cień

See also: cien, cíen, and ĉien

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *těnь. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ɕɛɲ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ɕɛɲ/

Noun

cień m inan

1. (attested in Lesser Poland, Greater Poland) shadow; shade (darkness where light, particularly sunlight, is blocked; dark image projected onto a surface where light is blocked by an object)

   cień śmierci ― shadow of death

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[1], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 101, 12:

     Dnowe mogi iaco czyen otchilily se

     [Dniowie moji jako cień otchylili sie]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 108, 22:

     Iako czen, gensz to myya, wzøt yesm

     [Jako cień, jenż to mija, wzięt jeśm]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 143, 5:

     Czlowek proznoscy podoben wczynon gest dny gego yako czen myyayø

     [Człowiek prożniocy podobien uczynion jest dni jego jako cień mijają]

   • 1874-1891 [XV med.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[4], [5], [6]}, volume XXV, page 153:

     Umbre transitus jako czyen szchodzenye est tempus nostrum

     [Umbre transitus jako cień schodzenie est tempus nostrum]

   • 1880-1894 [XV med.], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności‎^[7], volume V, page 281:

     W czenyv in umbra

     [W cieciu in umbra]

   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[8], 20, 9-11:

     Chcesz, acz wzidze cyen wz gorø dzesyøcz rzøtkow, albo acz syø nawrocy tylesz slopyenyow zasyø? Y rzekl Ezechias: Snadno gest cyenyowy postøpycz dzesyøcz rzøtkow […] Naywodl cyen pan po tich rzøtkoch, gymysz ivsz bil sstøpyl na orloiv Achasowu zasyø za dzesyøcz slopyenyow

     [Chcesz, ać wzydzie cień wz gorę dziesięć rzødkow, albo ać się nawroci tyleż słopieniow zasię? I rzekł Ezechyjasz: Snadno jest cieniowi postępić dziesięć rządkow […] Nawiodł cień Pan po tych rządkoch, jimiż już był zstąpił na orłoju Achasowu zasię za dzesięć słopieniow]

   • 1885-2024 [1481], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[9], volume IV, page 747:

     Czen vmbra

     [Cień vmbra]

   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[10], Greater Poland, pages 79, 11:

     Wynnyczę z Egipta przenyoslesz... Przykryl gory czyen yey

     [Winnicę z Egpita przeniosłeś... Przykrył gory cień jej]

   • 1885-2024 [XV p. post.], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[11], volume V, page 8:

     Czyem umbra

     [Cień umbra]

   • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 147r:

     Vmbra schatte carens sole czyen

     [Vmbra schatte carens sole cień]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[12], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 22, 4:

     Aczbich chodzil posrzod czena smercy, ne bødø se bacz zla

     [Aczbych chodził pośrzod cienia śmierci, nie będę sie bać zła]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[13], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 106, 10:

     Sedzøcz we czmøch (pro czmach) y w czenv smerczy

     [siedząc we ćmach i w cieniu śmierci]

   • 1930 [c. 1455], “Jer”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[14], 13, 16:

     Poloszi iø w cyenyv szmyerczi

     [Położy ją w cieniu śmierci]

2. (attested in Greater Poland) darkness
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[15], Greater Poland, pages 17, 31:

     Bo ty oszwyeczasz szwyeczę moyę, gospodnye, ... oszwyeczy czyenye moye

     [Bo ty oświecasz świecę moję, Gospodnie, ... oświeci cienie moje!]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[16], page 18:

     Dziewica Marja... widziała się wszech naśmierniejsza i nabożniejsza, jako świa­tłość miedzy czy[e]nyem

     [Dziewica Marja... widziała się wszech naśmierniejsza i nabożniejsza, jako świa­tłość miedzy cieniem]

3. (attested in Lesser Poland, Masovia) covering (that which covers something)
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[17], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 16, 10:

     Pod czenem zkrzidl twogich zaszczicy me od oblicza nemilosciwich

     [Pod cieniem skrzydł twojich zaszczyci mie od oblicza niemiłościwych]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[18], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 56, 2:

     W czen zkrzidlu twoiu pwacz bødø

     [W cień skrzydłu twoju pwać będę]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 23:

     Wyelye zzakow... ymyenyee oczczyszne trzymayącz a z thego tho ymyenya pod czeenyem zzakowskym powynnee naam... slvzbi woyenne odeymacz obikli

     [Wiele żakow... imienie oćczyzne trzymając a z tego to imienia pod cieniem żakowskim powinne nam... służby wojenne odejmać obykli]

   • 1930 [c. 1455], “Is”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[19], 49, 2:

     Pod cyenyem røki swey obronyl myø gest

     [Pod cieniem ręki swej obronił mię jest]

4. (hapax legomenon) grove
   • 1930 [c. 1455], “IV Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[20], 17, 16:

     Czinyly sobye døte bogy... a cyenyow naczinyly

     [Czynili sobie dęte bogi... a cieniow naczynili]

5. (attested in Greater Poland, Lesser Poland) wall battlement
   • 1878-1889 [1424], Archiwum Komisji Historycznej‎^[21], volume III, Greater Poland, page 332:

     Dixit..., quod esset... post matrem Corabyew, qui gerunt in clipeo cogą et in coga turrim cum tribus menibus al. czenamy

     [Dixit..., quod esset... post matrem Corabyew, qui gerunt in clipeo cogą et in coga turrim cum tribus menibus al. cieciami]

   • 1878-1889 [1424], Archiwum Komisji Historycznej‎^[22], volume III, Greater Poland, page 332:

     Ian Gorzescoth yest nas brath... y nassego clenotu, ktori nossyymy cogą, a w nye wyeza ze trzemy czenyamy

     [Jan Gorzeskot jest nasz brat..., i naszego klenotu, ktory nosi, i my, kogę, a w nie wieża ze trzemi cieniami]

   • 1874-1891 [XV p. post.], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{[23], [24], [25]}, volume XXV, Radom, Miłosław, page 197:

     Czyenye menia

     [Cienie menia]

6. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
   1. (hapax legomenon) vestibule, hallway
      • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 100:

        Czeny vestibuli

        [Cieni vestibuli]

7. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
   1. (hapax legomenon) double bed under a canopy
      • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[26], page 25:

        W jego *chcieniu zawżdy są roże, kwiatki z lilją..., w jego *chcieniu zawżdy jest czas rozkoszny

        [W jego [ch]cieniu zawżdy są roże kwiatki z liliją... W jego [ch]cieniu zawżdy jest czas rozkoszny]

8. (hapax legomenon) The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[27], page 596:

     Jesus... padł na ziemię na swe oblicze, aby śmiarą swej myśli przykry cień ciała ukazał

     [Jesus... padł na ziemię na swe oblicze, aby śmiarę swej myśli przykry cień ciała ukazał]

Derived terms

nouns

• nocna cień

Descendants

• Polish: cień
• Silesian: ciyń

References

• Boryś, Wiesław (2005) “cień”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Mańczak, Witold (2017) “cień”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “cień”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “cień”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• K. Nitsch, editor (1955), “cień”, in Słownik staropolski (in Polish), volume 1, Warsaw: Polish Academy of Sciences, page 296
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “cień”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
• Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “1. cień”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈt͡ɕɛɲ/

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛɲ
• Syllabification: cień

Etymology 1

Inherited from Old Polish cień.

Noun

cień m inan

1. shade (darkness where light, particularly sunlight, is blocked)
2. shadow (dark image projected onto a surface where light is blocked by an object)
3. shadow, outline (faintly visible object)
4. (figurative) shadow, husk (inferior or faint representation)
5. (literary) shadow, shade, ghost

   Synonyms: duch, zjawa

6. eyeshadow

   Synonym: cień do powiek

Declension

Declension of cień

	singular	plural
nominative	cień	cienie
genitive	cienia	cieni/cieniów
dative	cieniowi	cieniom
accusative	cień	cienie
instrumental	cieniem	cieniami
locative	cieniu	cieniach
vocative	cieniu	cienie

Derived terms

adjective

• cienisty

nouns

• blaski i cienie
• półcień
• światłocień

particles

• bez cienia wątpliwości

verbs

• położyć się cieniem pf, kłaść się cieniem impf

Etymology 2

See the etymology of the corresponding lemma form.

Verb

cień

1. second-person singular imperative of cienić

Further reading

• cień in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• cień in Polish dictionaries at PWN