արտորալ

Armenian

Alternative forms

dialects

• dialectal forms recorded in dialectological notation
  • արդօրալ (ardōral) — Kharberd, Nor Nakhichevan, Constantinople
  • արդօրնալ (ardōrnal) — Gürün
  • ադո̈ւրալ (adüral) — Akn
  • ավդօրնալ (avdōrnal) — Kharberd, Çarsancak
• dialectal forms recorded in literary-like orthography
  • ավտորել (avtorel)

Etymology

From Middle Armenian արտորալ (artoral).

Pronunciation

• (Eastern Armenian) IPA^(key): /ɑɾtoˈɾɑl/, [ɑɾtoɾɑ́l]
• (Western Armenian) IPA^(key): /ɑɾdoˈɾɑl/, [ɑɾdoɾɑ́l]

Verb

արտորալ • (artoral)

1. (intransitive) to hurry, to make haste

Inflection

-al conjugation (Eastern Armenian)

infinitive		արտորալ (artoral)		imperfective converb		արտորում (artorum)
passive		—		simultaneous converb		արտորալիս (artoralis)
causative		—		perfective converb		արտորացել (artoracʻel)
aorist stem		արտորաց- (artoracʻ-)		future converb I		արտորալու (artoralu)
resultative participle		արտորացած (artoracʻac)		future converb II		արտորալիք (artoralikʻ)
subject participle		արտորացող (artoracʻoġ)		connegative converb		արտորա (artora)
person		singular			plural
		1st person	2nd person	3rd person	1st person	2nd person	3rd person
indicative		ես	դու	նա	մենք	դուք	նրանք
	present	արտորում եմ (artorum em)	արտորում ես (artorum es)	արտորում է (artorum ē)	արտորում ենք (artorum enkʻ)	արտորում եք (artorum ekʻ)	արտորում են (artorum en)
	past imperfective	արտորում էի (artorum ēi)	արտորում էիր (artorum ēir)	արտորում էր (artorum ēr)	արտորում էինք (artorum ēinkʻ)	արտորում էիք (artorum ēikʻ)	արտորում էին (artorum ēin)
	future	արտորալու եմ (artoralu em)	արտորալու ես (artoralu es)	արտորալու է (artoralu ē)	արտորալու ենք (artoralu enkʻ)	արտորալու եք (artoralu ekʻ)	արտորալու են (artoralu en)
	past future	արտորալու էի (artoralu ēi)	արտորալու էիր (artoralu ēir)	արտորալու էր (artoralu ēr)	արտորալու էինք (artoralu ēinkʻ)	արտորալու էիք (artoralu ēikʻ)	արտորալու էին (artoralu ēin)
	present perfect	արտորացել եմ (artoracʻel em)	արտորացել ես (artoracʻel es)	արտորացել է (artoracʻel ē)	արտորացել ենք (artoracʻel enkʻ)	արտորացել եք (artoracʻel ekʻ)	արտորացել են (artoracʻel en)
	pluperfect	արտորացել էի (artoracʻel ēi)	արտորացել էիր (artoracʻel ēir)	արտորացել էր (artoracʻel ēr)	արտորացել էինք (artoracʻel ēinkʻ)	արտորացել էիք (artoracʻel ēikʻ)	արտորացել էին (artoracʻel ēin)
	aorist (past perfective)	արտորացի (artoracʻi)	արտորացիր (artoracʻir)	արտորաց (artoracʻ)	արտորացինք (artoracʻinkʻ)	արտորացիք (artoracʻikʻ)	արտորացին (artoracʻin)
subjunctive		ես	դու	նա	մենք	դուք	նրանք
	present	արտորամ (artoram)	արտորաս (artoras)	արտորա (artora)	արտորանք (artorankʻ)	արտորաք (artorakʻ)	արտորան (artoran)
	past	արտորայի (artorayi)	արտորայիր (artorayir)	արտորար (artorar)	արտորայինք (artorayinkʻ)	արտորայիք (artorayikʻ)	արտորային (artorayin)
conditional		ես	դու	նա	մենք	դուք	նրանք
	future	կարտորամ (kartoram)	կարտորաս (kartoras)	կարտորա (kartora)	կարտորանք (kartorankʻ)	կարտորաք (kartorakʻ)	կարտորան (kartoran)
	past	կարտորայի (kartorayi)	կարտորայիր (kartorayir)	կարտորար (kartorar)	կարտորայինք (kartorayinkʻ)	կարտորայիք (kartorayikʻ)	կարտորային (kartorayin)
imperative		—	(դու)	—	—	(դուք)	—
		—	արտորա՛ (artorá)	—	—	արտորացե՛ք (artoracʻékʻ)	—
*colloquial

-al negative conjugation (Eastern Armenian)

infinitive				չարտորալ (čʻartoral)
resultative participle				չարտորացած (čʻartoracʻac)
subject participle				չարտորացող (čʻartoracʻoġ)
person		singular			plural
		1st person	2nd person	3rd person	1st person	2nd person	3rd person
indicative		ես	դու	նա	մենք	դուք	նրանք
	present	չեմ արտորում (čʻem artorum)	չես արտորում (čʻes artorum)	չի արտորում (čʻi artorum)	չենք արտորում (čʻenkʻ artorum)	չեք արտորում (čʻekʻ artorum)	չեն արտորում (čʻen artorum)
	past imperfective	չէի արտորում (čʻēi artorum)	չէիր արտորում (čʻēir artorum)	չէր արտորում (čʻēr artorum)	չէինք արտորում (čʻēinkʻ artorum)	չէիք արտորում (čʻēikʻ artorum)	չէին արտորում (čʻēin artorum)
	future	չեմ արտորալու (čʻem artoralu)	չես արտորալու (čʻes artoralu)	չի արտորալու (čʻi artoralu)	չենք արտորալու (čʻenkʻ artoralu)	չեք արտորալու (čʻekʻ artoralu)	չեն արտորալու (čʻen artoralu)
	past future	չէի արտորալու (čʻēi artoralu)	չէիր արտորալու (čʻēir artoralu)	չէր արտորալու (čʻēr artoralu)	չէինք արտորալու (čʻēinkʻ artoralu)	չէիք արտորալու (čʻēikʻ artoralu)	չէին արտորալու (čʻēin artoralu)
	present perfect	չեմ արտորացել (čʻem artoracʻel)	չես արտորացել (čʻes artoracʻel)	չի արտորացել (čʻi artoracʻel)	չենք արտորացել (čʻenkʻ artoracʻel)	չեք արտորացել (čʻekʻ artoracʻel)	չեն արտորացել (čʻen artoracʻel)
	pluperfect	չէի արտորացել (čʻēi artoracʻel)	չէիր արտորացել (čʻēir artoracʻel)	չէր արտորացել (čʻēr artoracʻel)	չէինք արտորացել (čʻēinkʻ artoracʻel)	չէիք արտորացել (čʻēikʻ artoracʻel)	չէին արտորացել (čʻēin artoracʻel)
	aorist (past perfective)	չարտորացի (čʻartoracʻi)	չարտորացիր (čʻartoracʻir)	չարտորաց (čʻartoracʻ)	չարտորացինք (čʻartoracʻinkʻ)	չարտորացիք (čʻartoracʻikʻ)	չարտորացին (čʻartoracʻin)
subjunctive		ես	դու	նա	մենք	դուք	նրանք
	present	չարտորամ (čʻartoram)	չարտորաս (čʻartoras)	չարտորա (čʻartora)	չարտորանք (čʻartorankʻ)	չարտորաք (čʻartorakʻ)	չարտորան (čʻartoran)
	past	չարտորայի (čʻartorayi)	չարտորայիր (čʻartorayir)	չարտորար (čʻartorar)	չարտորայինք (čʻartorayinkʻ)	չարտորայիք (čʻartorayikʻ)	չարտորային (čʻartorayin)
conditional		ես	դու	նա	մենք	դուք	նրանք
	future	չեմ արտորա (čʻem artora)	չես արտորա (čʻes artora)	չի արտորա (čʻi artora)	չենք արտորա (čʻenkʻ artora)	չեք արտորա (čʻekʻ artora)	չեն արտորա (čʻen artora)
	past	չէի արտորա (čʻēi artora)	չէիր արտորա (čʻēir artora)	չէր արտորա (čʻēr artora)	չէինք արտորա (čʻēinkʻ artora)	չէիք արտորա (čʻēikʻ artora)	չէին արտորա (čʻēin artora)
imperative		—	(դու)	—	—	(դուք)	—
		—	մի՛ արտորա (mí artora)	—	—	մի՛ արտորացեք (mí artoracʻekʻ)	—
*colloquial

declension of the nominalized infinitive, u-type, inanimate (Eastern Armenian)
	singular (singulare tantum)
nominative	արտորալ (artoral)
dative	արտորալու (artoralu)
ablative	արտորալուց (artoralucʻ)
instrumental	արտորալով (artoralov)
locative	արտորալում (artoralum)
	definite forms
nominative	արտորալը/արտորալն (artoralə/artoraln)
dative	արտորալուն (artoralun)
	1st person possessive forms (my)
nominative	արտորալս (artorals)
dative	արտորալուս (artoralus)
ablative	արտորալուցս (artoralucʻs)
instrumental	արտորալովս (artoralovs)
locative	արտորալումս (artoralums)
	2nd person possessive forms (your)
nominative	արտորալդ (artorald)
dative	արտորալուդ (artoralud)
ablative	արտորալուցդ (artoralucʻd)
instrumental	արտորալովդ (artoralovd)
locative	արտորալումդ (artoralumd)

Synonyms

• շտապել (štapel)

Related terms

• արտորք (artorkʻ), արտորանք (artorankʻ)

References

• Ačaṙean, Hračʻeay (1971) “արտորալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume I, Yerevan: University Press, page 344a

Middle Armenian

Alternative forms

• ատորալ (atoral)

Etymology

The origin is uncertain.

Ałayan derives with prothetic ա- (a-) and regular metathesis from Proto-Indo-European *dreh₂- (“to run”), +‎ -որ (-or); compare Sanskrit द्राति (drāti, “to run, to make haste”), Ancient Greek δρᾱπετεύω (drāpeteúō, “to run away”), ἀπ-έδραν (ap-édran, “ran away”), Old High German zittarōm (“tremble”). This is accepted by J̌ahukyan with reservation. See Pokorny for more on this root.

Noun

արտորալ • (artoral)

1. (intransitive) to hurry, to make haste
   • 13th century, Girkʻ Vastakocʻ [Geoponica] 203:

     Եւ թէ արտորաս՝ նա տարի ընդ մեջ

     Ew tʻē artoras, na tari ənd meǰ

   • 12–13th century, Vardan Aygekcʻi, Žołovacʻoykʻ aṙakacʻ Vardanay [Collections of Fables of Vardan] :

     […] և դուք մի արտորաք և մի հոգաք […]

     […] ew dukʻ mi artorakʻ ew mi hogakʻ […]

   • 13th century, Faraj the Syrian, Bžškaran jioy ew aṙhasarak grastnoy [Medical Book on Horses and Other Beasts of Burden] 4:

     Վասն այս, որ չէ պատեհ արտորալ եւ խաւսք կտրել ի վրայ ձիոյ, թէ աղէկ է, թէ պիղծ։

     Vasn ays, or čʻē pateh artoral ew xawskʻ ktrel i vray jioy, tʻē aġēk ē, tʻē piġc.

   • 1466 – 1469, Amirdovlatʻ Amasiacʻi, Ogut bžškutʻean [The Benefits of Medicine] 9:

     […] եւ աղէկ հարցանէ եւ իմանայ․ եւ չարտորայ որ վնաս չառնէ։

     […] ew aġēk harcʻanē ew imanay; ew čʻartoray or vnas čʻaṙnē.

Derived terms

• ապտորացնել (aptoracʻnel)
• ապտորնօք (aptornōkʻ)
• ատորնօք (atornōkʻ)
• ատորցնել (atorcʻnel)

Descendants

• Armenian: արտորալ (artoral)

Further reading

• Ačaṙean, Hračʻeay (1971) “արտորալ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume I, Yerevan: University Press, page 344a
• Aġayan, Ēduard (1955) “Stugabanakan prptumner [Etymological researches]”, in HSSṘ GA Teġekagir hasarakakan gitutʻyunneri [Bulletin of the Academy of Sciences of the Armenian SSR: Social Sciences]‎^[3] (in Armenian), number 11, page 36 of 35–42
• Aġayan, Ēduard (1974) Baṙakʻnnakan ew stugabanakan hetazotutʻyunner [Lexicological and Etymological Studies]‎^[4] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, pages 34–35
• Greppin, John A. C. (1983) “An Etymological Dictionary of the Indo-European Components of Armenian”, in Bazmavep‎^[5], volume 141, numbers 1–4, Venice, page 317
• J̌ahukyan, Geworg (2010) “արտորալ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 97a
• Ġazaryan, Ṙuben, Avetisyan, Henrik (2009) “արտորալ”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 94b
• Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “արտորամ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries]‎^[6], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian
• Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “ատորամ”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries]‎^[7], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian
• Pokorny, Julius (1959) Indogermanisches etymologisches Wörterbuch [Indo-European Etymological Dictionary] (in German), volume 1, Bern, München: Francke Verlag, page 204