patrzyć

Old Polish

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *patriti. First attested in the 15th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /patr̝it͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /patr̝it͡ɕ/

Verb

patrzyć impf (frequentative patrzać)

1. (transitive, intransitive) to look at [+accusative], [+ na (accusative)], [+ k (dative)], [+ w (accusative)]
   • 1874-1891 [ca 1420], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XXIV, page 83:

     Ihus dixit ei: Respice, pathrsz, fides tua te saluum fecit (Luc 18, 42)

     [Ihus dixit ei: Respice, patrz, fides tua te saluum fecit (Luc 18, 42)]

   • 1930 [Fifteenth century], “Tob”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[1], 11, 8:

     Røcze pomasz oczi gego zolczø ribyø..., iako richlo pomazes, otewrø syø oczi gego a patrzi ocyecz twoy swyatlo nyebyeske (videbit... lumen caeli)

     [Rącze pomaż oczy jego żołcią rybią..., jako rychło pomażesz, otewrą się oczy jego a patrzy ociec twoj światło niebieskie (videbit... lumen caeli)]

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Latin-Polish-German Florian Psalter]‎^[2], Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 65, 6:

     Oczi iego na pogani patrzø (super gentes respiciunt)

     [Oczy jego na pogany patrzą (super gentes respiciunt)]

   • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[3], 38, 12:

     Na tey stronye, ktora na zachod patrzy (quae ad occidentem respicit), bili oponi pyøczdzyeszyøt lokyeth

     [Na tej stronie, ktora na zachod patrzy (quae ad occidentem respicit), były opony pięćdziesiąt łokiet]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[4], page 153:

     Zawsche k nyebv patrzyl oczyma (nam saepe caelum oculis hic respiciebat)

     [Zawsze k niebu patrzyl oczyma (nam saepe caelum oculis hic respiciebat)]

   • 1930 [Fifteenth century], “I Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[5], 16, 7:

     Czlowyek geno czso w *nyey gest, wydzi, ale bog, ten w syerce patrzi (dominus autem intuetur cor)

     [Człowiek jeno cso w niej jest, widzi, ale Bog, ten w sierce patrzy (dominus autem intuetur cor)]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[6], page 747:

     Nyevyasty... patrzączy, yze tako vyelykye tluscze lyvda s nym ydą, vzrącz dzyevycza Marya... począly k nyey movycz

     [Niewiasty... patrzęcy, iże tako wielikie tłuszcze luda s nim idą, [i] uźrąc dziewicę Maryją... poczęły k niej mowić]

2. to notice
   • 1930 [Fifteenth century], “Gen”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[7], 31, 12:

     Wnyesz twoge oczi wisprz a patrz (vide), yzecz syø zchodzø samczi s samyczamy ku plodzenyu plodu

     [Wnieś twoje oczy wysprz a patrz (vide), iżeć się schodzą samcy z samicami ku płodzeniu płodu]

3. to expect, to wait on
   • 1956 [Middle of the 15th century], Jerzy Woronczak, editor, Teksty polskie w rękopisie nr 43 Biblioteki Kapitulnej we Wrocławiu z połowy XV wieku‎^[8], page 36r:

     Quarto debemus ad eum ire, discretionem iudicii eius attendendo *patruncz

     [Quarto debemus ad eum ire, discretionem iudicii eius attendendo patrząc]

   • 1888 [1394], Romuald Hube, editor, Zbiór rot przysiąg sądowych poznańskich, kościańskich, kaliskich, sieradzkich, piotrkowskich i dobrzyszyckich z końca wieku XIV i pierwszych lat wieku XV‎^[9], page 69:

     Iaco nas Paulik possadzil bil na ssødze, a Jassek tedi ne patrzil przed nami praua i poyal przecz ot praua

     [Jako nas Pawlik posadził był na sądzie, a Jaszek tedy nie patrzył przed nami prawa i pojał przecz ot prawa]

4. to foresee, to predict
   • 1916 [second half of the 15th century], Stanisław Słoński, editor, Psałterz puławski‎^[10], pages 36, 13:

     Strzecz będze grzeszny prawego y skrzytacz będzye nayn zęby swymy. Alye gospodzyn naszmyewacz szye będzye yemu, bo patrzy, by przyszedl dzyen yego (quoniam prospicit, quod veniet dies eius)

     [Strzec będzie grzeszny prawego i skrzytać będzie nań zęby swymi. Ale Gospodzin naśmiewać sie będzie jemu, bo patrzy, by przyszedł dzień jego (quoniam prospicit, quod veniet dies eius)]

5. to look for, to seek
   • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎^[11], page 14a:

     Isbichom ne patrzyly marne chualy tego to swatha, alle bichom *szo nauczyly svich grzec[h]of spouedacz a pokuthø sza ne strogicz

     [Iżbychom nie patrzyli marne chwały tego to świata, ale bychom sie nauczyli swych grzec[h]ow spowiedać a pokutę za nie strojić]

6. to ask about
   • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[12], 18, 15:

     Przyszedl ku mnye lud, patrzøcz sødu widanya boszego (quaerens sententiam dei)

     [Przyszedł ku mnie lud, patrząc sądu wydania bożego (quaerens sententiam Dei)]

7. to seek justice
   • 1887, 1889 [1399], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume II, number 1364:

     Iacom s Dobeslawem vmowil, ysz ne mal na mi roku patrzicz

     [Iakom z Dobiesławem umowił, iż nie miał na mi roku patrzyć]

8. to consider [+genitive], [+ na (accusative)]
   • 1874-1891 [Middle of the 15th century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności, volume XXII, page 236:

     Przeto, acz kto syą myeni vbogym na duschi, patrzacz, bi bil czich

     [Przeto, acz kto się mieni ubogim na duszy, patrząc, by był cich]

   • c. 1431, Kanon mszy św., Canon missae., volume XII, page 222:

     Yeszu Crist[y]e..., aby nye patrzyl grzechow n[y]aszych, alye n[y]a wyerø czyrkwye twoyey ne respicias peccata nostra, sed ad fidem ecclesie tue

     [Jesu Kryst[y]e..., aby nie patrzył grzechow n[y]aszych, ale n[y]a wierę cyrkwie twojej ne respicias peccata nostra, sed ad fidem ecclesie tue]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎^[13], page 655:

     A tez ych przeto nye yąly, ysch nykogo ynego nye dbaly any na kogo ynego patrzyly, yedno mylego Iesucrista

     [A też ich przeto nie jęli, iż nikogo jinego nie dbali ani na kogo jinego patrzyli, jedno miłego Jesukrysta]

9. to stick to a court date
   • 1858 [c. 1408], “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, page 50:

     Przesthąpy-ly ktho myeszky wyelkyerz placzycz na then dzyen, yako szlubyono, tho raycze na nym moga wszyacz, ne patrzacz gynnego prawa

     [Przestąpi-li kto mieski wielkierz płacić na ten dzień, jako ślubiono, to rajce na nim mogą wziąć, ne patrząc jinnego prawa]

10. to strive for, to want
    • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎^[14], page 14a:

      Fratres karissimi, diem hodiernum debemus consumere in gaudio. Bracza, dze, mila, patrzymy tego dobrze, isbichom ten tho dzen dzyszegszy veszelu... gy skroczyly

      [Fratres karissimi, diem hodiernum debemus consumere in gaudio. Bracia, dzie, miła, patrzymy tego dobrze, iżbychom ten to dzień dzisiejszy w wiesielu... ji skrocili]

11. to beware
    • 1885 [End of the 15th century], Jan Baudouina de Courtenay, Jan Karłowicz, Antoni Adam Kryńskiego, Malinowski Lucjan, editors, Prace Filologiczne‎^[15], volume III, page 180:

      Patrz, bysz myą nye sdradzil cave ne deluseris me

      [Patrz, byś mię nie zdradził cave ne deluseris me]

    • Beginning of the 15th century, Kazania gnieźnieńskie‎^[16], page 172a:

      A pres tho patrszmy tego dobrze, abichom tego boszego daru ne straczyly

      [A przez to patrzmy tego dobrze, abychom tego bożego daru nie stracili]

12. to have the right to something [+ ku (dative)]
    • 1858 [c. 1408], “Wyroki sądów miejskich czyli ortyle [Urban court rulings i.e. "Ortyls"]”, in Wacław Aleksander Maciejowski, editor, Historia prawodawstw słowiańskich [History of Slavic lawmaking], volume 6, page 24:

      Tho gydacze gymyenye albo thy pyenyadze byly naszego ojcza..., przetho my patrzemy k themv domu albo kv pyenyadzom, za kthore nasz oczyecz mvrowal then dom

      [To jidące jimienie albo ty pieniądze były naszego ojca..., przeto my patrzemy k temu domu albo ku pieniądzom, za ktore nasz ociec murował ten dom]

13. to concern, to be about
    • 1895 [1448–1450], Franciszek Piekosiński, editor, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, page 6:

      Vstawyenye nowe nye patrzy przemynanlych rzeczi, alye nynyeysich thilko a przydąnczich

      [Ustawienie nowe nie patrzy przeminęłych rzeczy, ale niniejszych tylko a przydących]

14. to deal with
    • 1880 [Middle of the 15th century], Sprawozdania Komisji Językowej Akademii Umiejętności, volume V, page 274:

      Nona stella est deuocio, que debet esse in religiosis, qui ideo postposuerunt curas seculi, vt liberius vacare, wolnyey patrzycz, possent deuocioni

      [Nona stella est deuocio, que debet esse in religiosis, qui ideo postposuerunt curas seculi, vt liberius vacare, wolniej patrzyć, possent deuocioni]

15. The meaning of this term is uncertain. Possibilities include:
    1. to keep watch
       • 1930 [Fifteenth century], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎^[17], 38, 8:

         Vdzyalal y umiwadlo myedzyane s podstawkyem swym szwyarczyadl nyewyeszczych, ktore patrzyli w przystrzesszu stanowem (quae excubabant in ostio tabernaculi)

         [Udziałał i umywadło miedziane z podstawkiem swym z zwiarciadł niewieścich, ktore patrzyli w przystrzeszu stanowem (quae excubabant in ostio tabernaculi)]

Derived terms

nouns

• patrzenie
• patrzyciel

 

verbs

• napatrzyć pf
• opatrzyć pf, opatrzać impf
• popatrzyć pf
• przepatrzać impf
• rozpatrzyć pf
• spatrzyć pf
• upatrzyć pf

 

verbs

• dobrze na patrzyć impf
• patrzyć prawa impf

 

Related terms

adjectives

• nieopatrzny
• opatrzny
• przepatrzny

 

adverbs

• nieopatrznie
• opatrznie
• przepatrznie
• spatrzenie

 

nouns

• nieopatrzanie
• nieopatrzenie
• nieopatrzność
• opatrzenie
• opatrzność
• przepatrzność

 

verbs

 

Descendants

• Masurian: patrżécz, patrżicz
• Polish: patrzeć, patrzyć
• Silesian: patrzeć

References

• Boryś, Wiesław (2005) “patrzyć”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Bańkowski, Andrzej (2000) “patrzyć”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, editor (2011–2015), “patrzyć”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN

Polish

Etymology

The original inherited form. See patrzeć for the shift of -yć -> -eć.

Pronunciation

• IPA^(key): /ˈpat.ʂɨt͡ɕ/
• (Middle Polish) IPA^(key): /ˈpa.tʂɨt͡ɕ/, /ˈpa.tr̝ɨt͡ɕ/

• Audio

  (file)

• Rhymes: -atʂɨt͡ɕ
• Syllabification: pat‧rzyć

Verb

patrzyć impf

1. (intransitive or reflexive with się) Alternative form of patrzeć.

Conjugation

Conjugation of patrzyć impf
	person	singular			plural
		masculine	feminine	neuter	virile	nonvirile
infinitive		patrzyć
present tense	1st	patrzę			patrzymy
	2nd	patrzysz			patrzycie
	3rd	patrzy			patrzą
	impersonal	patrzy się
past tense	1st	patrzyłem, -(e)m patrzył	patrzyłam, -(e)m patrzyła	patrzyłom, -(e)m patrzyło	patrzyliśmy, -(e)śmy patrzyli	patrzyłyśmy, -(e)śmy patrzyły
	2nd	patrzyłeś, -(e)ś patrzył	patrzyłaś, -(e)ś patrzyła	patrzyłoś, -(e)ś patrzyło	patrzyliście, -(e)ście patrzyli	patrzyłyście, -(e)ście patrzyły
	3rd	patrzył	patrzyła	patrzyło	patrzyli	patrzyły
	impersonal	patrzono
future tense	1st	będę patrzył, będę patrzyć	będę patrzyła, będę patrzyć	będę patrzyło, będę patrzyć	będziemy patrzyli, będziemy patrzyć	będziemy patrzyły, będziemy patrzyć
	2nd	będziesz patrzył, będziesz patrzyć	będziesz patrzyła, będziesz patrzyć	będziesz patrzyło, będziesz patrzyć	będziecie patrzyli, będziecie patrzyć	będziecie patrzyły, będziecie patrzyć
	3rd	będzie patrzył, będzie patrzyć	będzie patrzyła, będzie patrzyć	będzie patrzyło, będzie patrzyć	będą patrzyli, będą patrzyć	będą patrzyły, będą patrzyć
	impersonal	będzie patrzyć się
conditional	1st	patrzyłbym, bym patrzył	patrzyłabym, bym patrzyła	patrzyłobym, bym patrzyło	patrzylibyśmy, byśmy patrzyli	patrzyłybyśmy, byśmy patrzyły
	2nd	patrzyłbyś, byś patrzył	patrzyłabyś, byś patrzyła	patrzyłobyś, byś patrzyło	patrzylibyście, byście patrzyli	patrzyłybyście, byście patrzyły
	3rd	patrzyłby, by patrzył	patrzyłaby, by patrzyła	patrzyłoby, by patrzyło	patrzyliby, by patrzyli	patrzyłyby, by patrzyły
	impersonal	patrzono by
imperative	1st	niech patrzę			patrzmy
	2nd	patrz			patrzcie
	3rd	niech patrzy			niech patrzą
active adjectival participle		patrzący	patrząca	patrzące	patrzący	patrzące
contemporary adverbial participle		patrząc
verbal noun		patrzenie

Verb

patrzyć impf

1. (intransitive, Middle Polish) to see (to have vision)

   Synonym: widzieć

2. (intransitive, Middle Polish) to see, to be with someone, to spend time with
3. (transitive, Middle Polish) to see, to witness
4. (transitive, Middle Polish) to see, to experience, to live through
5. (intransitive, Middle Polish) to reflect on, to ponder
6. (transitive, Middle Polish) to wait for, to expect
7. (transitive, Middle Polish) to claim something against someone, to demand something, to enforce, to hold someone accountable for something
8. (transitive, Middle Polish) to deal with; to realize
9. (Middle Polish) The meaning of this term is uncertain.
   • 1525, Jan z Szamotuł (Paterek), Kazania, inc.: O narodzeniu Maryjej Panny‎^[18], page 116v:

     Dubium (1): nycz tak uyſoko nyeuczynyl patrzy bog yako panną matką bozą

10. (reflexive with się, Middle Polish) to consider one's cases

Further reading

• patrzyć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• patrzyć in Polish dictionaries at PWN
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “patrzyć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Maria Renata Mayenowa, Stanisław Rospond, Witold Taszycki, Stefan Hrabec, Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023) “patrzyć się”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• “PATRZYĆ”, in Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], 2016 May 12
• Samuel Bogumił Linde (1807–1814) “patrzyć”, in Słownik języka polskiego‎^[19]
• Aleksander Zdanowicz (1861) “patrzyć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861‎^[20]
• A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1908), “patrzyć”, in Słownik języka polskiego‎^[21] (in Polish), volume 4, Warsaw, page 92
• patrzyć in Narodowy Fotokorpus Języka Polskiego