ճանդարի

Armenian

Etymology

From Georgian ჭანდარი (č̣andari), ჭადარი (č̣adari, “plane tree; poplar”), which is related to Middle Armenian ճանդարի (čandari). Doublet of տնջրի (tnǰri) and ճանդար (čandar).

Noun

ճանդարի • (čandari)

1. (dialectal, Tbilisi) poplar

   Synonym: բարդի (bardi)

Further reading

• Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “ճանդար”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, page 184
• Ačaṙean, Hračʻeay (1913) “ճանդարի”, in Hayerēn gawaṙakan baṙaran [Armenian Provincial Dictionary] (Ēminean azgagrakan žoġovacu; 9) (in Armenian), Tiflis: Lazarev Institute of Oriental Languages, page 704ab
• Sargsyan, Artem et al., editors (2004), “ճանդարի”, in Hayocʻ lezvi barbaṙayin baṙaran [Dialectal Dictionary of the Armenian Language] (in Armenian), volume III, Yerevan: Hayastan, page 368a
• Ṙotineancʻ, A. (1906) “Yušer, antaṙneri masin, nra barekargutʻean pahanǰə ew spaseli ardiwnkʻə [Memoirs, About Forests, The Need For Its Care And The Expected Results]”, in Hoviw‎^[4] (in Armenian), number 27, Tiflis, page 430

Middle Armenian

Alternative forms

• ճանդար (čandar), ճանտարի (čantari), ջանդարի (ǰandari), ջանտարի (ǰantari)

Etymology

Together with Georgian ჭანდარი (č̣andari), ჭადარი (č̣adari, “plane tree; poplar”) borrowed from an unidentified Iranian source, +‎ -ի (-i, “tree-suffix”).

Martirosyan offers several proposals.

• From Iranian *čana(h)-dāra- (literally “auspicious tree”) and connected with Middle Persian cynʾl (činar, “oriental plane tree”); see the latter for more.
• From Iranian *čand-dār- (literally “quaking tree”), with *čand- (“to tremble, quake”) (compare Middle Persian cnd-ytn' (čand-īdan, “to tremble, quake”)). Typologically compare Lithuanian drebulė̃ (“quaking aspen”) from drebė́ti (“to quiver”), English quaking aspen, etc.
• From homonymous Iranian *čand-dār- (literally “white or shining tree”), originally referring to white poplar, with *čand- (“to shine”). Typologically compare Ancient Greek λεύκη (leúkē, “white poplar, Populus alba”), from λευκός (leukós, “clear, white”).

In any case, the underlying Middle Iranian tree name seems to be composed with *dā́ru (“wood, tree”).

Note also Tabasaran чаланда́р (čalandár, “plane tree, poplar”), чаламди́р (čalamdír, “plane tree”).

Noun

ճանդարի • (čandari)

1. plane tree, Platanus
   • 13th century, Kirakos Ganjakecʿi, Patmutʿiwn Hayocʿ [History of the Armenians] 21:

     քանզի յանկարծ պատառեալ երկրի՝ արտաքս ելեալ ջուր սեաւ․ եւ ծառ մի սօսի, զոր ճանդարին (var. ճանտարին, ջանդարին, ճանդար) կոչէին, մեծ յոյժ՝ հուպ առ քաղաքն, տեսին զնա՝ յանկարծակի շրջեալ իւրովի․ եւ ի տեսիլ նորա դղրդեցաւ ամենայն քաղաքն․ եւ դարձեալ տեսին զնա՝ կանգնեալ, որպէս յառաջն։ Այս եղեալ երկիցս եւ երիցս եւ ապա անկաւ եւ այլ ոչ կանգնեցաւ։ […] Եւ յանկարծակի հասին զօրքն թաթար, եւ պատեցին զքաղաքն յամենայն կողմանց […]

     kʻanzi yankarc pataṙeal erkri, artakʻs eleal ǰur seaw; ew caṙ mi sōsi, zor čandarin (var. čantarin, ǰandarin, čandar) kočʻēin, mec yoyž, hup aṙ kʻaġakʻn, tesin zna, yankarcaki šrǰeal iwrovi; ew i tesil nora dġrdecʻaw amenayn kʻaġakʻn; ew darjeal tesin zna, kangneal, orpēs yaṙaǰn. Ays eġeal erkicʻs ew ericʻs ew apa ankaw ew ayl očʻ kangnecʻaw. […] Ew yankarcaki hasin zōrkʻn tʻatʻar, ew patecʻin zkʻaġakʻn yamenayn koġmancʻ […]

     because suddenly the earth split open and black water came out, and it was seen that the huge plane tree, called čandari, that was near the city [Gandzak], suddenly fell down by itself. And seeing it, the whole city shook and they saw it [the tree] standing again as before. This happened two or three times, then [the tree] fell and never rose again. […] Suddenly the Tatar armies arrived and surrounded the entire city [Gandzak] from all sides.

   • 13th century compilation by Vardan Arewelcʿi, Ełišē, Meknutʿiwn grocʿn cnndocʿ [Commentary on the Genesis] 95.9:

     Առնէ երիս գաւազանս շէր, զոր շշի ասեն եւ պարսք՝ մութանաբի, եւ սաւսի, զոր ջանդարի (var. ճանդար) ասեն, եւ ընկուզի, զոր եբրայեցին կաղնի ասէ։

     Aṙnē eris gawazans šēr, zor šši asen ew parskʻ, mutʻanabi, ew sawsi, zor ǰandari (var. čandar) asen, ew ənkuzi, zor ebrayecʻin kałni asē.

   • 13th century, Ananun Sebastacʿi :

     զի պատառել երկիր ել ջուր սեւ․ եւ ծառ մի էր սոսի, զոր ճանդարի ասեն, սաստիկ մեծ, որ էր հուպ ի քաղաքն (var. զի պատառեալ երկրի յանկարծակի ել ջուր սեաւ․ եւ ծառ մի էր սօսի, զոր ջանդարի ասեն, սաստիկ մեծ, որ էր հուպ առ քաղաքն)

     zi pataṙel erkir el ǰur sew; ew caṙ mi ēr sosi, zor čandari asen, sastik mec, or ēr hup i kʻałakʻn (var. zi pataṙeal erkri yankarcaki el ǰur seaw; ew caṙ mi ēr sōsi, zor ǰandari asen, sastik mec, or ēr hup aṙ kʻałakʻn)

   • 1699, Zakʿaria Sarkawag Kʿanakʿeṙcʿi, Patmagrutʿiwn [Chronicle] I.25:

     Եւ հայեցեալ ՚ի ծառն ճանտարի՝ որ է չինարի, եւ ասէ, կարի երկայնացեալ են սոքա, եւ լայնացեալ, հատանել պարտ է զսոսա, եւ տնկել նոր տնկի, զի աճեսցին բարուոք։

     Ew hayecʻeal ’i caṙn čantari, or ē čʻinari, ew asē, kari erkaynacʻeal en sokʻa, ew laynacʻeal, hatanel part ē zsosa, ew tnkel nor tnki, zi ačescʻin baruokʻ.

     • Translation by George A. Bournoutian

       Looking at the chantari trees, that is, the ch‘inar, he said, "They have become too tall and too stout. It is time that we cut them and plant new ones, so that they will grow well."

   • 1699, Zakʿaria Sarkawag Kʿanakʿeṙcʿi, Patmagrutʿiwn [Chronicle] II.43:

     Եւ յաւուր միում մտեալ Շահն ՚ի բուրաստանն՝ եւ զորդին առաջի իւր, եւ հանեալ զնետն եդ ՚ի յաղեղն, եւ եհար զծառն․ եւ էանց նետն թափանց յայն կողմն ճանտարի ծառոյն։

     Ew yawur mium mteal Šahn ’i burastann, ew zordin aṙaǰi iwr, ew haneal znetn ed ’i yaġeġn, ew ehar zcaṙn; ew ēancʻ netn tʻapʻancʻ yayn koġmn čantari caṙoyn.

     • Translation by George A. Bournoutian

       One day the Shah went to an orchard and his son walked ahead of him. He took an arrow, placed it in the bow, and shot it toward a tree. The arrow went through the poplar tree.

2. bead tree, Persian lilac, Melia azedarach

   Synonym: ազատրախտ (azatraxt)

   • 9th or 10th century, with changes and additions in later centuries, Tʿargmanutʿiwn dełocʿ zor əntrel en imastasērkʿn ew kargeal yayl lezuacʿ [A Medieval Arabic–Armenian Botanical Dictionary] :

     Ազատդրախտ (var. ազատտրախտ) = ջանտարի։

     Azatdraxt (var. azattraxt) = ǰantari.

     أَزَادَرْخَت (ʔazādarḵat) = ǰantari

Descendants

• Armenian: տնջրի (tnǰri, “plane tree; poplar?”), ճանդար (čandar, “log”)

Further reading

• Ačaṙean, Hračʻeay (1977) “ճանդար”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume III, Yerevan: University Press, pages 183–184
• Ališan, Ġewond (1895) “ճանդարի”, in Haybusak kam haykakan busabaṙutʻiwn [Armenian Botany] (in Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy, § 1848, page 397
• Ġazaryan, Ṙ. S., Avetisyan, H. M. (2009) “ճանդարի, ճանդարին”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 468b
• Ġazaryan, Ṙ. S., Avetisyan, H. M. (2009) “ճանտարի”, in Miǰin hayereni baṙaran [Dictionary of Middle Armenian] (in Armenian), 2nd edition, Yerevan: University Press, page 469b
• Martirosyan, Hrach (2014) “Armenian čandari ‘plane tree’”, in Iran and the Caucasus‎^[5], volume 18, number 1, pages 51–63
• Norayr N. Biwzandacʻi (2000) “ճանտարի”, in Martiros Minassian, editor, Baṙagirkʻ storin hayerēni i matenagrutʻeancʻ ŽA–ŽĒ darucʻ [Dictionary of Middle Armenian Based on the Literature of 11–17th Centuries]‎^[6], edited from the author's unfinished manuscript written 1884–1915, Geneva: Martiros Minassian, page 463