वायु

See also: वायू

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit वायु (vāyu).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /ʋɑː.juː/, [ʋäː.juː]

Noun

वायु • (vāyu) f (Urdu spelling وایو)

1. (formal) air

   Synonyms: हवा (havā), समीर (samīr)

Declension

Declension of वायु (fem u-stem)

	singular	plural
direct	वायु vāyu	वायुएँ vāyuẽ
oblique	वायु vāyu	वायुओं vāyuõ
vocative	वायु vāyu	वायुओ vāyuo

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• ৱায়ু (Assamese script)
• ᬯᬵᬬᬸ (Balinese script)
• বায়ু (Bengali script)
• 𑰪𑰯𑰧𑰲 (Bhaiksuki script)
• 𑀯𑀸𑀬𑀼 (Brahmi script)
• ဝါယု (Burmese script)
• વાયુ (Gujarati script)
• ਵਾਯੁ (Gurmukhi script)
• 𑌵𑌾𑌯𑍁 (Grantha script)
• ꦮꦴꦪꦸ (Javanese script)
• 𑂫𑂰𑂨𑂳 (Kaithi script)
• ವಾಯು (Kannada script)
• វាយុ (Khmer script)
• ວາຍຸ (Lao script)
• വായു (Malayalam script)
• ᠸᠠ᠎᠊ᠠᠶᡠ (Manchu script)
• 𑘪𑘰𑘧𑘳 (Modi script)
• ᠸᠠᢗᠶ᠋ᠤ (Mongolian script)
• 𑧊𑧑𑧇𑧔 (Nandinagari script)
• 𑐰𑐵𑐫𑐸 (Newa script)
• ଵାଯୁ (Odia script)
• ꢮꢵꢫꢸ (Saurashtra script)
• 𑆮𑆳𑆪𑆶 (Sharada script)
• 𑖪𑖯𑖧𑖲 (Siddham script)
• වායු (Sinhalese script)
• 𑩾𑩛𑩻𑩒 (Soyombo script)
• 𑚦𑚭𑚣𑚰 (Takri script)
• வாயு (Tamil script)
• వాయు (Telugu script)
• วายุ (Thai script)
• ཝཱ་ཡུ (Tibetan script)
• 𑒫𑒰𑒨𑒳 (Tirhuta script)
• 𑨭𑨊𑨪𑨃 (Zanabazar Square script)

Etymology 1

Etymology tree

Proto-Indo-European *h₂weh₁-der.

Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš

Sanskrit वायु (vāyu)

From Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš, from Proto-Indo-European *h₂weh₁yús (“wind, air”), from *h₂weh₁- (“to blow”). Cognate with Avestan 𐬬𐬀𐬌𐬌𐬎 (vaiiu), Lithuanian vejas.

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /ʋɑː.jú/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /ʋɑː.ju/

Noun

वायु • (vāyú) stem, m (root वा)

1. wind
   • c. 1500 BCE – 1000 BCE, Ṛgveda 6.45.32:

     यस्य॑ वा॒योर्इव द्र॒वद्भ॒द्रा रा॒तिः स॑ह॒स्रिणी॑।
     स॒द्यो दा॒नाय॒ मंह॑ते॥

     yásya vāyórívá dravádbhadrā́ rātíḥ sahasríṇī.
     sadyó dānā́ya máṃhate.

     Of whom, prompt as the wind, the liberal donation of thousands of cattle have been quickly given to me soliciting a gift.

2. air (as one of the 5 elements)
3. the wind of the body, a vital air
4. (medicine) the windy humour or any morbid affection of it

Declension

Masculine u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायुः (vāyúḥ)	वायू (vāyū́)	वायवः (vāyávaḥ)
vocative	वायो (vā́yo)	वायू (vā́yū)	वायवः (vā́yavaḥ)
accusative	वायुम् (vāyúm)	वायू (vāyū́)	वायून् (vāyū́n)
instrumental	वायुना (vāyúnā) वाय्वा¹ (vāyvā́¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायवे (vāyáve) वाय्वे¹ (vāyvé¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायौ (vāyaú)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Vedic

Proper noun

वायु • (vāyú) stem, m

1. the god of the wind: Vayu
   • c. 1500 BCE – 1000 BCE, Ṛgveda 7.91.3:

     पीवो॑अन्नाँ रयि॒वृधः॑ सुमे॒धाः श्वे॒तः सि॑षक्ति नि॒युता॑मभि॒श्रीः ।
     ते वा॒यवे॒ सम॑नसो॒ वि त॑स्थु॒र्विश्वेन्नरः॑ स्वप॒त्यानि॑ चक्रुः ॥

     pī́voannām̐ rayivṛ́dhaḥ sumedhā́ḥ śvetáḥ siṣakti niyútāmabhiśrī́ḥ.
     té vāyáve sámanaso ví tasthurvíśvénnáraḥ svapatyā́ni cakruḥ.

     The white-complexioned Vāyu, intelligent, glorious with the Niyut steeds, favours those men who arewell fed, abounding in riches, for they with one mind stand everywhere, ready to worship him, and leaders of rites, they perform all the ceremonies, that are productive of excellent offspring.

2. name of Vasu
3. name of Daitya
4. name of a Marut
5. (in the plural) the Maruts

Declension

Masculine u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायुः (vāyúḥ)	वायू (vāyū́)	वायवः (vāyávaḥ)
vocative	वायो (vā́yo)	वायू (vā́yū)	वायवः (vā́yavaḥ)
accusative	वायुम् (vāyúm)	वायू (vāyū́)	वायून् (vāyū́n)
instrumental	वायुना (vāyúnā) वाय्वा¹ (vāyvā́¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायवे (vāyáve) वाय्वे¹ (vāyvé¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायौ (vāyaú)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Vedic

Related terms

• वात (vā́ta)

Derived terms

• वाय्वापि (vāyvāpi, “friend of the wind”), see: वातापि (vātāpi, “same as vāyvāpi”)
  • Pali: vabbāpi or vajjāpi

Descendants

• Helu Prakrit:
  • Dhivehi: ވައި (vai)
• Javanese: ꦧꦪꦸ (bayu)
• Maharastri Prakrit: 𑀯𑀸𑀬𑀼 (vāyu)
  • → Marathi: वायू (vāyū)
• Paisaci Prakrit:
  • Punjabi: ਵਾ (vā), ਵਾਓ (vāo), ਵਾਉ (vāu)
• Pali: vāyu
• → Khmer: ព្យុះ (pyuh)
• → Lao: ພາຍຸ (phā nyu)
• → Lü: ᦘᦍᦳ (phyu)
• → Malay: bayu
• → Thai: พายุ (paa-yú)
• → Assamese: বায়ু (bayu) (learned)
• → Bengali: বায়ু (baẏu) (learned)
• → Hindustani: (learned)

  Hindi: वायु (vāyu)

  Urdu: وَایُو (vāyū)

• → Kannada: ವಾಯು (vāyu) (learned)
• → Tamil: வாயு (vāyu) (learned)
• → Telugu: వాయువు (vāyuvu) (learned)

Etymology 2

From the root वै (vai).

Adjective

वायु • (vāyú) stem

1. tired, languid

Declension

Masculine u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायुः (vāyúḥ)	वायू (vāyū́)	वायवः (vāyávaḥ)
vocative	वायो (vā́yo)	वायू (vā́yū)	वायवः (vā́yavaḥ)
accusative	वायुम् (vāyúm)	वायू (vāyū́)	वायून् (vāyū́n)
instrumental	वायुना (vāyúnā) वाय्वा¹ (vāyvā́¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायवे (vāyáve) वाय्वे¹ (vāyvé¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायौ (vāyaú)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Vedic

Feminine u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायुः (vāyúḥ)	वायू (vāyū́)	वायवः (vāyávaḥ)
vocative	वायो (vā́yo)	वायू (vā́yū)	वायवः (vā́yavaḥ)
accusative	वायुम् (vāyúm)	वायू (vāyū́)	वायूः (vāyū́ḥ)
instrumental	वाय्वा (vāyvā́)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायवे (vāyáve) वाय्वै¹ (vāyvaí¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायोः (vāyóḥ) वाय्वाः¹ (vāyvā́ḥ¹) वाय्वै² (vāyvaí²)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायोः (vāyóḥ) वाय्वाः¹ (vāyvā́ḥ¹) वाय्वै² (vāyvaí²)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायौ (vāyaú) वाय्वाम्¹ (vāyvā́m¹)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Later Sanskrit
• ²Brāhmaṇas

Neuter u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायु (vāyú)	वायुनी (vāyúnī)	वायूनि (vāyū́ni) वायु¹ (vāyú¹) वायू¹ (vāyū́¹)
vocative	वायु (vā́yu) वायो (vā́yo)	वायुनी (vā́yunī)	वायूनि (vā́yūni) वायु¹ (vā́yu¹) वायू¹ (vā́yū¹)
accusative	वायु (vāyú)	वायुनी (vāyúnī)	वायूनि (vāyū́ni) वायु¹ (vāyú¹) वायू¹ (vāyū́¹)
instrumental	वायुना (vāyúnā) वाय्वा¹ (vāyvā́¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायुने (vāyúne) वायवे (vāyáve) वाय्वे¹ (vāyvé¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायुनः (vāyúnaḥ) वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायुनः (vāyúnaḥ) वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुनोः (vāyúnoḥ) वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायुनि (vāyúni) वायौ (vāyaú)	वायुनोः (vāyúnoḥ) वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Vedic

Etymology 3

From the root वी (vī).

Adjective

वायु • (vāyú) stem

1. desirous, covetous, greedy (for food, applied to calves)
2. desirable, desired by the appetite

Declension

Masculine u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायुः (vāyúḥ)	वायू (vāyū́)	वायवः (vāyávaḥ)
vocative	वायो (vā́yo)	वायू (vā́yū)	वायवः (vā́yavaḥ)
accusative	वायुम् (vāyúm)	वायू (vāyū́)	वायून् (vāyū́n)
instrumental	वायुना (vāyúnā) वाय्वा¹ (vāyvā́¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायवे (vāyáve) वाय्वे¹ (vāyvé¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायौ (vāyaú)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Vedic

Feminine u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायुः (vāyúḥ)	वायू (vāyū́)	वायवः (vāyávaḥ)
vocative	वायो (vā́yo)	वायू (vā́yū)	वायवः (vā́yavaḥ)
accusative	वायुम् (vāyúm)	वायू (vāyū́)	वायूः (vāyū́ḥ)
instrumental	वाय्वा (vāyvā́)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायवे (vāyáve) वाय्वै¹ (vāyvaí¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायोः (vāyóḥ) वाय्वाः¹ (vāyvā́ḥ¹) वाय्वै² (vāyvaí²)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायोः (vāyóḥ) वाय्वाः¹ (vāyvā́ḥ¹) वाय्वै² (vāyvaí²)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायौ (vāyaú) वाय्वाम्¹ (vāyvā́m¹)	वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Later Sanskrit
• ²Brāhmaṇas

Neuter u-stem declension of वायु

	singular	dual	plural
nominative	वायु (vāyú)	वायुनी (vāyúnī)	वायूनि (vāyū́ni) वायु¹ (vāyú¹) वायू¹ (vāyū́¹)
vocative	वायु (vā́yu) वायो (vā́yo)	वायुनी (vā́yunī)	वायूनि (vā́yūni) वायु¹ (vā́yu¹) वायू¹ (vā́yū¹)
accusative	वायु (vāyú)	वायुनी (vāyúnī)	वायूनि (vāyū́ni) वायु¹ (vāyú¹) वायू¹ (vāyū́¹)
instrumental	वायुना (vāyúnā) वाय्वा¹ (vāyvā́¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभिः (vāyúbhiḥ)
dative	वायुने (vāyúne) वायवे (vāyáve) वाय्वे¹ (vāyvé¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
ablative	वायुनः (vāyúnaḥ) वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुभ्याम् (vāyúbhyām)	वायुभ्यः (vāyúbhyaḥ)
genitive	वायुनः (vāyúnaḥ) वायोः (vāyóḥ) वाय्वः¹ (vāyváḥ¹)	वायुनोः (vāyúnoḥ) वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायूनाम् (vāyūnā́m)
locative	वायुनि (vāyúni) वायौ (vāyaú)	वायुनोः (vāyúnoḥ) वाय्वोः (vāyvóḥ)	वायुषु (vāyúṣu)

• ¹Vedic

References

• “वायु” in Carl Cappeller, A Sanskrit–English Dictionary: Based upon the St. Petersburg Lexicons, Strasbourg: Karl J. Trübner, 1891, →OCLC, page 485.
• Monier Williams (1899) “वायु”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 0942.
• Arthur Anthony Macdonell (1893) “वायु”, in A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press, page 277
• Horace Hayman Wilson, A dictionary in Sanscrit and English, 2nd ed., Calcutta: Education Press, Circular Road, 1832, page 752