ир

See also: Appendix:Variations of "ir"

Bashkir

Etymology

From Proto-Turkic *ēr (“man”).

Pronunciation

• IPA^(key): [irĕ], [ir̥]
• Hyphenation: ир (one syllable)

Noun

ир • (ir)

1. man

   Был көй ғәҙәттә ирҙәр бейегәндә уйнала.

   Bıl köy ğəźəttə irźər beyegəndə uynala.

   This tune is usually played when men dance.

   Күлде ҡамыш матурлай, ирҙе намыҫ матурлай.

   Külde qamış maturlay, irźe namıś maturlay.

   Cattail makes a lake nice, sense of dignity makes a man handsome.

2. husband

   Ҡатын бер ҡайҙа ла эшләмәй, ире елкәһендә йәшәй.

   Qatın ber qayźa la eşləməy, ire yelkəhendə yəşəy.

   The woman does not work anywhere (and) lives off her husband.

   Яңы хөкүмәткә ябай ауыл ҡатындарынан наказ – ирҙәребеҙҙе Себерҙән ҡайтарығыҙ!

   Yañı xökümətkə yabay awıl qatındarınan nakaz – irźərebeźźe Seberźən qaytarığıź!

   A mandate for the new government from ordinary rural women: bring our husbands home from Siberia! (i.e. create jobs at home.)

   Эстән янып-көйөүгә ҡарамаҫтан, кисерештәренең тамсыһын да иренә күрһәтергә ашыҡманы.

   Estən yanıp-köyöwgə qaramaśtan, kisereştəreneñ tamsıhın da irenə kürhətergə aşıqmanı.

   Although ablaze within, (she) did not hurry to show a droplet of her feelings to her husband.

Declension

Declension of ир

	singular	plural
absolute	ир (ir)	ирҙәр (irźər)
definite genitive	ирҙең (irźeñ)	ирҙәрҙең (irźərźeñ)
dative	иргә (irgə)	ирҙәргә (irźərgə)
definite accusative	ирҙе (irźe)	ирҙәрҙе (irźərźe)
locative	ирҙә (irźə)	ирҙәрҙә (irźərźə)
ablative	ирҙән (irźən)	ирҙәрҙән (irźərźən)

Antonyms

• ҡатын (qatın, “woman; wife”)

See also

• (spouse) хәләл ефет (xələl yefet) (formal), иптәш (iptəş) (informal)

Khakas

Etymology

From Proto-Turkic *ēr (“man, brave, warrior, tribesman”). See also Turkish er.

Noun

ир • (ir)

1. man
2. husband
3. tribesman

Mongolian

Etymology 1

Mongolian	Cyrillic
ᠢᠷ (ir)	ир (ir)

From Proto-Mongolic *hir, compare Daur xir.

Pronunciation

• IPA^(key): [ir]
• Hyphenation: ир

Noun

ир • (ir)

1. blade, edge

Declension

This noun needs an inflection-table template.

Etymology 2

Mongolian	Cyrillic
ᠢᠷ᠎ᠡ (ir-e)	ир (ir)

Pronunciation

• IPA^(key): [ir]
• Hyphenation: ир

Verb

ир • (ir)

1. second-person imperative of ирэх (irex, “to come”)

Northern Altai

Etymology

From Proto-Turkic *ēr.

Noun

ир • (ir)

1. man

See also

Terms

• эр (er), ир (ir) (Kumandy)
• эр (er) (Tuba and Chelkan)

References

• N. A Baskakov, editor (1972), “ир”, in Severnyje dialekty Altajskovo (Ojrotskovo Jazyka- Dialekt kumandincev(Kumandin Kiži) [Northern Dialect of Altai -Kumandin Dialect(Kumandin kiži)], Moskva: glavnaja redakcija vostočnoja literatury, →ISBN, page 216

Ossetian

Etymology

From Proto-Iranian *wiHráh (“man”), from Proto-Indo-Iranian *wiHrás, from Proto-Indo-European *wiHrós. The traditional etymology from Proto-Indo-Iranian *áryas, the self-denominator of speakers of Indo-Iranian languages, is erroneous; see there for more.

Noun

ир • (ir)

1. Ossetians, the Ossetian nation
2. the speakers of the Iron dialect of the Ossetic language

Derived terms

• Ирыстон (Iryston, “Ossetia”)

Tatar

Etymology

Cognate with Bashkir ир (ir), Turkish er.

This etymology is incomplete. You can help Wiktionary by elaborating on the origins of this term.

Noun

ир • (ir)

1. man (adult male human)
   • traditional, “Каз канаты [Qaz qanatı]”‎^[1]:

     Каз канаты кат-кат була,
     Ир канаты ат була.

     Qaz qanatı qat-qat bula,
     İr qanatı at bula.

     (please add an English translation of this quotation)

2. husband

Declension

Declension of ир

	singular	plural
nominative	ир (ir)	ирләр (irlär)
genitive	ирнең (irneñ)	ирләрнең (irlärneñ)
definite accusative	ирне (irne)	ирләрне (irlärne)
dative	иргә (irgä)	ирләргә (irlärgä)
locative	ирдә (irdä)	ирләрдә (irlärdä)
ablative	ирдән (irdän)	ирләрдән (irlärdän)

Possessive forms of ир

	nominative
	singular	plural
минем (“my”)	ирем (irem)	ирләрем (irlärem)
синең (“your”)	ирең (ireñ)	ирләрең (irläreñ)
аның (“his/her/it”)	ире (ire)	ирләре (irläre)
безнең (“our”)	иребез (irebez)	ирләребез (irlärebez)
сезнең (“your”)	ирегез (iregez)	ирләрегез (irläregez)
аларның (“their”)	ире (ire)	ирләре (irläre)
	genitive
	singular	plural
минем (“my”)	иремнең (iremneñ)	ирләремнең (irläremneñ)
синең (“your”)	иреңнең (ireñneñ)	ирләреңнең (irläreñneñ)
аның (“his/her/it”)	иренең (ireneñ)	ирләренең (irläreneñ)
безнең (“our”)	иребезнең (irebezneñ)	ирләребезнең (irlärebezneñ)
сезнең (“your”)	ирегезнең (iregezneñ)	ирләрегезнең (irläregezneñ)
аларның (“their”)	иренең (ireneñ)	ирләренең (irläreneñ)
	definite accusative
	singular	plural
минем (“my”)	иремне (iremne)	ирләремне (irläremne)
синең (“your”)	иреңне (ireñne)	ирләреңне (irläreñne)
аның (“his/her/it”)	ирен (iren)	ирләрен (irlären)
безнең (“our”)	иребезне (irebezne)	ирләребезне (irlärebezne)
сезнең (“your”)	ирегезне (iregezne)	ирләрегезне (irläregezne)
аларның (“their”)	ирен (iren)	ирләрен (irlären)
	dative
	singular	plural
минем (“my”)	иремгә (iremgä)	ирләремгә (irläremgä)
синең (“your”)	иреңгә (ireñgä)	ирләреңгә (irläreñgä)
аның (“his/her/it”)	иренә (irenä)	ирләренә (irlärenä)
безнең (“our”)	иребезгә (irebezgä)	ирләребезгә (irlärebezgä)
сезнең (“your”)	ирегезгә (iregezgä)	ирләрегезгә (irläregezgä)
аларның (“their”)	иренә (irenä)	ирләренә (irlärenä)
	locative
	singular	plural
минем (“my”)	иремдә (iremdä)	ирләремдә (irläremdä)
синең (“your”)	иреңдә (ireñdä)	ирләреңдә (irläreñdä)
аның (“his/her/it”)	ирендә (irendä)	ирләрендә (irlärendä)
безнең (“our”)	иребездә (irebezdä)	ирләребездә (irlärebezdä)
сезнең (“your”)	ирегездә (iregezdä)	ирләрегездә (irläregezdä)
аларның (“their”)	ирендә (irendä)	ирләрендә (irlärendä)
	ablative
	singular	plural
минем (“my”)	иремнән (iremnän)	ирләремнән (irläremnän)
синең (“your”)	иреңнән (ireñnän)	ирләреңнән (irläreñnän)
аның (“his/her/it”)	иреннән (irennän)	ирләреннән (irlärennän)
безнең (“our”)	иребездән (irebezdän)	ирләребездән (irlärebezdän)
сезнең (“your”)	ирегездән (iregezdän)	ирләрегездән (irläregezdän)
аларның (“their”)	иреннән (irennän)	ирләреннән (irlärennän)

Ukrainian

Etymology

From Turkic, compare Crimean Tatar yır, Ottoman Turkish ایر (ır); ultimately from Proto-Turkic *yïr (“song”).

Pronunciation

• IPA^(key): [ɪr]

Noun

ир • (yr) m inan (genitive и́ру, nominative plural и́ри, genitive plural и́рів)

1. folk song of certain Turkic peoples

Declension

Declension of ир
(inan hard masc-form accent-a)

	singular	plural
nominative	ир yr	и́ри ýry
genitive	и́ру ýru	и́рів ýriv
dative	и́рові, и́ру ýrovi, ýru	и́рам ýram
accusative	ир yr	и́ри ýry
instrumental	и́ром ýrom	и́рами ýramy
locative	и́рі ýri	и́рах ýrax
vocative	и́ре ýre	и́ри ýry

Further reading

• Shyrokov, V. A., editor (2015), “ир”, in Словник української мови: у 20 т. [Dictionary of the Ukrainian Language: in 20 vols] (in Ukrainian), volumes 6 (зга́га – ква́рта), Kyiv: Ukrainian Lingua-Information Fund, →ISBN

Yakut

Etymology

From Proto-Turkic *ẹri-.

Verb

ир • (ir)

1. (intransitive) (of ice, meat, etc.) to thaw

   Antonym: тоҥ (toñ, “to freeze”)

2. (intransitive) to warm up

   чэйи иһэн ир ― ceyi ihen ir ― warm up by drinking tea

Derived terms

• ириэр (irier, “to thaw”, causative, transitive)