երկաթ

From Wiktionary, the free dictionary
Jump to navigation Jump to search

Armenian[edit]

Alternative forms[edit]

Etymology[edit]

From Old Armenian երկաթ (erkatʻ).

Pronunciation[edit]

  • Audio (Eastern Armenian)(file)

Noun[edit]

երկաթ • (erkatʻ)

  1. iron
  2. (colloquial) any metal
  3. (colloquial) metallic object (not necessarily of iron)
    էս ի՞նչ էրկաթներ են ստեղ ցցված ― ēs i?nčʻ ērkatʻner en steġ cʻcʻvac ― what are these metallic things sticking out here?

Declension[edit]

i-type, inanimate (Eastern Armenian)
singular plural
nominative երկաթ (erkatʻ) երկաթներ (erkatʻner)
dative երկաթի (erkatʻi) երկաթների (erkatʻneri)
ablative երկաթից (erkatʻicʻ) երկաթներից (erkatʻnericʻ)
instrumental երկաթով (erkatʻov) երկաթներով (erkatʻnerov)
locative երկաթում (erkatʻum) երկաթներում (erkatʻnerum)
definite forms
nominative երկաթը/երկաթն (erkatʻə/erkatʻn) երկաթները/երկաթներն (erkatʻnerə/erkatʻnern)
dative երկաթին (erkatʻin) երկաթներին (erkatʻnerin)
1st person possessive forms (my)
nominative երկաթս (erkatʻs) երկաթներս (erkatʻners)
dative երկաթիս (erkatʻis) երկաթներիս (erkatʻneris)
ablative երկաթիցս (erkatʻicʻs) երկաթներիցս (erkatʻnericʻs)
instrumental երկաթովս (erkatʻovs) երկաթներովս (erkatʻnerovs)
locative երկաթումս (erkatʻums) երկաթներումս (erkatʻnerums)
2nd person possessive forms (your)
nominative երկաթդ (erkatʻd) երկաթներդ (erkatʻnerd)
dative երկաթիդ (erkatʻid) երկաթներիդ (erkatʻnerid)
ablative երկաթիցդ (erkatʻicʻd) երկաթներիցդ (erkatʻnericʻd)
instrumental երկաթովդ (erkatʻovd) երկաթներովդ (erkatʻnerovd)
locative երկաթումդ (erkatʻumd) երկաթներումդ (erkatʻnerumd)

Derived terms[edit]

Old Armenian[edit]

Etymology[edit]

The origin is unclear. An overview of opinions follows.

etymological note

Often connected with the reflexes of Proto-Georgian-Zan *rḳina- (“iron”) (compare especially Laz ერკინა (erǩina)) and Proto-Lezghian *req̇ʷ (“iron”), as well as with Albanian hékur, ekur (“iron”), but the nature of the relationship is unknown.

According to Schrader, the Armenian is borrowed from Georgian-Zan, the ending -աթ (-atʻ) developing under the analogical influence of արծաթ (arcatʻ, “silver”). Tomaschek and Bork too argue for a Georgian-Zan or Northeast Caucasian origin for Armenian.

Bugge 1889 proposes derivation from Proto-Indo-European through an earlier form *երվաթ (*ervatʻ), with cognates in Old High German aruz, aruzzi, erizzi, German Erz (“ore”) and perhaps Sanskrit अरुण (aruṇa), अरुष (aruṣa, “reddish”). In 1893 he disavows this etymology and prefers the above Caucasian origin, adducing also Northern Mansi аргин (argin), Eastern Mari вӱрге́не (vürgéńe), Komi-Zyrian ыргӧн (yrgön, “copper”), Hungarian horgany (“zinc”) as borrowings from the same Caucasian source, but modern research explains these Uralic words otherwise.

Ačaṙean points to another group of superficially similar eastern Uralic words, namely Northern Mansi ке̄р (kēr), Northern Khanty карты (karty), Udmurt корт (kort), Komi-Zyrian кӧрт (kört), Komi-Permyak кӧрт (kört), Eastern Mari кӹртни (kÿrtńi), Moksha кшни (kšńi), Erzya кшни (kšńi, “iron”), without committing to any solution. He rejects all of the above etymologies and leaves the origin open.

J̌ahukyan 1987 again connects Old Armenian երկաթ (erkatʻ) with the above Kartvelian and Northeast Caucasian words, assuming that all of these languages borrowed the word from some unknown language, perhaps Hurro-Urartian. He adds that the Uralic words for “iron” (Eastern Mari кӹртни (kÿrtńi) etc.) may have been borrowed from Proto-Armenian, if it is accepted that at some point on the way to their historical homeland Proto-Armenians had direct contacts with the Uralic tribes.

Olsen lists երկաթ (erkatʻ) among her words of unknown origin.

Finally, J̌ahukyan 2010 connects with երկինք (erkinkʻ, “sky”), deriving both from Proto-Indo-European *d(i)w-, from *dyew- (“to be bright; sky, heaven”), the ending -աթ (-atʻ) developing under the analogical influence of արծաթ (arcatʻ, “silver”), explaining the connection between “sky” and “iron” by the fact that iron meteorites were one of the earliest sources of usable iron available to humans. For the sound changes see երկու (erku). He adds that the Kartvelian words are probably borrowed from Old Armenian երկինք (erkinkʻ, “sky”). For the association between “sky” and “iron” compare also Coptic ⲃⲉⲛⲓⲡⲉ (benipe, “iron”), which etymologically is from an Egyptian phrase meaning “metal of the heaven” (see Černý).

Noun[edit]

երկաթ • (erkatʻ)

  1. iron
    երկաթ կակուղ ― erkatʻ kakuł ― soft, malleable iron
    երկաթ դիւրահերձ ― erkatʻ diwraherj ― red-short iron, hot-short iron, red shear or sear iron
    երկաթ կալուանացեալ ― erkatʻ kaluanacʻeal ― galvanized iron
    երկաթ կռանահար ― erkatʻ kṙanahar ― forged, tilted, bar or malleable iron
    երկաթ հայելական ― erkatʻ hayelakan ― specular, oligist iron, iron ore
    երկաթ հրաբեր ― erkatʻ hraber ― pyrophoric iron
    երկաթ սպիտակ/թանագ ― erkatʻ spitak/tʻanag ― plate, white iron, tinned iron plate, tin, tin plate
    երկաթ հնոտի ― erkatʻ hnoti ― old iron
    կոտորք երկաթոյ ― kotorkʻ erkatʻoy ― grape shot
    սայր երկաթոյ ― sayr erkatʻoy ― tag
    վաճառական երկաթոյ ― vačaṙakan erkatʻoy ― smith, blacksmith
    պատել երկաթով ― patel erkatʻov ― to bind or mount with iron
    բազմախողխող երկաթ ― bazmaxołxoł erkatʻ ― sharp
    երկաթի դար ― erkatʻi dar ― iron age
    կռանել զերկաթ մինչ ատրաշէկն է ― kṙanel zerkatʻ minčʻ atrašēkn ē ― to beat the iron while it is hot
  2. iron tool, iron weapon, sword, razor, nail
  3. (in the plural) fetters, irons, chains, gyves

Declension[edit]

o-type
singular plural
nominative երկաթ (erkatʻ) երկաթք (erkatʻkʻ)
genitive երկաթոյ (erkatʻoy) երկաթոց (erkatʻocʻ)
dative երկաթոյ (erkatʻoy) երկաթոց (erkatʻocʻ)
accusative երկաթ (erkatʻ) երկաթս (erkatʻs)
ablative երկաթոյ (erkatʻoy) երկաթոց (erkatʻocʻ)
instrumental երկաթով (erkatʻov) երկաթովք (erkatʻovkʻ)
locative երկաթ (erkatʻ) երկաթս (erkatʻs)
i-a-type
singular plural
nominative երկաթ (erkatʻ) երկաթք (erkatʻkʻ)
genitive երկաթի (erkatʻi) երկաթաց (erkatʻacʻ)
dative երկաթի (erkatʻi) երկաթաց (erkatʻacʻ)
accusative երկաթ (erkatʻ) երկաթս (erkatʻs)
ablative երկաթէ (erkatʻē) երկաթաց (erkatʻacʻ)
instrumental երկաթաւ (erkatʻaw) երկաթաւք = երկաթօք (erkatʻawkʻ = erkatʻōkʻ)
locative երկաթի (erkatʻi) երկաթս (erkatʻs)
post-classical
i-type
singular plural
nominative երկաթ (erkatʻ) երկաթք (erkatʻkʻ)
genitive երկաթի (erkatʻi) երկաթից (erkatʻicʻ)
dative երկաթի (erkatʻi) երկաթից (erkatʻicʻ)
accusative երկաթ (erkatʻ) երկաթս (erkatʻs)
ablative երկաթէ (erkatʻē) երկաթից (erkatʻicʻ)
instrumental երկաթիւ (erkatʻiw) երկաթիւք (erkatʻiwkʻ)
locative երկաթի (erkatʻi) երկաթս (erkatʻs)
post-classical

Derived terms[edit]

Descendants[edit]

  • Armenian: երկաթ (erkatʻ)

References[edit]

  • Ačaṙean, Hračʻeay (1973) “երկաթ”, in Hayerēn armatakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), 2nd edition, a reprint of the original 1926–1935 seven-volume edition, volume II, Yerevan: University Press, pages 58–60
  • Awetikʻean, G., Siwrmēlean, X., Awgerean, M. (1836–1837) “երկաթ”, in Nor baṙgirkʻ haykazean lezui [New Dictionary of the Armenian Language] (in Old Armenian), Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Bork, Ferdinand (1907) Beiträge zur Kaukasischen Sprachwissenschaft. T. 1. Kaukasische Miszellen (in German), Königsberg: R. Leupold, pages 18–19
  • Bugge, Sophus (1889) “Beiträge zur etymologischen Erläuterung der armenischen Sprache”, in Forhandlinger i Videnskabs-selskabet i Christiania (in German), No. 4, Christiania, pages 14–15
  • Bugge, Sophus (1893) “Beiträge zur etymologischen Erläuterung der armenischen Sprache”, in Zeitschrift für vergleichende Sprachforschung (in German), volume 32, pages 83–84
  • Černý, Jaroslav (1976) Coptic Etymological Dictionary, Cambridge: Cambridge University Press, →ISBN, page 24
  • Erckert, Roderich von (1895) Die Sprachen des kaukasischen Stammes. I. Theil. Wörterverzeichniss (in German), Vienna: Alfred Hölder, § 103, page 57
  • J̌ahukyan, Geworg (1987) Hayocʻ lezvi patmutʻyun; naxagrayin žamanakašrǰan [History of the Armenian language: The Pre-Literary Period]‎[1] (in Armenian), Yerevan: Academy Press, pages 265, 295, 436, 598, 612
  • J̌ahukyan, Geworg (2010) “երկաթ”, in Vahan Sargsyan, editor, Hayeren stugabanakan baṙaran [Armenian Etymological Dictionary] (in Armenian), Yerevan: Asoghik, page 226b
  • Olsen, Birgit Anette (1999) The noun in Biblical Armenian: origin and word-formation: with special emphasis on the Indo-European heritage (Trends in linguistics. Studies and monographs; 119), Berlin, New York: Mouton de Gruyter, page 949
  • Petrosean, Matatʻeay (1879) “երկաթ”, in Nor Baṙagirkʻ Hay-Angliarēn [New Dictionary Armenian–English], Venice: S. Lazarus Armenian Academy
  • Schrader, Otto (1890) Frank Byron Jevons, transl., Prehistoric antiquities of the Aryan peoples: a manual of comparative philology and the earliest culture, London: Charles Griffin and Company, page 203 and 210
  • Tomaschek, Wilhelm (1890) “Review of Bugge 1889”, in Deutsche Litteraturzeitung (in German), volume XI, number 6, Berlin, column 197
Retrieved from "https://en.wiktionary.org/w/index.php?title=երկաթ&oldid=78281342"