Jump to content

czuć

From Wiktionary, the free dictionary

Old Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Proto-Slavic *čùti. First attested in the 14th century.

Pronunciation

[edit]
  • IPA(key): (10th–15th CE) /t͡ʃʲut͡ɕ/
  • IPA(key): (15th CE) /t͡ʃʲut͡ɕ/

Verb

[edit]

czuć impf (perfective poczuć or uczuć)

  1. (attested in Lesser Poland) to stay awake, to stay up
    • Beginning of the 15th century, Łukasz z Wielkiego Koźmina, Kazania gnieźnieńskie[1], Krakow, page 176b:
      Te tho gysthe noczy pastiirze szøcz ony byly svog dobitek pasly y szøcz go ony byly stregly, a tesczy ony ne szø byly spaly, allecz ony szø byly czuly
      [Te to jiste nocy pastyrze sąć oni byli swoj dobytek paśli i sąć go oni byli strzegli a teżci oni nie są byli spali, aleć oni są byli czuli]
  2. to watch over, to guard
    • 1930 [c. 1455], “Num”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)[2], 3, 6:
      Sgromadz pokolenye Levi a kasz stacz przed Aaronem kaplanem, aby gemv poslvgowali a czvli (ut ministrent ei et excubent), a ostrzegali, czoszkoli k slvsbye przislvsze wyelkosci przed stanem swyadzeczstwa
      [Zgromadź pokolenie Lewi a każ stać przed Aaronem kapłanem, aby jemu posługowali a czuli (ut ministrent ei et excubent), a ostrzegali, cożkoli k służbie przysłusze wielkości przed stanem świadzieczstwa]
    • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 39:
      Czaschi czągyączie noczy excubie
      [Czasy czujące nocy excubie]
  3. (attested in Lesser Poland) to keep vigil
    • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎[3], Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 62, 1:
      K tobe za swatla czuiø (ad te de luce vigilo)
      [K tobie za światła czuję (ad te de luce vigilo)]
  4. (attested in Masovia) to try, to attempt
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 53:
      Paknyąly powod a sząpyerzs szą oth szebye daleko roszdny, tedy nye gynsza dawnoscz obrzeczona powoda zalvyączego o slodzeysthwo othpądza, nysz tylko trzechlethna, a ma dzyvowacz swemv lenyssthv, bo gdy wszystczy gnvszny a lenywy w posczyganyv swey skody malo czvcz szą obykly (qui in sui damni recuperatione minime curaverint vigilare)
      [Paknięli powod a sąpierz są ot siebie daleko rozdni, tedy nie jinsza dawność obrzeczona powoda żałującego o złodziejstwo otpędza niż tylko trzechletna, a ma[ją] dziwować swemu lenistwu [bo gdy] wszystcy gnuśni a leniwi, [jiż] w pościganiu swej szkody mało czuć są obykli (qui in sui damni recuperatione minime curaverint vigilare)]
  5. (intransitive or reflexive with się, attested in Masovia) to know; to think, to suppose, to opine
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 57:
      Vstawyamy, ysz gdi ktori naszich slachcziczow dzewką swoyą za mąsz da... A thakesz czvgemy o dzewkach szlachczyczow nyszszych vogevodi, aby ge za zywotha daly mąszom (idem sentimus de filiabus nobilium inferiorum a palatino)
      [Ustawiamy, iż gdy ktory naszych ślachcicow dziewkę swoję za mąż da... A takież czujemy o dziewkach ślachcicow niższych wojewody, aby je za żywota dali mężom (idem sentimus de filiabus nobilium inferiorum a palatino)]
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 12:
      Ode wszego prawa thego they tho dzyedzyni othpadlym szą czvcz yma (ab omni iure eiusdem hereditatis sentiat se cecidisse)
      [Ode wszego prawa [tego] tej to dziedziny otpadłym się czuć ima (ab omni iure eiusdem hereditatis sentiat se cecidisse)]
  6. (attested in Masovia, Greater Poland) to sense, to feel (to detect with one's senses)
    • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 47:
      Szs takego othdzelenya strona oboya czvye nyevszytek (sentit incommodum)
      [Z takiego otdzielenia strona oboja czuje nieużytek (sentit incommodum)]
    • c. 1500, Wokabularz lubiński, Lubiń: inkunabuł Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie, sygn. Inc. 78d., page 123v:
      Sentire id est sensu percipere scilicet visu et auditu etc. czvcz
      [Sentire id est sensu percipere scilicet visu et auditu etc. czuć]
  7. to forefeel, to presage
    • 1901 [1471], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume V, page 63:
      Czugye odoratur (dicit: Vah, procul odoratur, sc. equus, bellum, Job 39, 25)
      [Czuje odoratur (dicit: Vah, procul odoratur, sc. equus, bellum, Job 39, 25)]
  8. The meaning of this term is uncertain.
    • 1874-1891 [15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności[4], [5], [6], volume XLVII, page 358:
      Czuya sentit
      [Czuje sentit]
  9. The meaning of this term is uncertain.
    • 1880-1894 [MIddle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności[7], volume V, page 279:
      Cum eciam ad guttulas longe inferioris deuocionis czvyącz male kropye daleko mneyschego
      [Cum eciam ad guttulas longe inferioris deuocionis czując małe kropie daleko mniejszego]

Derived terms

[edit]
adjectives
nouns
conjunctions/particles
[edit]
adjectives
adverbs
nouns
conjunctions

Descendants

[edit]
  • Polish: czuć
  • Silesian: czuć

References

[edit]
  • Boryś, Wiesław (2005) “czuć”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
  • Sławski, Franciszek (1958-1965) “czuć”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
  • Mańczak, Witold (2017) “czuć”, in Polski słownik etymologiczny (in Polish), Kraków: Polska Akademia Umiejętności, →ISBN
  • Bańkowski, Andrzej (2000) “czuć”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
  • B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “czuć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN
  • Ewa Deptuchowa, Mariusz Frodyma, Katarzyna Jasińska, Magdalena Klapper, Dorota Kołodziej, Mariusz Leńczuk, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, editors (2023), “czuć”, in Rozariusze z polskimi glosami. Internetowa baza danych [Dictionaries of Polish glosses, an Internet database] (in Polish), Kraków: Pracownia Języka Staropolskiego Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk

Polish

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish czuć. Cognate with English show and caution.

Pronunciation

[edit]
 
  • Audio 1; czuć:(file)
  • Audio 2; czuć:(file)
  • Audio 3; czuć się:(file)
  • Rhymes: -ut͡ɕ
  • Syllabification: czuć

Verb

[edit]

czuć impf (perfective poczuć)

  1. (transitive) to feel, to sense (to perceive with one's senses)
    Synonyms: odczuwać, uczuwać
    1. (transitive) to smell (to sense with the nose)
      Synonym: wąchać
    2. (transitive) to taste (to sense with the tongue)
    3. (transitive, obsolete) to hear (to sense with one's ears)
      Synonym: słyszeć
  2. (transitive) to feel (to experience or have a particular emotion) [with do (+ genitive) ‘for/towards whom’]
    Synonyms: mieć, odczuwać, uczuwać, żywić
  3. (transitive) to feel (to suspect or realize that something is happening)
    Synonym: odczuwać
  4. (transitive) to feel (to suspect or realize that something will happen)
    Synonym: przeczuwać
    Tak żem czuł...I had a feeling that that was going to happen...
  5. (intransitive, obsolete) to stay up (to not sleep)
  6. (transitive, Middle Polish) to be alert or attentive; to try, to strive; to take care of, to look after; to guard, to defend
  7. (Middle Polish) to feel; Further details are uncertain.
    • 1564, J. Mączyński, Lexicon[8], page 124c:
      Sentire, Czuć.
      [Sentire, Czuć.]
    • 1588, A. Calepinus, Dictionarium decem linguarum[9], page 790a:
      Persentio – Dobrzeczuię.
      [Persentio – Dobrzeczuję.]
  8. (reflexive with się) to feel (to experience an emotion or other mental state)
  9. (reflexive with się) to feel like (to consider oneself as having traits particular to some group, personality, etc.) [with instrumental ‘like who’]
    Synonym: uważać się
  10. (reflexive with się, obsolete) to be conscious
  11. (reflexive with się, Middle Polish, expressive) to feel (to suspect or realize that something will happen)
  12. (reflexive with się, Middle Polish) to realize (to become aware of)
    Synonyms: uświadamiać się, zdawać sobie sprawę
  13. (reflexive with się, Middle Polish) to be on guard; to think carefully; to look after; to try, to take care of

Verb

[edit]

czuć impf

  1. (transitive) to feel (to know well, typically by intuition)
  2. (transitive) to forefeel, to presage, to sense

Conjugation

[edit]
Conjugation of czuć impf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive czuć
present tense 1st czuję czujemy
2nd czujesz czujecie
3rd czuje czują
impersonal czuje się
past tense 1st czułem,
-(e)m czuł
czułam,
-(e)m czuła
czułom,
-(e)m czuło
czuliśmy,
-(e)śmy czuli
czułyśmy,
-(e)śmy czuły
2nd czułeś,
-(e)ś czuł
czułaś,
-(e)ś czuła
czułoś,
-(e)ś czuło
czuliście,
-(e)ście czuli
czułyście,
-(e)ście czuły
3rd czuł czuła czuło czuli czuły
impersonal czuto
future tense 1st będę czuł,
będę czuć
będę czuła,
będę czuć
będę czuło,
będę czuć
będziemy czuli,
będziemy czuć
będziemy czuły,
będziemy czuć
2nd będziesz czuł,
będziesz czuć
będziesz czuła,
będziesz czuć
będziesz czuło,
będziesz czuć
będziecie czuli,
będziecie czuć
będziecie czuły,
będziecie czuć
3rd będzie czuł,
będzie czuć
będzie czuła,
będzie czuć
będzie czuło,
będzie czuć
będą czuli,
będą czuć
będą czuły,
będą czuć
impersonal będzie czuć się
conditional 1st czułbym,
bym czuł
czułabym,
bym czuła
czułobym,
bym czuło
czulibyśmy,
byśmy czuli
czułybyśmy,
byśmy czuły
2nd czułbyś,
byś czuł
czułabyś,
byś czuła
czułobyś,
byś czuło
czulibyście,
byście czuli
czułybyście,
byście czuły
3rd czułby,
by czuł
czułaby,
by czuła
czułoby,
by czuło
czuliby,
by czuli
czułyby,
by czuły
impersonal czuto by
imperative 1st niech czuję czujmy
2nd czuj czujcie
3rd niech czuje niech czują
active adjectival participle czujący czująca czujące czujący czujące
passive adjectival participle czuty czuta czute czuci czute
contemporary adverbial participle czując
verbal noun czucie

Verb

[edit]

czuć impf

  1. (impersonal) to smell (to emit a particular smell, especially a bad one) [with accusative or od (+ genitive) ‘who/what smells’, along with instrumental ‘of what’]
  2. (impersonal) to be felt (to be sensed)
  3. (impersonal) to be felt (to be detected as a particular thing or person) [with accusative or od (+ genitive) ‘who/what feels’, along with instrumental ‘as what’]
    Czuć było, że jesteś Polakiem.I could tell that you were a Pole.

Conjugation

[edit]

Derived terms

[edit]
adjectives
interjections
nouns
verbs
verbs
[edit]
verbs

Trivia

[edit]

According to Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej (1990), czuć is one of the most used words in Polish, appearing 2 times in scientific texts, 0 times in news, 3 times in essays, 42 times in fiction, and 32 times in plays, each out of a corpus of 100,000 words, totaling 79 times, making it the 812th most common word in a corpus of 500,000 words.[1]

References

[edit]
  1. ^ Ida Kurcz (1990) “czuć”, in Słownik frekwencyjny polszczyzny współczesnej [Frequency dictionary of the Polish language] (in Polish), volume 1, Kraków, Warszawa: Polska Akademia Nauk. Instytut Języka Polskiego, page 63

Further reading

[edit]
  • czuć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • czuć się in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
  • czuć in Polish dictionaries at PWN
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “czuć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “czuć się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
  • CZUĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 28.02.2019
  • CZUĆ%20SIĘ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 16.01.2015
  • Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “czuć”, in Słownik języka polskiego
  • Aleksander Zdanowicz (1861) “czuć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861
  • J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1900), “czuć”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 1, Warsaw, page 404
  • czuć in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego
  • czuć się in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego
  • Wanda Decyk-Zięba, editor (2018-2022), “czuć”, in Dydaktyczny Słownik Etymologiczno-historyczny Języka Polskiego [A Didactic, Historical, Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish), →ISBN

Silesian

[edit]

Etymology

[edit]

Inherited from Old Polish czuć.

Pronunciation

[edit]

Verb

[edit]

czuć impf (perfective poczuć)

  1. (transitive) to feel (to sense using touch or neurons)
  2. (reflexive with sie) to feel (to experience an emotion or other mental state)

Conjugation

[edit]
Conjugation of czuć impf
person singular plural
masculine feminine neuter virile nonvirile
infinitive czuć
present tense 1st czujã czujymy
2nd czujesz czujecie
3rd czuje czujōm
past tense 1st czułch,
czułech,
czuł żech
czułach
czuła żech
czułoch1)
czuło żech
1)
czulimy,
czulichmy
czułymy,
czułychmy
2nd czułś,
czułeś,
czuł żeś
czułaś
czuła żeś
czułoś1)
czuło żeś
1)
czuliście,
czuli żeście
czułyście,
czuły żeście
3rd czuł czuła czuło czuli czuły
future tense 1st bydã czuł,
bydã czuć
bydã czuła,
bydã czuć
bydã czuło,1)
bydã czuć
bydymy czuli,
bydymy czuć
bydymy czuły,
bydymy czuć
2nd bydziesz czuł,
bydziesz czuć
bydziesz czuła,
bydziesz czuć
bydziesz czuło,1)
bydziesz czuć
bydziecie czuli,
bydziecie czuć
bydziecie czuły,
bydziecie czuć
3rd bydzie czuł,
bydzie czuć
bydzie czuła,
bydzie czuć
bydzie czuło,
bydzie czuć
bydōm czuli,
bydōm czuć
bydōm czuły,
bydōm czuć
pluperfect tense2)
1st bōłch czuł,
bōłech czuł,
bōł żech czuł
byłach czuła
była żech czuła
byłoch czuło1)
było żech czuło
1)
byli my czuli,
bylichmy czuli
były my czuły,
byłychmy czuły
2nd bōłś czuł,
bōłeś czuł,
bōł żeś czuł
byłaś czuła
była żeś czuła
byłoś czuło1)
było żeś czuło
1)
byliście czuli,
byli żeście czuli
byłyście czuły,
były żeście czuły
3rd bōł czuł była czuła było czuło1)
były my czuli,
byłychmy czuli
były czuły
conditional 1st bych czuł bych czuła byście czuli by my czuły,
bychmy czuły
2nd byś czuł byś czuła byście czuli byście czuły
3rd by czuł by czuła by czuło by czuli by czuły
imperative 1st niych czujã czujmy
2nd czuj czujcie
3rd niych czuje niych czujōm
active adjectival participle czujōncy czujōncŏ czujōnce czujōncy czujōnce
passive adjectival participle czuty czutŏ czute czuci czute
verbal noun czucie
1) Personal neuter forms might be considered nonstandard, protological, or nonce, appearing mostly in literature to refer to grammatically neuter nouns, however might also be used for people who prefer neuter forms.
2) The pluperfect is either archaic or obsolete and now used for conditional in the past.

Verb

[edit]

czuć impf

  1. (impersonal) to smell (to emit a particular smell, especially a bad one)

Conjugation

[edit]

Derived terms

[edit]
adjectives
verbs
[edit]
nouns

Further reading

[edit]