वायु

Hindi

Etymology

(deprecated template usage) From Sanskrit वायु (vāyú), from Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš, from Proto-Indo-European *h₂weh₁yu- (“wind, air”), ultimately from *h₂weh₁- (“to blow”).

Pronunciation

• (Delhi) IPA^(key): /ʋɑː.juː/, [ʋäː.juː]

Noun

वायु • (vāyu) f (Urdu spelling وایو)

1. (formal) air

   Synonyms: हवा (havā), समीर (samīr)

---

Sanskrit

Pronunciation

• (Vedic) IPA^(key): /ʋɑː.jú/
• (Classical Sanskrit) IPA^(key): /ˈʋɑː.ju/

Etymology 1

From the root वै (vai).

Adjective

वायु • (vāyú) stem

1. tired, languid

Declension

Masculine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायून् vāyū́n
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वे¹ vāyáve / vāyvé¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyváḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyváḥ¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ vāyaú	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

Feminine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायूः vāyū́ḥ
Instrumental	वाय्वा vāyvā́	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वै¹ vāyáve / vāyvaí¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वाः¹ / वाय्वै² vāyóḥ / vāyvā́ḥ¹ / vāyvaí²	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वाः¹ / वाय्वै² vāyóḥ / vāyvā́ḥ¹ / vāyvaí²	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ / वाय्वाम्¹ vāyaú / vāyvā́m¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Later Sanskrit ²Brāhmaṇas

Neuter u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायु vāyú	वायुनी vāyúnī	वायूनि / वायु¹ / वायू¹ vāyū́ni / vāyú¹ / vāyū́¹
Vocative	वायु / वायो vā́yu / vā́yo	वायुनी vā́yunī	वायूनि / वायु¹ / वायू¹ vā́yūni / vā́yu¹ / vā́yū¹
Accusative	वायु vāyú	वायुनी vāyúnī	वायूनि / वायु¹ / वायू¹ vāyū́ni / vāyú¹ / vāyū́¹
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायुने / वायवे¹ / वाय्वे¹ vāyúne / vāyáve¹ / vāyvé¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायुनः / वायोः¹ / वाय्वः¹ vāyúnaḥ / vāyóḥ¹ / vāyváḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायुनः / वायोः¹ / वाय्वः¹ vāyúnaḥ / vāyóḥ¹ / vāyváḥ¹	वायुनोः vāyúnoḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायुनि / वायौ¹ vāyúni / vāyaú¹	वायुनोः vāyúnoḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

Etymology 2

From the root वी (vī).

Adjective

वायु • (vāyú) stem

1. desirous, covetous, greedy (for food, applied to calves)
2. desirable, desired by the appetite

Declension

Masculine u-stem declension of वायु
Nom. sg.	वायुः (vāyuḥ)
Gen. sg.	वायोः (vāyoḥ)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः (vāyuḥ)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Vocative	वायो (vāyo)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Accusative	वायुम् (vāyum)	वायू (vāyū)	वायून् (vāyūn)
Instrumental	वायुना (vāyunā)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभिः (vāyubhiḥ)
Dative	वायवे (vāyave)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Ablative	वायोः (vāyoḥ)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Genitive	वायोः (vāyoḥ)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायूनाम् (vāyūnām)
Locative	वायौ (vāyau)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायुषु (vāyuṣu)

Feminine u-stem declension of वायु
Nom. sg.	वायुः (vāyuḥ)
Gen. sg.	वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः (vāyuḥ)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Vocative	वायो (vāyo)	वायू (vāyū)	वायवः (vāyavaḥ)
Accusative	वायुम् (vāyum)	वायू (vāyū)	वायूः (vāyūḥ)
Instrumental	वाय्वा (vāyvā)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभिः (vāyubhiḥ)
Dative	वाय्वै / वायवे (vāyvai / vāyave)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Ablative	वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Genitive	वायुवाः/ वायोः (vāyuvāḥ/ vāyoḥ)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायूनाम् (vāyūnām)
Locative	वाय्वाम् / वायौ (vāyvām / vāyau)	वाय्वोः (vāyvoḥ)	वायुषु (vāyuṣu)

Neuter u-stem declension of वायु
Nom. sg.	वायु (vāyu)
Gen. sg.	वायुनः (vāyunaḥ)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायु (vāyu)	वायुनी (vāyunī)	वायूनि (vāyūni)
Vocative	वायु (vāyu)	वायुनी (vāyunī)	वायूनि (vāyūni)
Accusative	वायु (vāyu)	वायुनी (vāyunī)	वायूनि (vāyūni)
Instrumental	वायुना (vāyunā)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभिः (vāyubhiḥ)
Dative	वायुने (vāyune)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Ablative	वायुनः (vāyunaḥ)	वायुभ्याम् (vāyubhyām)	वायुभ्यः (vāyubhyaḥ)
Genitive	वायुनः (vāyunaḥ)	वायुनोः (vāyunoḥ)	वायूनाम् (vāyūnām)
Locative	वायुनि (vāyuni)	वायुनोः (vāyunoḥ)	वायुषु (vāyuṣu)

Etymology 3

(deprecated template usage) From Proto-Indo-Aryan *HwaHyúṣ, from Proto-Indo-Iranian *HwaHyúš, from Proto-Indo-European *h₂weh₁yús (“wind, air”), from *h₂weh₁- (“to blow”). Cognate with Lithuanian vejas, Avestan 𐬬𐬀𐬌𐬌𐬎 (vaiiu).

Noun

वायु • (vāyú) stem, m

1. wind
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 6.45.32a

     यस्य वायोरिव दरवद भद्रा रातिः सहस्रिणी ।
     सद्यो दानाय मंहते ॥

     yasya vāyoriva daravada bhadrā rātiḥ sahasriṇī.
     sadyo dānāya maṃhate.

     He whose good bounty, thousandfold, swift as the rushing of the wind,
     Suddenly offers as a gift.

2. air (as one of the 5 elements)
3. the god of the wind: Vayu
   • c. 1700 BCE – 1200 BCE, Ṛgveda 7.91.3c

     पीवोन्नान रयिव्र्धः सुमेधाः शवेतः सिषक्ति नियुतामभिश्रीः ।
     ते वायवे समनसो वि तस्थुर्विश्वेन नरः सवपत्यानि चक्रुः ॥

     pīvonnāna rayivrdhaḥ sumedhāḥ śavetaḥ siṣakti niyutāmabhiśrīḥ.
     te vāyave samanaso vi tasthurviśvena naraḥ savapatyāni cakruḥ.

     Wise, bright, arranger of his teams, he. seeketh men with rich food whose treasures are abundant.
     They have arranged them of one mind with Vāyu: the men have wrought all noble operations.

4. breathing, breath
5. the wind of the body, a vital air
6. (medicine) the windy humour or any morbid affection of it
7. the wind as a kind of demon producing madness
8. (astronomy) name of the fourth muhurta
9. a mystical name of the letter ya
10. name of Vasu
11. name of Daitya
12. name of a Marut
13. (in the plural) the Maruts

Declension

Masculine u-stem declension of वायु (vāyú)
	Singular	Dual	Plural
Nominative	वायुः vāyúḥ	वायू vāyū́	वायवः vāyávaḥ
Vocative	वायो vā́yo	वायू vā́yū	वायवः vā́yavaḥ
Accusative	वायुम् vāyúm	वायू vāyū́	वायून् vāyū́n
Instrumental	वायुना / वाय्वा¹ vāyúnā / vāyvā́¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभिः vāyúbhiḥ
Dative	वायवे / वाय्वे¹ vāyáve / vāyvé¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Ablative	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyváḥ¹	वायुभ्याम् vāyúbhyām	वायुभ्यः vāyúbhyaḥ
Genitive	वायोः / वाय्वः¹ vāyóḥ / vāyváḥ¹	वाय्वोः vāyvóḥ	वायूनाम् vāyūnā́m
Locative	वायौ vāyaú	वाय्वोः vāyvóḥ	वायुषु vāyúṣu
Notes	¹Vedic

See also

• पवन (pávana)
• वात (vā́ta)

Descendants

• → Assamese: বায়ু (bayu)
• • Dhivehi: ވައި (vai)
• → Bengali: বায়ু (baẏu)
• → Hindi: वायु (vāyu)
• → Malay: bayu / بايو (bayu)
• → Telugu: వాయువు (vāyuvu)
• → Urdu: وایو (vāyu)

References

• “वायु” in Carl Cappeller, A Sanskrit–English Dictionary: Based upon the St. Petersburg Lexicons, Strasbourg: Karl J. Trübner, 1891, →OCLC, page 485.
• Monier Williams (1899) “वायु”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 0942.
• Arthur Anthony Macdonell (1893) “वायु”, in A practical Sanskrit dictionary with transliteration, accentuation, and etymological analysis throughout, London: Oxford University Press, page 277
• Horace Hayman Wilson, A dictionary in Sanscrit and English, 2nd ed., Calcutta: Education Press, Circular Road, 1832, page 752