ksiądz

See also: Ksiądz

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *kъnędzь. Sense 2 is a semantic loan from Latin dominus, as both princes and priests were given the title of pan (“lord”).First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /kɕɑ̃t͡s/
• IPA^(key): (15^th CE) /kɕɑ̃t͡s/

Noun

ksiądz m animacy unattested

1. (attested in Masovia, Lesser Poland) prince (title of the ruler of a state or district)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 100:

     Mi, Ian, z bozey mylosczy starschi xancz mazowessky (senior dux Mazoviae)..., vstawyami

     [My, Jan, z bożey miłości starszy ksiądz mazoweski (senior dux Mazoviae)..., ustawiamy]

   • 1451-1455, Legenda o świętym Aleksym‎^[1], line 130:

     Strawyli wyeliki pyenyącz szwego kządza szukącz

     [Strawili wieliki pieniądz swego księdza szuk[aj]ąc]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎^[2], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 104, 20:

     Postawil gyey... ksødzem wszego bydla swego (principem omnis possessionis suae)

     [Postawił jej... księdzem wszego bydła swego (principem omnis possessionis suae)]

3. (attested in Masovia, Greater Poland) priest (religious clergyman who is trained to perform services or sacrifices at a Christian church or Jewish synagogue)
   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 5:

     Xandz Iaroslaw, arcibiskup gneznenski

     [Ksiądz Jarosław, arcybiskup gnieźnieński]

   • 1876-1929 [1401], Vatroslav Jagić, editor, Archiv für slavische Philologie‎^[3], volume VI, page 204:

     Kszonc proboscz s kszandzem jarcibiscupem dal cztirdzesczi grziwen na Guszinø y tø czsancz (pro czanscz) proboscz tamo dzerzsi

     [Ksiądz proboszcz z księdzem jarcybiskupem dał cztyrdzieści grzywien na Guszynę i tę część proboszcz tamo dzierży]

   • 1959 [1393], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 171, Poznań:

     Petrasz wroczil wschitki listi xøndzu biskvpowi

     [Pietrasz wrocił wszytki listy księdzu biskupowi]

4. village head under Wallachian law
   • 1868 [1458], Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej : z archiwum tak zwanego bernardyńskiego we Lwowie w skutek fundacyi śp. Alexandra hr. Stadnickiego‎^[4], volume XII, page 434:

     Carnkowsky... terminum attemptavit erga laboriosum Syenkonem, ksąndz de Syelcze, facialem

     [Karnkowski... terminum attemptavit erga laboriosum Sienkonem, ksiądz de Sielce, facialem]

Descendants

• Polish: ksiądz, xiądz (pre-reform orthography (1816))
  • → Belarusian: ксёндз (ksjondz)
  • → Latvian: ksendzs
  • → Russian: ксёндз (ksjondz)
  • → Ukrainian: ксьондз (ksʹondz)
• Silesian: ksiōndz

References

• Boryś, Wiesław (2005) “ksiądz”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “ksiądz”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Mańczak, Witold (2017) “ksiądz”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “ksiądz”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “ksiądz”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Alternative forms

• xiądz (pre-reform orthography (1816))

Etymology

Inherited from Old Polish ksiądz. Doublet of kniaź.

Pronunciation

 

• IPA^(key): /ˈkɕɔnt͡s/

• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈkɕɔ̃t͡s/

• Audio 1:

  (file)

• Audio 2:

  (file)

• Rhymes: -ɔnt͡s
• Syllabification: ksiądz
• Homophones: Ksiądz, Ksiondz

Noun

ksiądz m pers (diminutive księżulek, related adjective księżowski or księży, abbreviation ks.)

1. Christian priest (religious clergyman who is trained to perform services or sacrifices at a Christian church)

   Synonyms: see Thesaurus:ksiądz

   Nasza szefowa, pani Magdalena, na zarzut księdza, że jej nieskromny dekolt wzbudza grzeszne myśli, odpowiedziała, że on nie skusiłby jej, nawet gdyby stanął przed nią nago.

   Our boss, Ms. Magdalena, to the priest's objection that her immodest décolletage evokes sinful thoughts replied that he would not tempt her even if he stood naked in front of her.

   1. (Middle Polish) priest (religious clergyman who is trained to perform services or sacrifices at any church)
2. (obsolete) prince (title of the ruler of a state or district)

   Synonym: książę

3. (Middle Polish) bishop (head of a diocese)

   Synonym: biskup

4. (Middle Polish, chess) bishop

   Synonym: bishop

5. (Middle Polish) leader of a tribe

Declension

Declension of ksiądz

	singular	plural
nominative	ksiądz	księża
genitive	księdza	księży
dative	księdzu	księżom
accusative	księdza	księży
instrumental	księdzem	księżmi
locative	księdzu	księżach
vocative	księże	księża

Derived terms

nouns

• ksiądz patriota
• ksiądz wojciech

 

proverbs

• kto ma księdza w rodzie, tego bieda nie ubodzie

 

Related terms

nouns

• książę
• księżna
• księżyc

 

Descendants

• → Belarusian: ксёндз (ksjondz)
• → Latvian: ksendzs
• → Russian: ксёндз (ksjondz)
• → Ukrainian: ксьондз (ksʹondz)

Trivia

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), ksiądz is one of the most used words in Polish, appearing 6 times in scientific texts, 22 times in news, 5 times in essays, 32 times in fiction, and 27 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 92 times, making it the 685th most common word in a corpus of 500,000 words.

Further reading

• ksiądz in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• ksiądz in Polish dictionaries at PWN
• ksiądz in PWN's encyclopedia
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “ksiądz”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Małgorzata B. Majewska (03.11.2021) “KSIĄDZ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century]
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “ksiądz”, in Słownik języka polskiego
• Aleksander Zdanowicz (1861) “ksiądz”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1902), “ksiądz”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 2, Warsaw, page 606