przed

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search
See also: prżed, przêd, przed-, and przêd-

Kashubian[edit]

Alternative forms[edit]

Etymology[edit]

Inherited from Proto-Slavic *perdъ.

Pronunciation[edit]

  • IPA(key): /ˈpr̝ʲɛt/
  • Syllabification: przed

Preposition[edit]

przed

  1. denotes time; before [+instrumental]
  2. denotes location; before, in front of; ahead of [+instrumental]

Further reading[edit]

  • Stefan Ramułt (1893) “před”, in Słownik języka pomorskiego czyli kaszubskiego‎[2] (in Kashubian), page 163
  • Eùgeniusz Gòłąbk (2011) “przed, przede”, in Słownik Polsko-Kaszubski / Słowôrz Pòlskò-Kaszëbsczi‎[3], volume 2, page 653
  • “przed”, in Internetowi Słowôrz Kaszëbsczégò Jãzëka [Internet Dictionary of the Kashubian Language], Fundacja Kaszuby, 2022

Old Polish[edit]

Alternative forms[edit]

Etymology[edit]

Inherited from Proto-Slavic *perdъ. First attested in the 14th century.

Pronunciation[edit]

  • IPA(key): (10th–15th CE) /pr̝ɛt/
  • IPA(key): (15th CE) /pr̝ɛt/

Preposition[edit]

przed

  1. denotes location; before, in front of; ahead of [+instrumental]
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎[4], page cr 30:
      Pred uolem a pred oslem v yaslkach s[ię położył] bil
      [Przed wołem a przed osłem w jasłkach S[yn Boży położon] był]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎[5], Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 71, 5:
      Przebiwacz *bodze se slunczem y przed *mesoczem (ante lunam) w pocolene y w pocolene
      [Przebywać będzie se słuńcem i przed miesiącem (ante lunam) w pokolenie i w pokolenie]
    • 1959 [1422], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 1099:
      Yaco ne szabyl szarni przet yego psy any gey iego psi gonily do yego wsy
      [Jako nie zabił sarny przed jego psy, ani jej jego psi gonili do jego wsi]
    • 1908 [c. 1500], Sprawozdania z Posiedzeń Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, volume V, page 12:
      Angyyel palmą rayszką yey dal, aby przeth panną noszona, gdy do grobu prowadzona
      [Anjeł palmę rajską jej dał, aby przed panną noszona, gdy do grobu prowadzona]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[6], page 822:
      Takoz za ssobą y przed sobą byl (sc. Jesus) tako sylnye vbyth, yze v yego vschythkym zyvoczye... nye bylo myescza czalego
      [Takoż za sobą i przed sobą był (sc. Jesus) tako silnie ubit, iże w jego wszytkim żywocie... nie było mieśca całego]
  2. denotes time; before [+instrumental]
    • 1959 [1390], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 82:
      Jaco Potrek ne obszaloual Sandziuoya przet szeczø nedzel
      [Jako Piotrek nie obżałował Sędziwoja przed szecią niedziel]
    • 1959 [1391], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty poznańskie, volume I, number 284:
      Jako mi sø Wanczlaw poclonil przeth swantim Marczinem
      [Jako mi się Więcław pokłonił przed świętym Marcinem]
    • 1930 [Fifteenth century], “II Par”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[7], section 22,1:
      Wszitci gyny wyøczsy vrodzenym, gysz przed nym (ante eum) bily, zmordowany sø
      [Wszytcy jini więcszy urodzenim, jiż przed nim (ante eum) byli, zmordowani są]
    • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 37:
      Gdysz gescze byla przeth lathy alybo molthsza (pro mlothsza) lath (dum... esset minor annis)
      [Gdyż jeszcze była przed laty alibo młodsza lat (dum... esset minor annis)]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 42, 1:
      Zalowal szyą Pyotr na Andrzeya, ysze chcze gy wygnacz sz domv przed czasszem
      [Żałował się Piotr na Andrzeja, iże chce ji wygnać z domu przed czasem]
  3. denotes witnesses to an action; in front of [+instrumental]
    • 1967 [1394], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 65:
      Iaco Buthka... uczinila zaplaczene przed Yanem
      [Jako Budka... uczyniła zapłacenie przed Janem]
    • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎[8], page 4b:
      Dzeczøthko... gestcy ono bilo przeth svø milø mathkø plakalo, allecz... [p]przed svøth[y]my angoly gestcy szø ono bylo ssmalo
      [Dzieciątko... jestci ono było przed swą miłą matką płakało, aleć... przed święt[y]mi anjoły jestci się ono było śmiało]
    • 1915 [Fifteenth century], Jan Łoś, editor, Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543‎[9], page 444:
      Then, ktho mye przethobą (leg. przed tobą) vyny, memv szerczv czyaskoscz czyny
      [Ten, kto mie prze[d] tobą wini, memu siercu ciężkość czyni]
  4. according to, in someone's opinion [+instrumental]
    • 1928 [End of the fifteenth century], Jan Janów, editor, Zespół ewangelijny Biblioteki Ordynacji Zamoyskich nr 1116, page 287:
      Byly sprawyedlywy oba przed bogyem (ante deum Luc 1, 6)
      [Byli sprawiedliwi oba przed Bogiem (ante deum Luc 1, 6)]
  5. in relation to [+instrumental]
    • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎[10], page 11b:
      Isci szø ony pred luczmy vkaszugø dobrzy, allecz ony szø pred bodzem sly
      [Iżci się oni przed ludźmi ukazują dobrzy, aleć oni są przed Bogiem źli]
  6. because of [+instrumental]
    • 1967 [1420], Henryk Kowalewicz, Władysław Kuraszkiewicz, editors, Wielkopolskie roty sądowe XIV-XV wieku, Roty kościańskie, volume III, number 812:
      Yaco Marczin nye mogl przeyachadz przed slim powetrzim ieszora oglandacz
      [Jako Marcin nie mogł przejachać przed złym powietrzym jeziora oględać]
  7. denotes source of fear; of [+instrumental]
    • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎[11], page 5b:
      Chosci bi gy (sc. synka) ona pred szimnem bila przycrila
      [Cożciby ji (sc. synka) ona przed zimnem była przykryła]
  8. denotes a person blocking an action [+instrumental]
  9. used in comparisons; than [+instrumental]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎[13], Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 134, 5:
      Welyky gest gospodzyn a bog nasz przed wszemy boghy (prae omnibus diis)
      [Wieliki jest Gospodzin a Bog nasz przed wszemi bogi (prae omnibus diis)]
    • 1415, O zachowaniu się przy stole‎[14], line 84:
      Ya wasz chwalø, panny, pane, ysz przeth wami niczsz lepszego ne
      [Ja was chwalę, panny, panie, iż przed wami nics lepszego nie]
    • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎[15], section 20,3:
      Nye bødzyesz myecz bogow czudzich przede mnø (coram me)
      [Nie będziesz mieć bogow cudzych przede mną (coram me)]
  10. denotes a form or shape which someone takes; as [+instrumental]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[16], page 165:
      Yestesmy przed trzemy personamy (sub personis tribus) v yednym bostvye
      [Jestesmy przed trzemi personami (sub personis tribus) w jednym bostwie]
  11. denotes higher position of importance; above [+instrumental]
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎[17], Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], page Ath 1:
      Ktorykole chcze zbawon bycz, przede wszym (ante omnia) potrz[e]byszno gest, aby dzerszal krzesc[ij]anskø werø
      [Ktorykole chce zbawion być, przede wszym (ante omnia) potrz[e]bizno jest, aby dzierżał krześci[j]ańską wierę]
  12. denotes movement; in front of [+accusative]
    • c. 1301-1350, Kazania świętokrzyskie‎[18], page ar 5:
      Pospesihø sø do coscola na modlituø pred boga usemogøcego
      [Pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[19], page 253:
      Vyrzvczyly y (leg. ji, sc. Jesusa) przed myasto (extra civitatem Luc 4, 29)
      [Wyrzucili ji (sc. Jesusa) przed miasto (extra civitatem Luc 4, 29)]
  13. forward; ahead of [+accusative]
    • 1415, O zachowaniu się przy stole‎[20], line 71:
      Panny, na to szø trzymaycze, male køszy przed szø kraycze
      [Panny, na to się trzymajcie, małe kęsy przed się krajcie]
  14. denotes time; before [+accusative]
    • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎[21], page 580:
      Vyeczczye, yzecz rychlo vstane z marthvych... y przydą pr[z]ed vass (praecedam vos Mat 26, 32) do Galyleey
      [Wiedzcie, iżeć rychło wstanę z martwych... i przydę pr[z]ed was (praecedam vos Mat 26, 32) do Galileej]
  15. denotes person accompanying an action; before [+accusative]
    • 1937 [Fifteenth century], Středověké listy ze Slovenska. Sbírka listů a listin, psaných jazykem národném.‎[22], volume I, page 23:
      Thv my szya nye vszpravyethlyvyl, gdzye szyą przeth vaszą myloszcz oblygoval, ysz my myal zaplaczycz
      [Tu mi się nie usprawiedliwił, gdzie się przed waszą miłość obligował, iż mi miał zapłacić]
  16. because of [+accusative]
    • 1858 [c. 1408], “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, page 58:
      Kyedy dlusznyk wynydzye sz myasztha przed dlugy (propter debita)
      [Kiedy dłużnik wynidzie z miasta prze[d] długi (propter debita)]
  17. for, benefitting [+accusative]
    Synonyms: dla, ku
    • 1415, O zachowaniu się przy stole‎[23], line 110:
      Przymicze tho powedane przed waszø czescz, panni, pane
      [Przymicie to powiedanie prze[d] waszę cześć, panny, panie]
  18. denotes higher position of importance; above [+accusative]
    • 1972 [15th century], Józef Reczek, Wacław Twardzik, editors, Najstarsze staropolskie tłumaczenie ortyli magdeburskich wg rkpsu nr 50, pages 89, 1:
      Czokoly szwyathczy gayony sand, to gydze przed wszythky gyne szwyadeczstwa
      [Cokoli świadczy gajony sąd, to jidzie przed wszytki jine świadecstwa]

Descendants[edit]

  • Masurian: prżed
  • Polish: przed
  • Silesian: przed

References[edit]

Polish[edit]

przed

Alternative forms[edit]

Etymology[edit]

Inherited from Old Polish przed.

Pronunciation[edit]

Preposition[edit]

przed

  1. denotes location; before, in front of; ahead of [+instrumental]
    Antonym: za
  2. denotes movement; in front of [+accusative]
    Antonyms: sprzed, za
  3. denotes time; before [+instrumental]
    Antonym: po
  4. denotes how long ago something happened; ago [+instrumental]
    Synonym: temu
    Antonyms: po, za
  5. before (under consideration, judgment, authority of)
    Synonym: przed obliczem
  6. used in government with some verbs to denote prevention; against, for; from [+instrumental]
    uciekać przed czymś ― to flee from something
    chować się przed kimś ― to hide from somebody
  7. denotes witnesses to an action; in front of [+instrumental]
    Synonym: przy

Derived terms[edit]

adjectives
nouns
prefix
verbs

Trivia[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), przed is one of the most used words in Polish, appearing 109 times in scientific texts, 143 times in news, 88 times in essays, 213 times in fiction, and 129 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 682 times, making it the 445th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References[edit]

  1. ^ Ida Kurcz (1990) “przed”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language]‎[1] (in Polish), Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 1

Further reading[edit]

  • przed in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • przed in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “przed, przede”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • “PRZED”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2010 May 6
  • “PRZEDE”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2010 May 18
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “przed”, in Słownik języka polskiego‎[24]
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “przed”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎[25]
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “przed”, in Słownik języka polskiego‎[26] (in Polish), volume 5, Warsaw, page 52

Silesian[edit]

Alternative forms[edit]

Etymology[edit]

Inherited from Old Polish przed.

Pronunciation[edit]

  • IPA(key): /ˈpʂɛt/
  • Rhymes: -ɛt
  • Syllabification: przed

Preposition[edit]

przed

  1. denotes location; before, in front of [+instrumental]
    Synonym: pod
    Antonym: za
  2. denotes movement; in front of [+accusative]
    Synonym: pod
    Antonym: za
  3. denotes time; before [+instrumental]
    Synonym: zanim
    Antonym: po
  4. denotes witnesses to an action; in front of [+instrumental]
    Synonym: przi
  5. denotes how long ago something happened; ago [+instrumental]
    Synonym: tymu
    Antonym: po
  6. used in government with some verbs to denote prevention; against, for [+instrumental]
    Synonym: ôd
  7. before (under consideration, judgment, authority of) [+instrumental]

Further reading[edit]

Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=przed&oldid=78975081"