वायु

See also: वायू

Hindi

Etymology

Learned borrowing from Sanskrit वायु (vāyu).

Pronunciation

• (Delhi Hindi) IPA^(key): /ʋɑː.juː/, [ʋäː.juː]

Noun

वायु • (vāyu) f (Urdu spelling وایو)

1. (formal) air

   Synonyms: हवा (havā), समीर (samīr)

Declension

Declension of वायु (fem u-stem)

	singular	plural
direct	वायु vāyu	वायुएँ vāyuẽ
oblique	वायु vāyu	वायुओं vāyuõ
vocative	वायु vāyu	वायुओ vāyuo

Sanskrit

Alternative scripts

Alternative scripts

• ৱায়ু (Assamese script)
• ᬯᬵᬬᬸ (Balinese script)
• বায়ু (Bengali script)
• 𑰪𑰯𑰧𑰲 (Bhaiksuki script)
• 𑀯𑀸𑀬𑀼 (Brahmi script)
• ဝါယု (Burmese script)
• વાયુ (Gujarati script)
• ਵਾਯੁ (Gurmukhi script)
• 𑌵𑌾𑌯𑍁 (Grantha script)
• ꦮꦴꦪꦸ (Javanese script)
• 𑂫𑂰𑂨𑂳 (Kaithi script)
• ವಾಯು (Kannada script)
• វាយុ (Khmer script)
• ວາຍຸ (Lao script)
• വായു (Malayalam script)
• ᠸᠠ᠎᠊ᠠᠶᡠ (Manchu script)
• 𑘪𑘰𑘧𑘳 (Modi script)
• ᠸᠠᢗᠶ᠋ᠤ (Mongolian script)
• 𑧊𑧑𑧇𑧔 (Nandinagari script)
• 𑐰𑐵𑐫𑐸 (Newa script)
• ଵାଯୁ (Odia script)
• ꢮꢵꢫꢸ (Saurashtra script)
• 𑆮𑆳𑆪𑆶 (Sharada script)
• 𑖪𑖯𑖧𑖲 (Siddham script)
• වායු (Sinhalese script)
• 𑩾𑩛𑩻𑩒 (Soyombo script)
• 𑚦𑚭𑚣𑚰 (Takri script)
• வாயு (Tamil script)
• వాయు (Telugu script)
• วายุ (Thai script)
• ཝཱ་ཡུ (Tibetan script)
• 𑒫𑒰𑒨𑒳 (Tirhuta script)
• 𑨭𑨊𑨪𑨃 (Zanabazar Square script)

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /ʋɑː.jú/
• (Classical) IPA^(key): /ˈʋɑː.ju/

Etymology 1

From Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš, from Proto-Indo-European *h₂weh₁yús (“wind, air”), from *h₂weh₁- (“to blow”). Cognate with Avestan 𐬬𐬀𐬌𐬌𐬎 (vaiiu), Lithuanian vejas.

Noun

वायु • (vāyú) stem, m (root वा)

1. wind
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 6.45.32a:

     यस्य वायोर्इव दरवद भद्रा रातिः सहस्रिणी ।
     सद्यो दानाय मंहते ॥

     yasya vāyoriva daravada bhadrā rātiḥ sahasriṇī .
     sadyo dānāya maṃhate .

     He whose good bounty, thousandfold, swift as the rushing of the wind,
     Suddenly offers as a gift.

2. air (as one of the 5 elements)
3. the wind of the body, a vital air
4. (medicine) the windy humour or any morbid affection of it

Declension

Masculine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायून् vāyū́n
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वे¹ vāyáve / vāyvè¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyvàḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyvàḥ¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ vāyaú	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

Proper noun

वायु • (vāyú) stem, m

1. the god of the wind: Vayu
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 7.91.3:

     पीवो॑अन्नाँ रयि॒वृध॑: सुमे॒धाः श्वे॒तः सि॑षक्ति नि॒युता॑मभि॒श्रीः ।
     ते वा॒यवे॒ सम॑नसो॒ वि त॑स्थु॒र्विश्वेन्नर॑: स्वप॒त्यानि॑ चक्रुः ॥

     pī́voannām̐ rayivṛ́dha: sumedhā́ḥ śvetáḥ siṣakti niyútāmabhiśrī́ḥ .
     té vāyáve sámanaso ví tasthurvíśvénnára: svapatyā́ni cakruḥ .

     The white-complexioned Vāyu, intelligent, glorious with the Niyut steeds, favours those men who arewell fed, abounding in riches, for they with one mind stand everywhere, ready to worship him, and leaders of rites, they perform all the ceremonies, that are productive of excellent offspring.

2. name of Vasu
3. name of Daitya
4. name of a Marut
5. (in the plural) the Maruts

Declension

Masculine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायून् vāyū́n
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वे¹ vāyáve / vāyvè¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyvàḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyvàḥ¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ vāyaú	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

Related terms

• वात (vā́ta)

Derived terms

• वाय्वापि (vāyvāpi, “friend of the wind”), see: वातापि (vātāpi, “same as vāyvāpi”)
  • Pali: vabbāpi or vajjāpi

Descendants

• Helu Prakrit:
  • Dhivehi: ވައި (vai)
• Javanese: ꦧꦪꦸ (bayu)
• Maharastri Prakrit: 𑀯𑀸𑀬𑀼 (vāyu)
  • → Marathi: वायू (vāyū)
• Paisaci Prakrit:
  • Punjabi: ਵਾ (vā), ਵਾਓ (vāo), ਵਾਉ (vāu)
• Pali: vāyu
• → Assamese: বায়ু (bayu)
• → Bengali: বায়ু (baẏu)
• → Hindi: वायु (vāyu)
• → Kannada: ವಾಯು (vāyu)
• → Khmer: ព្យុះ (pyuh)
• → Lao: ພາຍຸ (phā nyu)
• → Lü: ᦘᦍᦳ (phyu)
• → Malay: bayu / بايو (bayu)
• → Tamil: வாயு (vāyu)
• → Telugu: వాయువు (vāyuvu)
• → Thai: วายุ (waa-yú) / พายุ (paa-yú)
• → Urdu: وایو (vāyu)

Etymology 2

From the root वै (vai).

Adjective

वायु • (vāyú) stem

1. tired, languid

Declension

Masculine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायून् vāyū́n
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वे¹ vāyáve / vāyvè¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyvàḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyvàḥ¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ vāyaú	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

Feminine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायूः vāyū́ḥ
Instrumental	वाय्वा vāyvā́	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वै¹ vāyáve / vāyvaí¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वाः¹ / वाय्वै² vāyóḥ / vāyvā́ḥ¹ / vāyvaí²	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वाः¹ / वाय्वै² vāyóḥ / vāyvā́ḥ¹ / vāyvaí²	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ / वाय्वाम्¹ vāyaú / vāyvā́m¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Later Sanskrit ²Brāhmaṇas

Neuter u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायु vāyú	वायुनी vāyúnī	वायूनि / वायु¹ / वायू¹ vāyū́ni / vāyú¹ / vāyū́¹
Vocative	वायु / वायो vā́yu / vā́yo	वायुनी vā́yunī	वायूनि / वायु¹ / वायू¹ vā́yūni / vā́yu¹ / vā́yū¹
Accusative	वायु vāyú	वायुनी vāyúnī	वायूनि / वायु¹ / वायू¹ vāyū́ni / vāyú¹ / vāyū́¹
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायुने / वायवे¹ / वाय्वे¹ vāyúne / vāyáve¹ / vāyvè¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायुनः / वायोः¹ / वाय्वः¹ vāyúnaḥ / vāyóḥ¹ / vāyvàḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायुनः / वायोः¹ / वाय्वः¹ vāyúnaḥ / vāyóḥ¹ / vāyvàḥ¹	वायुनोः vāyúnoḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायुनि / वायौ¹ vāyúni / vāyaú¹	वायुनोः vāyúnoḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

Etymology 3

From the root वी (vī).

Adjective

वायु • (vāyú) stem

1. desirous, covetous, greedy (for food, applied to calves)
2. desirable, desired by the appetite

Declension

Masculine u-stem declension of वायु
Nom. sg.	वायुः (vāyuḥ)
Gen. sg.	वायोः (vāyoḥ)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः (vāyuḥ)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Vocative	वायो (vāyo)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Accusative	वायुम् (vāyum)	वायू (vāyū)	वायून् (vāyūn)
Instrumental	वायुना (vāyunā)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभिः (vāyubhiḥ)
Dative	वायवे (vāyave)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Ablative	वायोः (vāyoḥ)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Genitive	वायोः (vāyoḥ)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायूनाम् (vāyūnām)
Locative	वायौ (vāyau)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायुषु (vāyuṣu)

Feminine u-stem declension of वायु
Nom. sg.	वायुः (vāyuḥ)
Gen. sg.	वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः (vāyuḥ)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Vocative	वायो (vāyo)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Accusative	वायुम् (vāyum)	वायू (vāyū)	वायूः (vāyūḥ)
Instrumental	वाय्वा (vāyvā)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभिः (vāyubhiḥ)
Dative	वाय्वै / वायवे (vāyvai / vāyave)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Ablative	वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Genitive	वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायूनाम् (vāyūnām)
Locative	वाय्वाम् / वायौ (vāyvām / vāyau)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायुषु (vāyuṣu)

Neuter u-stem declension of वायु
Nom. sg.	वायु (vāyu)
Gen. sg.	वायुनः (vāyunaḥ)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायु (vāyu)	वायुनी (vāyunī)	वायूनि (vāyūni)
Vocative	वायु (vāyu)	वायुनी (vāyunī)	वायूनि (vāyūni)
Accusative	वायु (vāyu)	वायुनी (vāyunī)	वायूनि (vāyūni)
Instrumental	वायुना (vāyunā)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभिः (vāyubhiḥ)
Dative	वायुने (vāyune)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Ablative	वायुनः (vāyunaḥ)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Genitive	वायुनः (vāyunaḥ)	वायुनोः (vāyunoḥ)	वायूनाम् (vāyūnām)
Locative	वायुनि (vāyuni)	वायुनोः (vāyunoḥ)	वायुषु (vāyuṣu)

References

• “वायु” in Carl Cappeller, A Sanskrit–English Dictionary: Based upon the St. Petersburg Lexicons, Strasbourg: Karl J. Trübner, 1891, →OCLC, page 485.
• Monier Williams (1899) “वायु”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 0942.
• Arthur Anthony Macdonell (1893) “वायु”, in A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press, page 277
• Horace Hayman Wilson, A dictionary in Sanscrit and English, 2nd ed., Calcutta: Education Press, Circular Road, 1832, page 752