dzierżeć

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Old Polish

[edit]

Alternative forms

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *dьržati. First attested in 1393.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /d͡ʑɛrʒʲɛt͡ɕ/
  • IPA(key): (15th CE) /d͡ʑɛrʒʲɛt͡ɕ/

Verb

[edit]

dzierżeć impf

  1. to hold in one's arms
    Synonym: trzymać
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[1], 12, 11:
      Dzerszøøcz lyasky w røku (tenentes baculos in manibus)
      [Dzierżąc laski w ręku (tenentes baculos in manibus)]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[2], 8, 17:
      Y wzczyøgnøøl Aaron røkøø swø prøøt dzerszøøcz (virgam tenens), y uderzy proch szemsky
      [I wściągnął Aaron rękę swą pręt dzierżąc (virgam tenens), i uderzy proch ziemski]
    • 1930 [c. 1455], “Judith”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[3], 9, 8:
      Vezrzal na gich zastøpi, a czmi ge znødzili. Dzerszala gløbokoscz nogy gich (tenuit pedes eorum abyssus), a wodi ge wszitki pokrili
      [Weźrzał na jich zastępy, a ćmy je znędziły. Dzierżała głębokość nogi jich (tenuit pedes eorum abyssus), a wody je wszytki pokryły]
  2. to hold up
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[4], page 64:
      Vtenczass... vzrzy vyelykye svyątlosczy, anyely dzyerzacz dzyeczyątko przed sobą, a ony yey nathychmyast począly slvsycz
      [Wtenczas... uźrzy w wielikie światłości anjeły dzierżąc dzieciątko przed sobą, a oni jej natychmiast poczęli służyć]
    • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[5], 36, 13:
      A przeto pyøczdzyeszyøt slal *grøgow zlotich, ktore bi dzerszaly opon dzerszadla, abi bil geden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum)
      [A przeto pięćdziesiąt slał kręgow złotych, ktore by dzierżały opon dzierżadła aby był jeden stan (unde et quinquaginta fudit circulos aureos, qui morderent cortinarum ansas, et fieret unum tabernaculum)]
  3. to keep in check
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[6], page 62:
      Iozeph... rzekl yey: Szyedzy, dzyerzy klyvszyą (tene te in iumento), a nye mowy proznych slow!
      [Jozef... rzekł jej: „Siedzi i dzierży klusię (tene te in iumento), a nie mowi proznych słow!”]
  4. to keep (to not let leave)
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[7], page 701:
      Polyeczyl y svem slugam *przykaząyącz, by y tvardo zvyazaly y dzyerzely, a barzo pylnye stregly
      [Polecił ji swem sługam przykazując, by ji twardo związali i dzierżeli, a barzo pilnie strzegli.]
  5. to grab and hold
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[8], page 617:
      Ktoregoz ya czaluyą, tenczy yest, dzyer[ż]czye y a vyedzczye mądrze (tenete eum et ducite caute Marc 14, 44)
      [Ktoregoż ja całuję, tenci jest, dzier[ż]cie ji a wiedźcie mądrze (tenete eum et ducite caute Marc 14, 44)]
  6. (attested in Masovia, Greater Poland) to keep prisoner; to force to stay
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 7:
      Acz vczyecze z yąnthswa szebye dzirszanczego, bandze praw (si effugerit a captivitate detentoris, erit liber)
      [Acz uciecze z jętswa siebie dzirżącego, będzie praw (si effugerit a captivitate detentoris, erit liber)]
    • 1920 [1403], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 360, Płońsk:
      Iacom ya ne dzirsal Stascowa bidla wiszey godzini
      [Jakom ja nie dzirżał Staszkowa bydła wyszej godziny]
    • 1888 [1399], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎[9], Greater Poland, page 74:
      Wedzø y szwatczø, eze Jaroslawa dzirzala Thomka s yego *zone oth dzeszanczi lath w roczech
      [Wiedzą i świadczą, eże Jarosława dzirżała Tomka s jego żoną ot dziesiąci lat w rocech]
  7. to stop; to disturb
    • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 130:
      Czo dzierzy quid detineat (nisi... revelatus fuerit homo peccati... Et nunc quid detineat, scitis, ut reveletur in suo tempore II Thes 2, 6)
      [Co dzierży quid detineat (nisi... revelatus fuerit homo peccati... Et nunc quid detineat, scitis, ut reveletur in suo tempore II Thes 2, 6)]
  8. (attested in Greater Poland, Masovia) to hold as property or leasehold
    • 1856-1870 [1400], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎[10], volume VIII, number 9774:
      Dzedzina w Psaroch od XXIIII lath nygdi nye wichodzila z dzerszenya gych otcza y ony po otczowye ssmerczi dzersza
      [Dziedzina w Psaroch od XXIIII lat nigdy nie wychodziła z dzierżenia jich otca i oni po otcowie śmierci dzierżą]
    • 1888 [1393], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎[11], Greater Poland, page 68:
      Ondrzeyka szedzi na Margorzacine oczcza sedliscu y dzirszi gey onczinø
      [Ondrzejka siedzi na Margorzacine oćca siedlisku i dzirży jej otczyznę]
    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[12], 32, 6:
      Narodze szly..., takli odplaczasz panv?... Zali on nye iest oczecz twoy, genze gest dzerzal y vczinil, y stworzil czø (qui possedit te et fecit, et creavit te)?
      [Narodzie zły..., takli odpłacasz Panu?... Zali on nie jest ociec twoj, jenże jest dzierżał i uczynił, i stworzył cię (qui possedit te et fecit, et creavit te)?]
    • 1887, 1889 [1399], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 1333, Pyzdry, Gniezno, Kościan:
      Swentoslaw w sastawe dzersi pol Prachnowa, a ne na weki cupil
      [Świętosław w zastawie dzierży poł Prochnowa, a nie na wieki kupił]
    • 1950 [1469], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2936, Warsaw:
      Jakom ya nye zaoral czaszczi Abramowey, kthora othe [m]mnye w [sz]dzirzawe dzirzal pothlug zapissv kxang zemszkych
      [Jakom ja nie zaorał części Abramowej, ktorą ote [m]mnie w [sz]dzirżawie dirżał podług zapisu ksiąg ziemskich]
  9. to hold an office
    • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[13], 3, 25:
      Bødø dzerzecz strozø w stanv zaslvbyonem (habebunt excubias in tabernaculo foederis)
      [Będą dzierżeć strożą w stanu zaślubionem (habebunt excubias in tabernaculo foederis)]
  10. (attested in Masovia, Lesser Poland) to keep, to observe, to follow rules, etc.
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 41:
      Iakokoly s starosczi bilo dzirzano (licet antiquitus fuerit observatum), ysz kmyecz drvgego kmyecza zabyyącz, zaplacziw trzy grziwny groszow, od vini mąszoboystwa praw bival
      [Jakokoli z starości było dzirżano (licet antiquitus fuerit observatum), iż kmieć drugiego kmiecia zabijąc, zapłaciw trzy grzywny groszow od winy mężobojstwa praw bywał]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 18:
      Dzaal..., gdi przes trzy lyatha y przes trzy myeszącze tr[w]aal, ma bicz moczen y dzyrzzaan
      [Dział..., gdy przez trzy lata i przez trzy miesiące tr[w]ał, ma być mocen i dzirżan]
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie‎[14], Krakow, page 171b:
      Chemily czynicz volø naszego othcza nebeszkego, tedy vøcz napyrszue mamy dzerszecz varø kresczyganska
      [Ch[c]emyli czynić wolą naszego otca niebieskiego, tedy więc napirzwe mamy dzierżeć wiarę krześcijańską]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[15], page 5:
      Oycze svyathy, ... thyss vczvyrdzyl, gesz sa na *nyebyezysch y przykazalesz ym, bych dzyerzely barzy byeg vczvyrdzenya nyebyoss
      [Ojcze święty, ... tyś ućwirdził, jeż są na niebiesich i przykazałeś im, bych dzierżeli barzy bieg ućwirdzenia niebios]
  11. to occupy oneself with, to engage in
    • 1930 [c. 1455], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[16], 1, 4:
      A kakokoly z rodu Neptalymova wszech namlodszi bil, wszako syø przeto nyczs dzecynskich rzeczi nye dzerszal (nihil tamen puerile gessit in opere)
      [A kakokoli z rodu Neptalimowa wszech namłodszy był, wszako się, przeto, nics dziecińskich rzeczy nie dzierżał (nihil tamen puerile gessit in opere)]
  12. (attested in Masovia) to consider someone something
    • 1950 [1426], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 185, Warsaw:
      Zemskye prawo dzirszą za prawo
      [Ziemskie prawo dzirżę za prawo]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[17], page 181:
      Saducey... yedno pyączyory xyągy Moyzeschovy dzyerzely (solos quinque libros Moysi recipiebant)
      [Saducei... jedno pięciory księgi Mojżeszowy dzierżeli (solos quinque libros Moysi recipiebant)]
  13. to keep in a particular state or place
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[18], page 549:
      O tem, kako tez y Iudasch mylego Iesucrista pytal, dzyerzącz v myszye rąka s nym
      [O tem, kako też i Judasz miłego Jesukrysta pytał, dzierżąc w misie rękę s nim]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[19], page 18:
      Wschech szvych tovarzyschek czynylą szyą nyschą..., yze yą wschytky szylno a oszobnye mylovaly a tesch yą vyelykey czczy dzyerzaly (et eam in maxima veneratione tenuerunt) mylvyącz myedzy szobą
      [Wszech swych towarzyszek czyniła się niszą..., iże ją wszytki silno a osobnie miłowały a też ją w wielikiej czci dzierżały (et eam in maxima veneratione tenuerunt) miłując miedzy sobą]
  14. to hold, to contain
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[20], page 164:
      Any myasto, any czass, any nyebo, any zyemya moze dzyerzecz boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit deum)
      [Ani miasto, ani czas, ani niebo, ani ziemia może dzierżeć Boga (non enim locus, neque tempus, nec caelum capit Deum)]
  15. to symbolize
    • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 26:
      Znamyona, dzierzy continebit (locutus est dominus ad Moysen dicens: Loquere ad filios Israel et accipe ab eis virgas singulas per cognationes suas... et una virga cunctas soersum familias continebit Num 17, 3)
      [Znamiona, dzierży continebit (locutus est dominus ad Moysen dicens: Loquere ad filios Israel et accipe ab eis virgas singulas per cognationes suas... et una virga cunctas soersum familias continebit Num 17, 3)]
  16. to take, to endure
    • 1874-1891 [1462], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎[21], [22], [23], volume XXV, page 270:
      Czyrpyana, dzyrzana toleranda
      [Cirpiana, dzirżana toleranda]
  17. (reflexive with się) to keep in touch, to stick to/with
    • 1930 [c. 1455], “Ruth”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[24], 1, 14:
      Orffa czalowawszi swyekrew wrocy syø. Ale Ruth dzerszala syø swyekrwye swey (Ruth adhaesit socrui suae)
      [Orfa, całowawszy świekrew, wroci się, ale Rut dzierżała się świekrwie swej (Ruth adhaesit socrui suae)]
    • 1930 [c. 1455], “Deut”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[25], 28, 60:
      Przisporzi pan ran twich... y obroczi na czø wszitki nødze egipske..., y bødø syø czebye dzerzecz (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi)
      [Przysporzy Pan ran twych... i obroci na cię wszytki nędze ejipskie..., i będą się ciebie dzierżeć (convertet in te omnes afflictiones Aegypti... et adhaerebunt tibi)]
[edit]
adjectives
noun
verbs

Descendants

[edit]
  • Polish: dzierżyć

References

[edit]
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=dzierżeć&oldid=80690827"