi di š̍Iənāl”ăm zărəzəš̍iwbɣ”wm.

Ādəɣejmi, K”ăbărdejmi, di k”wăšxăr zəš̍əpsăw năɣ”wăš̍I k”ărālxămi il”ăs zəbžānă x”wāwă ādəɣă k”āfăr zi kwpš̍Iă Džăɣwr k”rāɣ”ăž’ăžāwă š̍rāɣ”ăkIwăkI. Idžə ār xābză dāxăw k”āš̍tăž Šărdžăsəm š̍əIă ādəɣă š̍Iālăɣ”wālămi.

Ādəɣă-X’ăblă rājonəm i Ādəɣă Xāsăm i žārdămkIă mə iwž’rej zămānəm zăkIăl”əkIwăw zăxāšă l”ăpk” š̍ănxābzăr k”ăzəIătəž Džăɣwr. Idžəblāɣ”ă rājon Xāsăm i wnāfăš̍I Āsl”ăn Ālij i k”əxăl”x’ănəɣ”ăkIă ārɣwărw ādəɣă džăɣwm i wtəkwr zăIwāxāš̍. Ābə xwābž’w š̍əɣwfIəkIāš̍, psom xwămədăw k”wāžă š̍Iālăɣ”wālăr. Š̍x’ăž k”əzărəfăr, l”ăpk” măk”āmăm zărədăx”wr k”iɣ”ăl”āɣ”wănw Iămāl jāIăt. K”inăməš̍Iāwă, ā psori ɣwl”ətănšăw k”ănănwtăk”əm. Wtəkwm k”əš̍əfăxăm jākIăl”əpl”ənw, năx”əfIw zək”ăzăɣ”ăl”āɣ”wăr k”əxāɣ”ăš̍ənw pš̍ărəl” xwāš̍Iāš̍ Măzək”wăbz Jură, Ɣ”wăzdžăš X”əzər, Ɣ”wăš̍ok”wă Fārizăt səmă. Āxăr jā k”ālănəm părəməx’ă š̍IəkIă džăɣwr fIox”ws psāl”ăkIă k”əzăIwixāš̍ Ɣ”wăš̍ok”wă Djānă. Pš̍āš̍ăm ɣwāpăw wtəkwm k”riɣ”ăblăɣ”āš̍ k”āfăkIă zəš̍Iăw, k”iməkIwătənw x’ăzər dătxănări. ... See More

ƔwfIăɣ”wă zăxəx’ăr năx”ri iɣ”ăbž’əfIăt, i š̍x’ăr Iătāwă, dă bāšər iɣ”ădžăɣww k”āxăl”ădā džăɣwākIwăm. Pāsăm š̍əɣ”wă x’ăɣ”wălIəɣ”wăxăr zəIătw jāIā ā l”əx”wž’ ɣwšəIărejm i pš̍ărəl”xăr x’ălămătw iɣ”ăzāš̍Iăt Āk” Mwx’ărbăč i cIăr zezəx’ă ādəɣă teātrəm i ākter K”ārdăn Zāwr. ĀdăkIă š̍Iādzāš̍ k”āfăxăm. Pšənăr zəɣ”ăbzărābzăxăw X’ătw Fātimă, PătI Fātimă, Āpsă Djānă səmă măk”āmăxăr xăti zărəzədiš̍Iəfənwm xwădăw k”rāɣ”ăkIt.

KIwă pătmi «isl”ămej», «zăxwăkIwă», năɣ”wăš̍I k”āfăxări k”ăzəš̍Iənw k”ətex’ăxăr năx”əbă x”wt. Wzəɣ”ăɣwfIăt nəbž’əš̍Iăxăr k”wāɣ”ănāpIăm š̍əmətw, wtəkwm xwitw k”əzărix’ăr, pšənāl”ăm dăx”ww zək”əzărəzăk”wāxər.

Ābdež š̍əIwār k”āfă pšənāl”ă k”wdejk”əm, k”əzăxwăsāxăm jāfIăfIw š̍IădăIwāš̍ Kwăbl Mwx’ămăd, X’ăš̍k”wej Āză səmă jāɣ”ăzăš̍Iā wărădxăm, kIăl”əpl”āxăš̍ «Čerkesijā (Šărdžăs)» ɣwpəm jā k”āfăkIă ekIwmi.

Džăɣwr i kIăm š̍ənăblăɣ”ām š̍Iālăɣ”wālăr «zăš̍Iăpl”ā» k”wdejt, žăš̍ nək”wăm năs ekIwăkIāmi eməzăšw k”ăfănwr māš̍Iătăk”əm. Āwă pă ziIăm, kIăwx xwăš̍Iəpx”ăti năx”əfIw zək”ăzəɣ”ăl”ăɣ”wāxăm jā cIăr k”rāməIwă š̍IəkIă k”əzăxwăsāxăm fIəš̍Iă xwāš̍Iw k”ăpsăl”āš̍ năx”əž’xăr. Ādəɣă-X’ăblă Xāsăm i Tx’ămādă Ālij Āsl”ăn žiIāš̍, di l”ăpk” xābzăxăm pš̍Iă xwăš̍Iənər, āxăr k”ăIătəžənər di zəwž’əžənəɣ”ăm i k”ež’āpIăw zărəš̍ətər.

—Ādəɣă džăɣwr dəzărəɣwšxwăxăm jāš̍əš̍ xābzăfIxăm jāš̍əš̍š̍, ābə k”āfăkIăm wxwiɣ”āsă k”wdej”kəm, ātIă Iădăb, š̍ăn dāxă k”əpxel”x’ă,—žiIāš̍ Xāsă tx’ămādăm.

ĀdăkIă, năx” k”āfăkIă dāxă k”ăzəɣ”ăl”ăɣ”wā nărəbɣă 11-m jā cIă fIəkIă k”rāIwāš̍ ikIi Āsl”ăn Ālij făepl” sāwɣ”ătxăr jāxwiɣ”făš̍āš̍. Ādəɣă-X’ăblă rājonəm š̍āpx”ă trāxəw Ādəɣă Džăɣwr k”əkIăl”əkIwăw š̍əzăxāšāš̍ K”ărăšej-Čerkes Respwblikăm i k”ālāš̍x’ăm deži. Čerkessk k”ālăm i năx” wtəkw inəm zəš̍āwbɣ”wāš̍ k”ăfănw x’ăzər pš̍āš̍ăxămră š̍Iālăxămră. Ābāză, ādəɣă l”ăpk”əm jā š̍Iālăɣ”wālăm ābdežəm k”əš̍āɣ”ălănlāk”əm, Džăɣwr jāIătw k”əš̍əfāxăš̍.

Ɣ”ămāxwăr ekIwăkIəxwnkIă māzăm tIo-š̍ă Ādəɣă Džăɣwr zăxāšămă i fIāɣ”ă k”ikIənw k”āl”ətă Ādəɣă Xāsămi š̍Iăblămi. Ārāš̍i, k”əkIăl”əkIwăw Ādəɣă Džăɣwm i wtəkwr š̍əzăIwixənəm dəpopl”ă!

K”ăzănăk”o Džăbăɣ”, e (k”ăbărtăe ādəɣābzămkIă) K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə (1684–1750)

Băčmərză i wž’kIă pš̍əšxwă wnāfăr zəIăš̍Iăl”ār Āsl”ănbăčră X’ătIox”wš̍ək”wărăš̍. Ābəxăm jā āk”əl zătexwărt, l”ăpk”əm i Iwăxwr zărefIăkIwănəm š̍Iăk”wrt, ezəxămi pš̍Iă xwāš̍Iərt. Āsl”ănbăč sət š̍əɣ”wi edāIwărt K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə, lIə ɣwbzəɣ”ăm i čăndžăš̍xăm.

Năɣwmă Šoră

Ādəɣă IwărəIwātăm š̍əɣ”wnăžš̍ K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr. Il”ăs š̍iš̍əm năblăɣ”āwă, ādəɣăxăm k”ādoɣ”wăɣwrəkIwă ā x”əbārxăr, nobăr k”əzdăsmi jāIwātă. K”ăbărdejm i txədăm l”ăwž’əšxwă k”əximənātămă, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr ɣ”āš̍Iă kIəx’ x”wntăk”əm. I cIăr š̍Iăblăm š̍Iāš̍əməɣ”wpš̍ăn fIəš̍Iă š̍iIăš̍ K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i txədăm, ārāš̍ i cIări i x”əbārxări wāx”tənšă š̍Iăx”wār.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə 1684 ɣ”ăm Bāx”săn Iwfă k”əš̍āl”xwāš̍ (Bāx”săn psəm i sămăɣwrābɣ”wm, Zeik”wă ipš̍ăIwăkIă, idžəri wš̍rox’ălIă K”ăzănək”wejkIă zădžă š̍IəpIăcIă). Žăbāɣ”ə zărəIwš̍ər, zărəcIəxw ɣwbzəɣ”ăr š̍Iăx dədă nāIwă x”wāwă š̍ətāš̍, x”əbārxăm zărəžāIămkIă. X”əbārxăm jāš̍əš̍ zə š̍əx’ăt tox”wă WărārăkIă zădžă xejāš̍Iă* cIărəIwăm āk”əlră Iwš̍əɣ”ăkIă Žăbāɣ”ə tekIwāwă zărəš̍ətām. Ābə š̍əɣ”wă š̍Iālă dədăt Žăbāɣ”ə. I nəbž’ năsri, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə, dwnejm exəžəxw, k”ăbărdej pš̍əšxwăxăm, pš̍ə wălijxăm jā čăndžăš̍ăɣ”ww š̍ətāš̍. L”ăpk” Iwăxw i pš̍ă dāl”x’ăwră, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zəbžānără jāɣ”ăkIwāš̍ K”ăbărdejr ā zămānəm zəpəš̍Iāwă š̍ətā k”ărālxăm, pš̍əɣ”wăxăm. Txədăr š̍əx’ăt tox”wă, psāl”ăm pāpš̍Iă, K”rəməmră Măzkwwră kIwā k”ăbărdej lIəkIwăxăm K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zărāxătām.

Dwnejm tetəxw, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zəš̍Iăk”wār K”ăbărdejm i Iwăxw zărədăkIənərš̍, xābzămră zāxwāɣ”ămră jā l”ābž’ăr ɣ”ăbədănərš̍, cIəxwm jā psăwkIăr eɣ”ăfIăkIwănərš̍. X”əbārxăm k”əzărəxăš̍əžəmkIă, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zi psāl”ăm pš̍Iă iIă, zi āk”ələr žəž’ă năpl”əs, zāxwāɣ”ăm irilāž’ă cIəxw ɣwbzəɣ”ăš̍, k”ărāl lăž’ākIwăš̍, xăkwmră k”ăbărdej l”ăpk”əmră fIəɣ”wă zărāxwilăž’ənər k”ālăn zəš̍iš̍Iəžāwă. Ā k”ālănər xwzăfIăməkIāmă, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i cIămră i x”əbārxămră nobă k”ăsəntăk”əm.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr ezər-ezərwră k”ež’āš̍, āxăr zəmi zăxil”x’āk”əm ikIi k”iɣwpsəsāk”əm: lIə Iwš̍əm dāl”āɣ”w Iwăxwš̍Iāfăxăr zăxwāIwătăžwră žəlăm xăIwări IwărəIwātă lIăwž’əɣ”wă x”wāš̍.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr š̍IāIwātăr K”ăbărdejm i zāk”wăk”əm, ābəxăm wš̍rox’ălIă Šărdžăsmi Ādəɣejmi; K”ăzănok”wăm i cIi i x”əbārxări jāš̍Iă di ɣ”wnăɣ”w l”ăpk”xămi. Psāl”ă păž kwăd k”əzărinăkIāš̍ K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə, ābəxăm nobăr k”əzdăsəm Žăbāɣ”ə i psāl”ăkIă jodžă. K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə k”əzărinăkIā psāl”ă Iwš̍xăr ādəɣă psāl”ăž’xăm xăzărəx’əžāwă k”oɣ”wăɣwrəkIwă.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə I750 ɣ”ăm lIāš̍, i āk”əlră i Iwăxwš̍IāfăkIă cIărəIwă dədă x”wāwă.

K”ărmok”wă X’ămid "Ādəɣă IwărəIwātă".

[*] Xejāš̍Iă: xej psāl”ăm, mək”wānšă, məməsă məx’ănă ziIăm k”ətokI. k”wānšămră zāxwămră zăxăzəɣ”ăkIəm "xejāš̍Iă"-kIă jodžă, năɣ”wăš̍Iw žəpIămă "k”ādə".

Ādəɣă ʾwărəʾwātăm š̍əɣ”wnăžš̍ K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr. Il”ăs š̍iš̍əm năblăɣ”āwă, ādəɣăxăm k”ādoɣ”wăɣwrəkʾwă ā x”əbārxăr, nobăr k”əzdăsmi jāʾwātă. K”ăbărdejm i txədăm l”ăwž’əšxwă k”əximənātămă, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr ɣ”āš̍ʾă kʾəx’ x”wntăk”əm. I cʾăr š̍ʾăblăm š̍ʾāš̍əməɣ”wpš̍ăn fʾəš̍ʾă š̍iʾăš̍ K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i txədăm, ārāš̍ i cʾări i x”əbārxări wāx”tənšă š̍ʾăx”wār.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə 1684 ɣ”ăm Bāx”săn ʾwfă k”əš̍āl”xwāš̍ (Bāx”săn psəm i sămăɣwrābɣ”wm, Zeik”wă ipš̍ăʾwăkʾă, idžəri wš̍rox’ălʾă K”ăzănək”wejkʾă zădžă š̍ʾəpʾăcʾă). Žăbāɣ”ə zărəʾwš̍ər, zărəcʾəxw ɣwbzəɣ”ăr š̍ʾăx dədă nāʾwă x”wāwă š̍ətāš̍, x”əbārxăm zărəžāʾămkʾă. X”əbārxăm jāš̍əš̍ zə š̍əx’ăt tox”wă Wărārăkʾă zădžă xejāš̍ʾă* cʾărəʾwăm āk”əlră ʾwš̍əɣ”ăkʾă Žăbāɣ”ə tekʾwāwă zărəš̍ətām. Ābə š̍əɣ”wă š̍ʾālă dədăt Žăbāɣ”ə. I nəbž’ năsri, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə, dwnejm exəžəxw, k”ăbărdej pš̍əšxwăxăm, pš̍ə wălijxăm jā čăndžăš̍ăɣ”ww š̍ətāš̍. L”ăpk” ʾwăxw i pš̍ă dāl”x’ăwră, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zəbžānără jāɣ”ăkʾwāš̍ K”ăbărdejr ā zămānəm zəpəš̍ʾāwă š̍ətā k”ărālxăm, pš̍əɣ”wăxăm. Txədăr š̍əx’ăt tox”wă, psāl”ăm pāpš̍ʾă, K”rəməmră Măzkwwră kʾwā k”ăbărdej lʾəkʾwăxăm K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zărāxătām.

Dwnejm tetəxw, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zəš̍ʾăk”wār K”ăbărdejm i ʾwăxw zărədăkʾənərš̍, xābzămră zāxwāɣ”ămră jā l”ābž’ăr ɣ”ăbədănərš̍, cʾəxwm jā psăwkʾăr eɣ”ăfʾăkʾwănərš̍. X”əbārxăm k”əzărəxăš̍əžəmkʾă, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə zi psāl”ăm pš̍ʾă iʾă, zi āk”ələr žəž’ă năpl”əs, zāxwāɣ”ăm irilāž’ă cʾəxw ɣwbzəɣ”ăš̍, k”ărāl lăž’ākʾwăš̍, xăkwmră k”ăbărdej l”ăpk”əmră fʾəɣ”wă zărāxwilăž’ənər k”ālăn zəš̍iš̍ʾəžāwă. Ā k”ālănər xwzăfʾăməkʾāmă, K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i cʾămră i x”əbārxămră nobă k”ăsəntăk”əm.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr ezər-ezərwră k”ež’āš̍, āxăr zəmi zăxil”x’āk”əm ikʾi k”iɣwpsəsāk”əm: lʾə ʾwš̍əm dāl”āɣ”w ʾwăxwš̍ʾāfăxăr zăxwāʾwătăžwră žəlăm xăʾwări ʾwărəʾwātă lʾăwž’əɣ”wă x”wāš̍.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə i x”əbārxăr š̍ʾāʾwātăr K”ăbărdejm i zāk”wăk”əm, ābəxăm wš̍rox’ălʾă Šărdžăsmi Ādəɣejmi; K”ăzănok”wăm i cʾi i x”əbārxări jāš̍ʾă di ɣ”wnăɣ”w l”ăpk”xămi. Psāl”ă păž kwăd k”əzărinăkʾāš̍ K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə, ābəxăm nobăr k”əzdăsəm Žăbāɣ”ə i psāl”ăkʾă jodžă. K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə k”əzărinăkʾā psāl”ă ʾwš̍xăr ādəɣă psāl”ăž’xăm xăzărəx’əžāwă k”oɣ”wăɣwrəkʾwă.

K”ăzănok”wă Žăbāɣ”ə 1750 ɣ”ăm lʾāš̍, i āk”əlră i ʾwăxwš̍ʾāfăkʾă cʾărəʾwă dədă x”wāwă.

K”ărmok”wă X’ămid "Ādəɣă ʾwărəʾwātă".