cień
Appearance
Old Polish
[edit]Etymology
[edit]Inherited from Proto-Slavic *těnь. First attested in the 14th century.
Pronunciation
[edit]Noun
[edit]cień m inan
- (attested in Lesser Poland, Greater Poland) shadow; shade (darkness where light, particularly sunlight, is blocked; dark image projected onto a surface where light is blocked by an object)
- cień śmierci ― shadow of death
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 101, 12:
- Dnowe mogi iaco czyen otchilily se
- [Dniowie moji jako cień otchylili sie]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 108, 22:
- Iako czen, gensz to myya, wzøt yesm
- [Jako cień, jenż to mija, wzięt jeśm]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 143, 5:
- Czlowek proznoscy podoben wczynon gest dny gego yako czen myyayø
- [Człowiek prożniocy podobien uczynion jest dni jego jako cień mijają]
- 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności[7], volume V, page 281:
- W czenyv in umbra
- [W cieciu in umbra]
- 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[8], 20, 9-11:
- Chcesz, acz wzidze cyen wz gorø dzesyøcz rzøtkow, albo acz syø nawrocy tylesz slopyenyow zasyø? Y rzekl Ezechias: Snadno gest cyenyowy postøpycz dzesyøcz rzøtkow […] Naywodl cyen pan po tich rzøtkoch, gymysz ivsz bil sstøpyl na orloiv Achasowu zasyø za dzesyøcz slopyenyow
- [Chcesz, ać wzydzie cień wz gorę dziesięć rzødkow, albo ać się nawroci tyleż słopieniow zasię? I rzekł Ezechyjasz: Snadno jest cieniowi postępić dziesięć rządkow […] Nawiodł cień Pan po tych rządkoch, jimiż już był zstąpił na orłoju Achasowu zasię za dzesięć słopieniow]
- 1885-2024 [1481], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne[9], volume IV, page 747:
- Czen vmbra
- [Cień vmbra]
- 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski[10], Greater Poland, pages 79, 11:
- Wynnyczę z Egipta przenyoslesz... Przykryl gory czyen yey
- [Winnicę z Egpita przeniosłeś... Przykrył gory cień jej]
- 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne[11], volume V, page 8:
- Czyem umbra
- [Cień umbra]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][12], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 22, 4:
- Aczbich chodzil posrzod czena smercy, ne bødø se bacz zla
- [Aczbych chodził pośrzod cienia śmierci, nie będę sie bać zła]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][13], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 106, 10:
- Sedzøcz we czmøch (pro czmach) y w czenv smerczy
- [siedząc we ćmach i w cieniu śmierci]
- 1930 [c. 1455], “Jer”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[14], 13, 16:
- Poloszi iø w cyenyv szmyerczi
- [Położy ją w cieniu śmierci]
- (attested in Greater Poland) darkness
- 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski[15], Greater Poland, pages 17, 31:
- Bo ty oszwyeczasz szwyeczę moyę, gospodnye, ... oszwyeczy czyenye moye
- [Bo ty oświecasz świecę moję, Gospodnie, ... oświeci cienie moje!]
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[16], page 18:
- Dziewica Marja... widziała się wszech naśmierniejsza i nabożniejsza, jako światłość miedzy czy[e]nyem
- [Dziewica Marja... widziała się wszech naśmierniejsza i nabożniejsza, jako światłość miedzy cieniem]
- (attested in Lesser Poland, Masovia) covering (that which covers something)
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][17], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 16, 10:
- Pod czenem zkrzidl twogich zaszczicy me od oblicza nemilosciwich
- [Pod cieniem skrzydł twojich zaszczyci mie od oblicza niemiłościwych]
- 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter][18], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 56, 2:
- W czen zkrzidlu twoiu pwacz bødø
- [W cień skrzydłu twoju pwać będę]
- 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 23:
- Wyelye zzakow... ymyenyee oczczyszne trzymayącz a z thego tho ymyenya pod czeenyem zzakowskym powynnee naam... slvzbi woyenne odeymacz obikli
- [Wiele żakow... imienie oćczyzne trzymając a z tego to imienia pod cieniem żakowskim powinne nam... służby wojenne odejmać obykli]
- 1930 [c. 1455], “Is”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[19], 49, 2:
- Pod cyenyem røki swey obronyl myø gest
- [Pod cieniem ręki swej obronił mię jest]
- (hapax legomenon) grove
- 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[20], 17, 16:
- Czinyly sobye døte bogy... a cyenyow naczinyly
- [Czynili sobie dęte bogi... a cieniow naczynili]
- (attested in Greater Poland, Lesser Poland) wall battlement
- 1878-1889 [1424], Archiwum Komisji Historycznej[21], volume III, Greater Poland, page 332:
- Dixit..., quod esset... post matrem Corabyew, qui gerunt in clipeo cogą et in coga turrim cum tribus menibus al. czenamy
- [Dixit..., quod esset... post matrem Corabyew, qui gerunt in clipeo cogą et in coga turrim cum tribus menibus al. cieciami]
- 1878-1889 [1424], Archiwum Komisji Historycznej[22], volume III, Greater Poland, page 332:
- Ian Gorzescoth yest nas brath... y nassego clenotu, ktori nossyymy cogą, a w nye wyeza ze trzemy czenyamy
- [Jan Gorzeskot jest nasz brat..., i naszego klenotu, ktory nosi, i my, kogę, a w nie wieża ze trzemi cieniami]
- The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
- (hapax legomenon) vestibule, hallway
- 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 100:
- Czeny vestibuli
- [Cieni vestibuli]
- (hapax legomenon) vestibule, hallway
- The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
- (hapax legomenon) double bed under a canopy
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[26], page 25:
- W jego *chcieniu zawżdy są roże, kwiatki z lilją..., w jego *chcieniu zawżdy jest czas rozkoszny
- [W jego [ch]cieniu zawżdy są roże kwiatki z liliją... W jego [ch]cieniu zawżdy jest czas rozkoszny]
- (hapax legomenon) double bed under a canopy
- (hapax legomenon) The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
- Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa[27], page 596:
- Jesus... padł na ziemię na swe oblicze, aby śmiarą swej myśli przykry cień ciała ukazał
- [Jesus... padł na ziemię na swe oblicze, aby śmiarę swej myśli przykry cień ciała ukazał]
Derived terms
[edit]nouns
Descendants
[edit]References
[edit]- Boryś, Wiesław (2005) “cień”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
- Mańczak, Witold (2017) “cień”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
- Bańkowski, Andrzej (2000) “cień”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
- Sławski, Franciszek (1958-1965) “cień”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
- K. Nitsch, editor (1955), “cień”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 296
- B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “cień”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
- Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “1. cień”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk
Polish
[edit]Pronunciation
[edit]Etymology 1
[edit]Inherited from Old Polish cień.
Noun
[edit]cień m inan
- shade (darkness where light, particularly sunlight, is blocked)
- shadow (dark image projected onto a surface where light is blocked by an object)
- shadow, outline (faintly visible object)
- (figurative) shadow, husk (inferior or faint representation)
- (literary) shadow, shade, ghost
- eyeshadow
- Synonym: cień do powiek
Declension
[edit]Declension of cień
Derived terms
[edit]adjective
particles
verbs
- położyć się cieniem pf, kłaść się cieniem impf
Etymology 2
[edit]See the etymology of the corresponding lemma form.
Verb
[edit]cień
Further reading
[edit]Categories:
- Old Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Old Polish terms derived from Proto-Slavic
- Old Polish terms with IPA pronunciation
- Old Polish lemmas
- Old Polish nouns
- Old Polish masculine nouns
- Old Polish inanimate nouns
- Lesser Poland Old Polish
- Greater Poland Old Polish
- Old Polish terms with collocations
- Old Polish terms with quotations
- Masovia Old Polish
- Old Polish hapax legomena
- Old Polish terms with uncertain meaning
- zlw-opl:Architectural elements
- zlw-opl:Forests
- zlw-opl:Light
- zlw-opl:Military
- Polish 1-syllable words
- Polish terms with IPA pronunciation
- Polish terms with audio pronunciation
- Rhymes:Polish/ɛɲ
- Rhymes:Polish/ɛɲ/1 syllable
- Polish terms derived from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Proto-Slavic
- Polish terms inherited from Old Polish
- Polish terms derived from Old Polish
- Polish lemmas
- Polish nouns
- Polish masculine nouns
- Polish inanimate nouns
- Polish literary terms
- Polish non-lemma forms
- Polish verb forms
- pl:Afterlife
- pl:Cosmetics
- pl:Light
- pl:Mythological creatures