नक्षत्र

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit नक्षत्र (nákṣatra).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /nək.ʂət̪.ɾᵊ/, [nɐk.ʃɐt̪.ɾᵊ]

Noun

नक्षत्र • (nakṣatra) m

1. star or any astronomical object
2. constellation

Declension

Declension of नक्षत्र (masc cons-stem)

	singular	plural
direct	नक्षत्र nakṣatra	नक्षत्र nakṣatra
oblique	नक्षत्र nakṣatra	नक्षत्रों nakṣatrõ
vocative	नक्षत्र nakṣatra	नक्षत्रो nakṣatro

Synonyms

• (star) तारा (tārā), सितारा (sitārā)
• (constellation) तारामंडल (tārāmaṇḍal)

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• নক্ষত্ৰ (Assamese script)
• ᬦᬓ᭄ᬱᬢ᭄ᬭ (Balinese script)
• নক্ষত্র (Bengali script)
• 𑰡𑰎𑰿𑰬𑰝𑰿𑰨 (Bhaiksuki script)
• 𑀦𑀓𑁆𑀱𑀢𑁆𑀭 (Brahmi script)
• နက္ၑတြ (Burmese script)
• નક્ષત્ર (Gujarati script)
• ਨਕ੍ਸ਼ਤ੍ਰ (Gurmukhi script)
• 𑌨𑌕𑍍𑌷𑌤𑍍𑌰 (Grantha script)
• ꦤꦏ꧀ꦰꦠꦿ (Javanese script)
• 𑂢𑂍𑂹𑂭𑂞𑂹𑂩 (Kaithi script)
• ನಕ್ಷತ್ರ (Kannada script)
• នក្ឞត្រ (Khmer script)
• ນກ຺ຩຕ຺ຣ (Lao script)
• നക്ഷത്ര (Malayalam script)
• ᠨᠠᡬᢢᠠᢠᡵᠠ (Manchu script)
• 𑘡𑘎𑘿𑘬𑘝𑘿𑘨 (Modi script)
• ᠨᠠᢉᢔᠠᢐᠷᠠ᠋ (Mongolian script)
• 𑧁𑦮𑧠𑧌𑦽𑧠𑧈 (Nandinagari script)
• 𑐣𑐎𑑂𑐲𑐟𑑂𑐬 (Newa script)
• ନକ୍ଷତ୍ର (Odia script)
• ꢥꢒ꣄ꢰꢡ꣄ꢬ (Saurashtra script)
• 𑆤𑆑𑇀𑆰𑆠𑇀𑆫 (Sharada script)
• 𑖡𑖎𑖿𑖬𑖝𑖿𑖨 (Siddham script)
• නක්‍ෂත්‍ර (Sinhalese script)
• 𑩯𑩜 𑪙𑪀𑩫 𑪙𑩼 (Soyombo script)
• 𑚝𑚊𑚶𑚙𑚶𑚤 (Takri script)
• நக்ஷத்ர (Tamil script)
• నక్షత్ర (Telugu script)
• นกฺษตฺร (Thai script)
• ན་ཀྵ་ཏྲ (Tibetan script)
• 𑒢𑒏𑓂𑒭𑒞𑓂𑒩 (Tirhuta script)
• 𑨝𑨋𑩇𑨯𑨙𑩇𑨫 (Zanabazar Square script)

Etymology

Possibly from an earlier *नक-क्षत्र (*nák-kṣatra, “ruling over the night”), from नक् (nák, “night”) +‎ क्षत्र (kṣatrá, “dominion, rule”). Alternatively, from the root नक्ष् (nakṣ, “to reach”), itself related to नश् (naś, “to reach”).

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /nɐ́k.ʂɐt.ɾɐ/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /n̪ɐk.ʂɐt̪.ɾɐ/

Noun

नक्षत्र • (nákṣatra) stem, n or m

1. a star or any heavenly body

   Synonyms: स्तृ (stṛ), तृ (tṛ)

   • c. 1500 BCE – 1000 BCE, Ṛgveda 1.50.2:

     अप॒ त्ये ता॒यवो॑ यथा॒ नक्ष॑त्रा यन्त्य॒क्तुभिः॑ ।
     सूरा॑य वि॒श्वच॑क्षसे ॥

     ápa tyé tāyávo yathā nákṣatrā yantyaktúbhiḥ.
     sū́rāya viśvácakṣase.

     The stars pass away, like thieves, together with their beams,
     Before the all-beholding Sun.

2. the Sun
3. an asterism or constellation through which the moon passes, a lunar mansion
   • c. 1200 BCE – 1000 BCE, Atharvaveda

Declension

Neuter a-stem declension of नक्षत्र

	singular	dual	plural
nominative	नक्षत्रम् (nákṣatram)	नक्षत्रे (nákṣatre)	नक्षत्राणि (nákṣatrāṇi) नक्षत्रा¹ (nákṣatrā¹)
accusative	नक्षत्रम् (nákṣatram)	नक्षत्रे (nákṣatre)	नक्षत्राणि (nákṣatrāṇi) नक्षत्रा¹ (nákṣatrā¹)
instrumental	नक्षत्रेण (nákṣatreṇa)	नक्षत्राभ्याम् (nákṣatrābhyām)	नक्षत्रैः (nákṣatraiḥ) नक्षत्रेभिः¹ (nákṣatrebhiḥ¹)
dative	नक्षत्राय (nákṣatrāya)	नक्षत्राभ्याम् (nákṣatrābhyām)	नक्षत्रेभ्यः (nákṣatrebhyaḥ)
ablative	नक्षत्रात् (nákṣatrāt)	नक्षत्राभ्याम् (nákṣatrābhyām)	नक्षत्रेभ्यः (nákṣatrebhyaḥ)
genitive	नक्षत्रस्य (nákṣatrasya)	नक्षत्रयोः (nákṣatrayoḥ)	नक्षत्राणाम् (nákṣatrāṇām)
locative	नक्षत्रे (nákṣatre)	नक्षत्रयोः (nákṣatrayoḥ)	नक्षत्रेषु (nákṣatreṣu)
vocative	नक्षत्र (nákṣatra)	नक्षत्रे (nákṣatre)	नक्षत्राणि (nákṣatrāṇi) नक्षत्रा¹ (nákṣatrā¹)

• ¹Vedic

Masculine a-stem declension of नक्षत्र

	singular	dual	plural
nominative	नक्षत्रः (nákṣatraḥ)	नक्षत्रौ (nákṣatrau) नक्षत्रा¹ (nákṣatrā¹)	नक्षत्राः (nákṣatrāḥ) नक्षत्रासः¹ (nákṣatrāsaḥ¹)
accusative	नक्षत्रम् (nákṣatram)	नक्षत्रौ (nákṣatrau) नक्षत्रा¹ (nákṣatrā¹)	नक्षत्रान् (nákṣatrān)
instrumental	नक्षत्रेण (nákṣatreṇa)	नक्षत्राभ्याम् (nákṣatrābhyām)	नक्षत्रैः (nákṣatraiḥ) नक्षत्रेभिः¹ (nákṣatrebhiḥ¹)
dative	नक्षत्राय (nákṣatrāya)	नक्षत्राभ्याम् (nákṣatrābhyām)	नक्षत्रेभ्यः (nákṣatrebhyaḥ)
ablative	नक्षत्रात् (nákṣatrāt)	नक्षत्राभ्याम् (nákṣatrābhyām)	नक्षत्रेभ्यः (nákṣatrebhyaḥ)
genitive	नक्षत्रस्य (nákṣatrasya)	नक्षत्रयोः (nákṣatrayoḥ)	नक्षत्राणाम् (nákṣatrāṇām)
locative	नक्षत्रे (nákṣatre)	नक्षत्रयोः (nákṣatrayoḥ)	नक्षत्रेषु (nákṣatreṣu)
vocative	नक्षत्र (nákṣatra)	नक्षत्रौ (nákṣatrau) नक्षत्रा¹ (nákṣatrā¹)	नक्षत्राः (nákṣatrāḥ) नक्षत्रासः¹ (nákṣatrāsaḥ¹)

• ¹Vedic

Derived terms

• नक्षत्रिय (nakṣatríya)

Descendants

• Dardic:
  • Kashmiri: نێچھَتُر (nechatur), نێچھۆتُ (nechotu)
• Gandhari: 𐨣𐨐𐨿𐨮𐨟𐨿𐨪 (nakṣatra)
• Pali: nakkhatta
• Prakrit: 𑀡𑀓𑁆𑀔𑀢𑁆𑀢 (ṇakkhatta)
  • Central:
    • Ardhamagadhi Prakrit:
      • Awadhi: नखत (nakhat)
    • Sauraseni Prakrit:
      • Hindustani:

        Hindi: नखत (nakhat)

        Urdu: نَکھَت (nakhat)

  • Eastern:
    • Magadhi Prakrit:
      • Bihari: नखत (nakhat)
      • Odia: ନଖତ (nakhata)
  • Northwestern:
    • Paisaci Prakrit:
      • Takka Apabhramsa:
        • Punjabi:

          Gurmukhi script: ਨਖੱਤਰ (nakhattar)

          Shahmukhi script: نَکھَتَّر (nakhattar)

      • Vracada Apabhramsa:
        • Sindhi:

          Devanagari script: नखट्रु (nakhaṭru)

          Arabic script: نَکَٽرُ (nakhaṭru)

  • Southern:
    • Helu Prakrit:
      • Dhivehi: ނަކަތް (nakat̊)
      • Sinhalese: නකත (nakata), නැකැත (nækæta)
  • Western:
    • Sauraseni Prakrit:
      • Gujarati: નખેતર (nakhetar)

Borrowed terms

• → Bengali: নক্ষত্র (nōkkhotrō)
• → Hindi: नक्षत्र (nakṣatra)
• → Kannada: ನಕ್ಷತ್ರ (nakṣatra)
• → Khmer: នក្សត្រ (nĕəksat)
• → Malayalam: നക്ഷത്രം (nakṣatraṁ)
• → Odia: ନକ୍ଷତ୍ର (nakṣatra)
• → Punjabi: ਨਛੱਤਰ (nachattar) (semi-learned)
• → Tamil: நட்சத்திரம் (naṭcattiram)
• → Telugu: నక్షత్రము (nakṣatramu)
• → Thai: นักษัตร (nák-sàt)

Further reading

• Monier Williams (1899), “नक्षत्र”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 524, column 2.
• Turner, Ralph Lilley (1969–1985), “nákṣatra”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press, page 397