सहस्र
Hindi
Etymology
From Sanskrit सहस्र (sahasra). Doublet of हज़ार (hazār)
Pronunciation
Adjective
सहस्र • (sahasra) (Urdu spelling سہسر)
Synonyms
- हज़ार (hazār)
Sanskrit
Alternative scripts
Alternative scripts
- সহস্ৰ (Assamese script)
- ᬲᬳᬲ᭄ᬭ (Balinese script)
- সহস্র (Bengali script)
- 𑰭𑰮𑰭𑰿𑰨 (Bhaiksuki script)
- 𑀲𑀳𑀲𑁆𑀭 (Brahmi script)
- သဟသြ (Burmese script)
- સહસ્ર (Gujarati script)
- ਸਹਸ੍ਰ (Gurmukhi script)
- 𑌸𑌹𑌸𑍍𑌰 (Grantha script)
- ꦱꦲꦱꦿ (Javanese script)
- 𑂮𑂯𑂮𑂹𑂩 (Kaithi script)
- ಸಹಸ್ರ (Kannada script)
- សហស្រ (Khmer script)
- ສຫສ຺ຣ (Lao script)
- സഹസ്ര (Malayalam script)
- ᠰᠠᡥᠠᠰ᠌ᡵᠠ (Manchu script)
- 𑘭𑘮𑘭𑘿𑘨 (Modi script)
- ᠰᠠᠾᠠᠰᠷᠠ᠋ (Mongolian script)
- 𑧍𑧎𑧍𑧠𑧈 (Nandinagari script)
- 𑐳𑐴𑐳𑑂𑐬 (Newa script)
- ସହସ୍ର (Odia script)
- ꢱꢲꢱ꣄ꢬ (Saurashtra script)
- 𑆱𑆲𑆱𑇀𑆫 (Sharada script)
- 𑖭𑖮𑖭𑖿𑖨 (Siddham script)
- සහස්ර (Sinhalese script)
- 𑪁𑪂𑪁 𑪙𑩼 (Soyombo script)
- 𑚨𑚩𑚨𑚶𑚤 (Takri script)
- ஸஹஸ்ர (Tamil script)
- సహస్ర (Telugu script)
- สหสฺร (Thai script)
- ས་ཧ་སྲ (Tibetan script)
- 𑒮𑒯𑒮𑓂𑒩 (Tirhuta script)
- 𑨰𑨱𑨰𑩇𑨫 (Zanabazar Square script)
Etymology
From Proto-Indo-Aryan *saźʰásram, from Proto-Indo-Iranian *saȷ́ʰásram (“thousand”), from Proto-Indo-European *sm̥-ǵʰéslom, from *ǵʰéslom. Cognate with Avestan 𐬵𐬀𐬰𐬀𐬢𐬭𐬀 (hazaŋra), Persian هزار (hezâr), Ancient Greek χίλιοι (khílioi), Latin mīlle.
Pronunciation
Numeral
सहस्र • (sahásra) n (rarely m)
- a thousand (with the counted object in the same case, singular or plural)
- सहस्रेण बाहुना (sahasreṇa bāhunā) — with a thousand arms
- सहस्रं भिषजः (sahasraṃ bhiṣajaḥ) — a thousand drugs; or in the genitive:
- द्व्सहास्रे सुवर्णस्य (dv-sahāsre suvarṇasya) — two thousand pieces of gold
- चत्वारि सहस्राण् वर्षाणम् (catvāri sahasrāṇ varṣāṇam) — four thousand years; sometimes in compounds, either at the beginning of:
- युगसहास्रम् (yuga-sahāsram) — a thousand ages, or at the end of a compound:
- सहास्राश्वेन (sahāsrā-śvena) — with a thousand horses; सहस्रम् (sahasram) may also be used as an indeclinable:
- सहस्रम् रिषिभिः (sahasram riṣibhiḥ) — with a thousand rishis; with other numerals it is used thus:
- एकाधिकं सहस्रम् (ekā-dhikaṃ sahasram) or एकसहस्रम् (eka-sahasram) — a thousand one, 1001
- द्व्यधिकं सहस्रम् (dvyadhikaṃ sahasram) — a thousand two, 1002
- एकादशाधिकं सहस्रम् (ekādaśā-dhikaṃ sahasram) or एकादशं सहस्रम् (ekādaśaṃ sahasram) or एकादशसहस्रम् (ekādaśa-sahasram) — a thousand eleven or a thousand having eleven, 1011
- विंशत्यधिकं सहस्रम् (viṃśaty-adhikaṃ sahasram) or विमं सहस्रम् (vimaṃ sahasram) — a thousand twenty, 1020
- द्वे सहस्रे (dve sahasre) or द्विसहच्रम् (dvi-sahacram) — two thousand
- त्रीणि सहस्राणि (trīṇi sahasrāṇi) or त्रिसहस्रम् (tri-sahasram) — three thousand; etc.
- a thousand cows or gifts (= सहस्रं गव्यम् (sahasraṃ gavyam) etc., used to express wealth)
- सहस्रं शताश्वम् (sahasraṃ śatā-śvam) — a thousand cows and a hundred horses
- पर नूनं जायतामयं मनुस्तोक्मेव रोहतु |
- यः सहस्रंशताश्वं सद्यो दानाय मंहते ||
- Lua error in Module:parameters at line 331: Parameter "sc" should be a valid script code; the value "Latinx" is not valid. See WT:LOS. |
- Lua error in Module:parameters at line 331: Parameter "sc" should be a valid script code; the value "Latinx" is not valid. See WT:LOS. ||
- May this man's sons be multiplied; like springing corn may Manu grow,
- Who gives at once in bounteous gift a thousand kine, a hundred steeds.
- any very large number (in Naighaṇṭuka 3.1 among the बहुनामानि (bahu-nāmāni); compare सहस्रकिरण (sahasra-kiraṇa) etc.)
Declension
| Neuter a-stem declension of सहस्र | |||
|---|---|---|---|
| Nom. sg. | सहस्रम् (sahasram) | ||
| Gen. sg. | सहस्रस्य (sahasrasya) | ||
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | सहस्रम् (sahasram) | सहस्रे (sahasre) | सहस्राणि (sahasrāṇi) |
| Vocative | सहस्र (sahasra) | सहस्रे (sahasre) | सहस्राणि (sahasrāṇi) |
| Accusative | सहस्रम् (sahasram) | सहस्रे (sahasre) | सहस्राणि (sahasrāṇi) |
| Instrumental | सहस्रेण (sahasreṇa) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रैः (sahasraiḥ) |
| Dative | सहस्राय (sahasrāya) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Ablative | सहस्रात् (sahasrāt) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Genitive | सहस्रस्य (sahasrasya) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्राणाम् (sahasrāṇām) |
| Locative | सहस्रे (sahasre) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्रेषु (sahasreṣu) |
| Masculine a-stem declension of सहस्र | |||
|---|---|---|---|
| Nom. sg. | सहस्रः (sahasraḥ) | ||
| Gen. sg. | सहस्रस्य (sahasrasya) | ||
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | सहस्रः (sahasraḥ) | सहस्रौ (sahasrau) | सहस्राः (sahasrāḥ) |
| Vocative | सहस्र (sahasra) | सहस्रौ (sahasrau) | सहस्राः (sahasrāḥ) |
| Accusative | सहस्रम् (sahasram) | सहस्रौ (sahasrau) | सहस्रान् (sahasrān) |
| Instrumental | सहस्रेण (sahasreṇa) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रैः (sahasraiḥ) |
| Dative | सहस्राय (sahasrāya) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Ablative | सहस्रात् (sahasrāt) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Genitive | सहस्रस्य (sahasrasya) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्राणाम् (sahasrāṇām) |
| Locative | सहस्रे (sahasre) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्रेषु (sahasreṣu) |
Adjective
सहस्र • (sahásra)
- a thousandth or the thousandth (= सहस्रतम (sahasra-tama) which is the better form)
Declension
| Masculine a-stem declension of सहस्र | |||
|---|---|---|---|
| Nom. sg. | सहस्रः (sahasraḥ) | ||
| Gen. sg. | सहस्रस्य (sahasrasya) | ||
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | सहस्रः (sahasraḥ) | सहस्रौ (sahasrau) | सहस्राः (sahasrāḥ) |
| Vocative | सहस्र (sahasra) | सहस्रौ (sahasrau) | सहस्राः (sahasrāḥ) |
| Accusative | सहस्रम् (sahasram) | सहस्रौ (sahasrau) | सहस्रान् (sahasrān) |
| Instrumental | सहस्रेण (sahasreṇa) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रैः (sahasraiḥ) |
| Dative | सहस्राय (sahasrāya) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Ablative | सहस्रात् (sahasrāt) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Genitive | सहस्रस्य (sahasrasya) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्राणाम् (sahasrāṇām) |
| Locative | सहस्रे (sahasre) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्रेषु (sahasreṣu) |
| Feminine ī-stem declension of सहस्र | |||
|---|---|---|---|
| Nom. sg. | सहस्री (sahasrī) | ||
| Gen. sg. | सहस्र्याः (sahasryāḥ) | ||
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | सहस्री (sahasrī) | सहस्र्यौ (sahasryau) | सहस्र्यः (sahasryaḥ) |
| Vocative | सहस्रि (sahasri) | सहस्र्यौ (sahasryau) | सहस्र्यः (sahasryaḥ) |
| Accusative | सहस्रीम् (sahasrīm) | सहस्र्यौ (sahasryau) | सहस्रीः (sahasrīḥ) |
| Instrumental | सहस्र्या (sahasryā) | सहस्रीभ्याम् (sahasrībhyām) | सहस्रीभिः (sahasrībhiḥ) |
| Dative | सहस्र्यै (sahasryai) | सहस्रीभ्याम् (sahasrībhyām) | सहस्रीभ्यः (sahasrībhyaḥ) |
| Ablative | सहस्र्याः (sahasryāḥ) | सहस्रीभ्याम् (sahasrībhyām) | सहस्रीभ्यः (sahasrībhyaḥ) |
| Genitive | सहस्र्याः (sahasryāḥ) | सहस्र्योः (sahasryoḥ) | सहस्रीणाम् (sahasrīṇām) |
| Locative | सहस्र्याम् (sahasryām) | सहस्र्योः (sahasryoḥ) | सहस्रीषु (sahasrīṣu) |
| Neuter a-stem declension of सहस्र | |||
|---|---|---|---|
| Nom. sg. | सहस्रम् (sahasram) | ||
| Gen. sg. | सहस्रस्य (sahasrasya) | ||
| Singular | Dual | Plural | |
| Nominative | सहस्रम् (sahasram) | सहस्रे (sahasre) | सहस्राणि (sahasrāṇi) |
| Vocative | सहस्र (sahasra) | सहस्रे (sahasre) | सहस्राणि (sahasrāṇi) |
| Accusative | सहस्रम् (sahasram) | सहस्रे (sahasre) | सहस्राणि (sahasrāṇi) |
| Instrumental | सहस्रेण (sahasreṇa) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रैः (sahasraiḥ) |
| Dative | सहस्राय (sahasrāya) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Ablative | सहस्रात् (sahasrāt) | सहस्राभ्याम् (sahasrābhyām) | सहस्रेभ्यः (sahasrebhyaḥ) |
| Genitive | सहस्रस्य (sahasrasya) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्राणाम् (sahasrāṇām) |
| Locative | सहस्रे (sahasre) | सहस्रयोः (sahasrayoḥ) | सहस्रेषु (sahasreṣu) |
Descendants
- Ashokan Prakrit:[1]
- Lua error in Module:parameters at line 331: Parameter 1 should be a valid language, etymology language or family code; the value "pka" is not valid. See WT:LOL, WT:LOL/E and WT:LOF.
- Lua error in Module:parameters at line 331: Parameter 1 should be a valid language, etymology language or family code; the value "inc-mgd" is not valid. See WT:LOL, WT:LOL/E and WT:LOF.
- Lua error in Module:parameters at line 331: Parameter 1 should be a valid language, etymology language or family code; the value "pmh" is not valid. See WT:LOL, WT:LOL/E and WT:LOF.
- Lua error in Module:parameters at line 331: Parameter 1 should be a valid language, etymology language or family code; the value "psu" is not valid. See WT:LOL, WT:LOL/E and WT:LOF.
- Kashmiri: sās
- Pali: sahassa
- → Bengali: সহস্র (śohosro)
- → Gujarati: સહસ્ત્ર (sahastra)
- → Old Kannada: ಸಾಸಿರ (sāsira)
- Kannada: ಸಾವಿರ (sāvira)
- → Hindi: सहस्र (sahasra)
- → Nepali: सहस्र (sahasra)
- → Old Tamil:
- → Punjabi: ਸਹੰਸਰ (sahansar)
References
- Monier Williams (1899) “सहस्र”, in A Sanskrit–English Dictionary, […], new edition, Oxford: At the Clarendon Press, →OCLC, page 1195.
- Turner, Ralph Lilley (1969–1985) “768”, in A Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages, London: Oxford University Press
- ^ Pischel, Richard, Jha, Subhadra (contributor) (1957) Comparative Grammar of the Prakrit Languages[1], Varanasi: Motilal Banarasidass
Categories:
- Hindi terms borrowed from Sanskrit
- Hindi terms derived from Sanskrit
- Hindi doublets
- Hindi terms with IPA pronunciation
- Hindi lemmas
- Hindi adjectives
- Sanskrit terms inherited from Proto-Indo-Aryan
- Sanskrit terms derived from Proto-Indo-Aryan
- Sanskrit terms inherited from Proto-Indo-Iranian
- Sanskrit terms derived from Proto-Indo-Iranian
- Sanskrit terms inherited from Proto-Indo-European
- Sanskrit terms derived from Proto-Indo-European
- Sanskrit terms with IPA pronunciation
- Sanskrit lemmas
- Sanskrit numerals
- Sanskrit adjectives
- Sanskrit cardinal numbers