User:Ah3kal/Local

πολύς γίνεται λόγος εἰς διαφόρους ἐφημερίδας περί τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, πολλαί εἰκασίαι διαδίδονται περί τῆς λύσεως αὐτοῦ, καί ὀλίγας πλέον ἔχουν ἐλπίδας περί ἀναρρώσεως τοῦ ἀσθενοῦς, οὗτινος τόν κίνδυνον συμμερίζονται ἤδη καί πολλοί ἐκ τῶν μᾶλλον εὐνοούντων αὐτόν. διά τοῦτο καί πολλά λέγονται περί τοῦ τρόπου τῆς λύσεως τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος.

ἐπί τοῦ ζητήματος τούτου, ὅπερ τά μέγιστα ἐνδιαφέρει καί τήν ἑλλάδα, δέν εἶναι ἴσως ἄσκοπον νά εἴπωμεν καί ἡμεῖς ὀλίγας λέξεις, ὅταν τοσοῦτος γίνεται λόγος περί αὐτοῦ πανταχοῦ.

πρίν προβῶμεν ὅμως εἰς ἐξέτασιν τῶν περί τῆς λύσεως αὐτοῦ διαδιδομένων, ἂς ἔμβωμεν προηγουμένως εἰς τήν ἔρευναν τῆς καταστάσεως τοῦ μεγάλου τούτου ἀσθενοῦς, ὅστις κατά τό μᾶλλον καί ἧττον ἀνησυχεῖ ὅλα τά κράτη τῆς εὐρώπης.

καθ’ ἣν ἐποχήν ὁ αὐτοκράτωρ νικόλαος ἐν τῇ διαλέξει του μετά τοῦ σαϋμούρ, ἐξέθετο τόν κίνδυνον τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους καί ἀπέδωκεν αὐτῷ τήν ὀνομασίαν τοῦ ἀσθενοῦς, ἡ ἀγγλία ἐθεώρησεν ὡς πεπλανημένην τήν ἰδέαν ταύτην, καί, ἢ ἠπατημένη, ἢ κλείουσα ἑκουσίως τούς ὀφθαλμούς ἕνεκα συμφερόντων, πολλάς κατέβαλε προσπαθείας περί διατηρήσεως τοῦ κράτους τούτου, καί πρός τόν σκοπόν τοῦτον ἀνεδέχθη μετά τῆς γαλλίας τό μέγα ἔργον τοῦ κριμαϊκοῦ πολέμου, δι’ ὃν τοσαῦτα κατηναλώθησαν χρήματα καί τοσοῦτον ἔῤῥευσεν αἷμα.

ἀλλ’ ἐκτός τοῦ πολέμου, ὃν ἐθεώρησεν αὕτη ὡς φάρμακον ζωοποιόν εἰς τόν ἀσθενῆ, προέβη, καί εἰς ἄλλα μέτρα θεωρούμενα ὡς συντελεστικά εἰς τήν ἀνάῤῥωσιν τοῦ λογιζομένου ἀσθενοῦς, οἷον εἰς τήν ἔκδοσιν τοῦ χάτι χουμαγιοῦν, δι’ οὗ ὑπεσχέθησαν δικαιώματα τινα εἰς τούς ὑποτελεῖς, τήν ῥύθμισιν τῶν οἰκονομικῶν τοῦ κράτους τούτου, καί ἄλλα μέτρα τακτοποιήσεως καί βελτιώσεως. ἀλλά κατά πόσον ἐπέτυχον ὅλα ταῦτα, ἀπόδειξις ἀναντίῤῥητος ὑπάρχει, ἡ ἐν ἁπάσῃ τῇ ἀγγλίᾳ σχηματισθεῖσα ἤδη κοινή γνώμη, ὅτι οὐδεμία σχεδόν ἐλπίς σωτηρίας ἢ διατηρήσεως τοῦ κράτους τούτου ὑφίσταται.

ἐάν ὅμως ὑπάρχουν ἄνθρωποι ἔχοντες ἔτι, ἔστω καί μικράν, ἐλπίδα περί διατηρήσεως τοῦ κράτους τούτου, ἀνάγκη νά τεθῶσιν ὑπό συζήτησιν τά αἴτια, τά ὁποῖα προπαρασκευάζουσι μάλιστα τήν κατάπτωσιν αὐτοῦ.

ἂν καί πολλοί πολλάκις ὡμίλησαν περί τοῦ ἀδυνάτου τῆς ἀνορθώσεως τοῦ κράτους τούτου, θέλομεν καί ἡμεῖς ἐπιληφθῆ ἐπί μικρόν τῆς ὑποθέσεως ταύτης, κυρίως διά τήν ἑλλάδα, ἥτις ἐνδιαφέρεται εἰς αὐτήν πλειότερον πολλῶν ἄλλων εὐρωπαϊκῶν ἐθνῶν.

κυριώτερα αἴτια τῆς ἐκπτώσεως τοῦ κράτους τούτου δύνανται νά θεωρηθῶσι τά ἐξῆς·

1ον. Ἡ οἰκογένεια παρά τοῖς τούρκοις ἐκτός ἐξαιρέσεων τινῶν, καί τούτων μεταξύ τῆς τάξεως τῶν χωρικῶν δέν συνδέεται μέ δεσμούς στενούς καί ἀμοιβαίως εἰλικρινεῖς μεταξύ ἀνδρῶν καί γυναικῶν, διότι δέν ὑπάρχει ἰσότης τρόπον τινά δικαιωμάτων μεταξύ αὐτῶν, διά τοῦτο δέν ὑπάρχει καί ἀνάλογος γονιμότης,

2ον. αἱ γυναῖκες θεωρούμεναι ὡς πράγματα, πολλάκις οὖσαι ἀργυρώνητοι, οὐδέποτε δέ λαβοῦσαι ἀνατροφήν καί ἐκπαίδευσιν, δέν ἔχουν τήν ἱκανότητα νά δώσωσι τάς πρώτας βάσεις τῆς ἠθικῆς καί τήν ἀνήκουσαν ἐκπαίδευσιν κατά τήν νεαράν τῶν τέκνων αὐτῶν ἀνατροφήν.

3ον. καί ἂν ἦτο δέ δυνατόν μεταῤῥύθμησίς τις ὡς πρός ταῦτα νά φέρῃ ἀγαθόν τι ἀποτέλεσμα, τό μέγα σῶμα τῆς τουρκικῆς κοινωνίας πιστόν εἰς τάς ἕξεις του, εἰς τά ἔθιμά του καί τελευταῖον εἰς τό κοράνιον, θεωρεῖ μετά περιφρονήσεως πάσας τάς μεταῤῥυθμίσεις, ὅσον ἀγαθόν καί σωτήριον σκοπόν καί ἂν ἔχωσι.

4ον. ἐάν σπουδαία τις μεταῤῥύθμισις ἦτο δυνατόν νά εἰσαχθῇ, συντελούντων τινῶν ἐκ τῶν μετασχόντων εὐρωπαϊκῆς παιδείας παρά τοῖς ὀθωμανοῖς, ἡ μεταῤῥύθμισις αὕτη ἔμελλε νά διεγείρῃ ὅλον τόν ὀθωμανικόν ὄχλον κατ’ αὐτῆς, παρορμώμενον ἀπό τόν πλήρη φανατισμοῦ καί οἰήσεως κλῆρον αὐτῶν, ἐξ οὗ μόνου σύγκεινται, οἱ παρ’ αὐτοῖς σοφοί, ὥστε ἐμφύλιός τις πόλεμος ἔμελλε νά ὑπάρξῃ, ἀποτέλεσμα ἀπαραίτητον τοιούτου ἐπιχειρήματος.

5ον. ὁ στρατός τῆς τουρκίας σύγκειται ἀπό τέκνα μόνον ὀθωμανῶν. ἐκτός τοῦ ὅτι αἱ τεκνοποιΐαι παρά τοῖς ὀθωμανοῖς δέν εἶναι πολυπληθεῖς, δι’ οὓς ἀνωτέρω (ἀριθ. 1) εἴπομεν λόγους, φθείρονται βεβαίως καί κατά τούς πολέμους καί κατά τάς ἐκστρατείας· δέν νυμφεύονται κατά τήν διάρκειαν τῆς στρατείας, οὐδέ νυμφευόμενοι τεκνοποιοῦσι ἀναλόγως, ὥστε ὁ τουρκικός πληθυσμός ἐλαττοῦται καθημερινῶς. ἐκτός δέ τούτου, ὁποία ζημία διά τήν τουρκικήν κοινωνίαν ἡ προερχομένῃ ἐκ τῆς ἐλλείψεως τοσούτων χειρῶν κατά τό μᾶλλον καί ἧττον ἐργατικῶν!

6ον. οἱ ὀθωμανοί καί πρό πάντων οἱ μεγάλοι κτηματίαι, οἱ λαβόντες τά τιμάρια κατά τήν ἐποχήν τῆς κατακτήσεως, δέν ἐργάζονται ὁλοτελῶς. Ἔχοντες δέ τήν συνήθειαν νά ὠφελῶνται ἀπό τάς ὑπηρεσίας καί τάς ἁρπαγάς, ἐσυνείθισαν εἰς τήν πολυτέλειαν ἐπί τοσοῦτον, ὥστε ἵνα ἀναπληρώσωσιν ἤδη ὅσα δέν ἠμποροῦν πλέον ν’ ἀπολαμβάνωσι διά τῶν προτέρων μέσων των, ἀναγκάζονται νά πωλῶσι τάς ἰδιοκτησίας των. ταύτας δέ ἀγοράζουσιν οἱ χριστιανοί καλλιεργηταί, οἵτινες ὡς τῆς ἐργατικῆς αὐτῶν ἕξεως καί ὡς ἐκ τῆς οἰκονομίας των αὐξάνουσι τόν χρηματικόν αὑτῶν πλοῦτον καί δύνανται νά κάμωσι τοιαύτας ἀγοράς.

7ον. καί ἂν ἀκόμη ὑποθέσωμεν ὅτι ἤθελεν ἀποδοθῆ πλήρης ἰσονομία μεταξύ ὅλων τῶν κατοίκων τῆς τουρκίας, ἤθελον τεθῆ νόμοι καί συστηθῶσι δικαστήρια καί δημοτικαί ἀρχαί, δέν ὑπάρχουσι μεταξύ τῶν ὀθωμανῶν ἄνθρωποι δυνάμενοι νά βάλωσι ταῦτα εἰς ἐνέργειαν καί νά συμμορφωθῶσι κατά γράμμα μέ τά νομοθετούμενα, διότι οὔτε παιδείαν, οὔτε ἱκανότητα, οὔτε ἀνάλογον πολιτισμόν ἔχουσιν, ὥστε νά ἐννοήσωσι καλῶς καί νά ἐφαρμόσωσιν ὅλα ταῦτα. δέν εἶναι λοιπόν δυνατόν οὔτε τό μέτρον τοῦτο νά ἐπιφέρῃ θεραπείαν τοῦ κακοῦ.

ἐνῶ λοιπόν τό ὀθωμανικόν στοιχεῖον ἐκπίπτει ὁλοέν καί κατά τόν πληθυσμόν καί κατά τόν πλουτισμόν, δέν προβαίνει δέ οὐδ’ εἰς τόν πολιτισμόν, ὡς ἄλλαι ὑποτελεῖς φυλαί, εἶναι δυνατόν νά διατηρηθῇ ἐπί πολύ, ἐν αἰῶνι, ὁποῖος εἶναι ὁ σημερινός; εἶναι δυνατόν ὅ,τι ἡρπάγη ἐπί τῆς κατακτήσεως εἰς ἐποχήν ἀνωμαλιῶν καί διαφθορᾶς, νά διατηρηθῇ σήμερον, ὑπαρχουσῶν τῶν ἀνωτέρω ἐκτεθεισῶν περιπτώσεων; τί ἆρα γε μέλλει γενέσθαι; ὅ,τι ἐγένετο ἐπί τῆς ἑλληνικῆς ἐπαναστάσεως ἄλλοτε, καί ὅ,τι γίνεται ἤδη ἐν ἑρζεγοβίνῃ. ἐπαναστάσεις καί πόλεμοι θέλουν φέρει ἑκάστοτε πολιτικάς μεταβολάς, κλονισμούς δέ ἐπιζημίους εἰς τά γειτονεύοντα κράτη.

θεωρουμένης λοιπόν ὡς ἀναποδράστου τῆς καταπτώσεως, οἱ ἔχοντες νά θηρεύσωσι συμφέροντα ἀπ’ αὐτῆς, τί πρέπει νά πράξωσι; δύνανται νά μένωσιν ἁπλοῖ θεαταί τῶν γινομένων; Ἰδού ὁ φόβος τῆς προσεγγύσεως τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, ὁ φόβος οὗτος ἀνάγκη νά δώσῃ αἰτίαν σπουδαίας σκέψεως καί εἰς τούς Ἕλληνας.

Ἡ ἑλλάς ὡς ἐκ τῆς τοπογραφικῆς θέσεως αὐτῆς καί ἐν γένει ἡ ἑλληνική φυλή, ὡς ἐκ τοῦ πληθυσμοῦ αὐτῆς συγκρινομένης πρός τάς ἄλλας ὑποτελεῖς τῇ τουρκίᾳ φυλάς, ὡς ἐκ τῶν δικαιωμάτων, ἅτινα ἔχει ἢ φρονεῖ ὅτι ἔχει ἐπί τῆς κληρονομίας τοῦ ἀσθενοῦς, ὡς ἐκ τῶν ἀρχαίων ἀναμνήσεων τῆς προτέρας αὐτῆς δόξης καί λαμπρότητος, ὡς ἐκ τῶν πιθανῶν μέσων ἐπιτυχίας τοῦ νά καθέξῃ καί αὖθις ἣν πρό αἰώνων κατεῖχε θέσιν, μεταξύ τῶν ἀρχαίων ἐθνῶν, θέλει εἶσθαι ἐκ τῶν πρώτων, οἵτινες θέλουν ἀποβλέψει πρός τήν ἀντικατάστασιν ἐν περιπτώσει ἐπικειμένης μεταβολῆς.

ἀλλ’ ἐφημερίδες εὐρωπαϊκαί, χαίρουσαι μάλιστα σπουδαίαν ὑπόληψιν, ἐξέφρασαν εἴτε ἀπ’ εὐθείας, εἴτε ἐκ πλαγίου, πολλήν δυσπιστίαν, ἂν οἱ Ἕλληνες εἰσίν ἁρμόδιοι πρός διαδοχήν τοῦ κινδυνεύοντος κράτους, ἡ ὑπόνοια ὅμως αὕτη ἐῤῥίφθη ἐν τῷ μέσῳ ἁπλῶς καί ἀνεξετάστως ἄνευ παρατηρήσεως δυσκολιῶν, ἢ κωλυμάτων, θεωρουμένων τυχόν ἀνυπερβλήτων. ἀλλ’ ἡμεῖς θέλομεν ἐκθέσει λεπτομερέστατον τό πρᾶγμα καί ὡς ἐξεθέσαμεν τά αἴτια τά ὁποῖα καθιστῶσιν ἴσως ἀπαραίτητον τήν πτῶσιν, οὕτω θέλομεν ἐκθέτει καί τούς λόγους, οἵτινες ὁδηγοῦσιν ἡμᾶς εἰς τό νά πιστεύσωμεν ὅτι ὁ φυσικώτερος, καί ἑπομένως ὁ πιθανώτερος, διάδοχος εἶναι ἡ ἑλληνική φυλή· καί ἰδού αὗτοι ἐν συνόψει.

1ον. Ἡ ἑλληνική φυλή, ὄχι μόνον ἐκ τῶν χρόνων τοῦ μεγάλου ἀλεξάνδρου, ἀλλά καί ἀπό τοῦ βυζαντινοῦ βασιλείου, εἶχεν ἐξαπλωθῆ καθ’ ὅλην σχεδόν τήν εὐρωπαϊκήν τουρκίαν, κατά τόν εὔξεινον πόντον καί κατά τήν μικράν ἀσίαν. ἂν καί οἱ τοῦρκοι κατακτήσαντες τά μέρη ταῦτα, τά ὑπέβαλον ὑπό βαρύν ζυγόν, δέν ἠδυνήθησαν ὅμως νά τήν ἐξασθενήσωσιν ἐπί τοσοῦτον, ὥστε νά συγχωνευθῇ μετ’ αὐτῶν, διετηρήθη δέ, χάρις εἰς τόν χριστιανισμόν, ἔχουσα ἰδίας κοινότητας, καί ἐν μέρει καί δημοτικάς ἀρχάς· διετήρησεν ὁμοίως κατά μέγα μέρος καί τήν γλῶσσαν. ἐάν δέ τινες μή ὑποφέροντες τό βάρος τῆς δουλείας μετέβαλον θρήσκευμα· τοῦτο ἐγένετο μεταξύ ὀλίγων, καί μεταξύ δέ αὐτῶν ἀκόμη ὑπῆρξαν πολλοί διατηροῦντες τόν χριστιανισμόν καί φαινόμενοι κατά τό ἐξωτερικόν μόνον τοῦρκοι. περί τούτου δέ ὄχι ὀλίγα ὑπάρχουσι παραδείγματα.

2ον. ἐξ ἁπασῶν τῶν ὑποδούλων φυλῶν, ἡ ἑλληνική, ὡς ἔχουσα ἀρχαίας ἀναμνήσεις δόξης καί πολιτισμοῦ, διατηρεῖ πάντοτε εἶδός τι ὑπερηφανείας, δι’ ἢν ἀξιοῖ ἑαυτήν βελτίονος τύχης, καί διά τοῦτο πάντοτε φροντίζει πρός βελτίωσιν τῆς κοινωνικῆς καταστάσεώς της καί δέν ἀποφεύγει τολμηράς ἐπιχειρήσεις. τοῦτο δέ ἰδίως πρέπει νά θεωρηθῇ πλεονάζον παρά τῇ ἑλληνικῇ φυλῇ.

3ον. τό ἑλληνικόν κράτος ἀνεγερθέν ἐν τῷ μέσῳ τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς καί ἀπολαῦσαν ἐλευθερίαν καί αὐτονομίαν, ἐνέπνευσε τήν ἐπιθυμίαν τῆς ἀποκτήσεως αὐτῶν καί ἐν τῇ λοιπῇ ἑλληνικῇ φυλῇ. ἐνεπνεύσθη δέ αὐτῇ ἡ μίμησις πρός τήν παιδείαν καί τόν πολιτισμόν, ὥστε πρό πολλῶν ἐτῶν ἰατροί ἐπιστήμονες, καθηγηταί, διδάσκαλοι, διδασκάλισσαι κτλ. προήγαγον τήν παιδείαν καί τόν πολιτισμόν ἐν αὐτῇ. οὕτω δέ αὕτη δύναται νά θεωρηθῇ ὡς ἐξέχουσα ἁπασῶν τῶν ἄλλων ἐν τῷ ὀθωμανικῷ κράτει φυλῶν.

4ον. ὁ Ἕλλην, ὡς ἰδιώτης, ἀπέκτησε μεγίστην ὑπόληψιν καί φήμην συστήσας κοινότητας ἑλληνικάς ἐν ἀγγλίᾳ, ἐν γαλλίᾳ, ἐν αὐστρίᾳ καί ἐν τῷ μέσῳ ἄλλων κρατῶν, ὡς καί ἐν Ἰνδίαις καί ἐν ἀμερικῇ. περί τῶν ἑλληνικῶν τούτων κοινοτήτων ἐγένετο ἤδη πολύς λόγος διά τε τήν ἀγχίνοιαν καί τήν ἱκανότητα τῶν συνιστώντων αὐτάς καί πρό πάντων διά τόν ἐπιχειρηματικόν νοῦν, δι’ οὗ κατόρθωσαν νά θεωρηθῶσιν ὡς ἔμποροι ἱκανοί ἐν τῷ μέσῳ τῶν ἐμπορικωτέρων ἐθνῶν τῆς εὐρώπης.

5ον. ἐν τῇ ἐλευθέρᾳ ἑλλάδι, ἄνευ οὐδεμιᾶς σχεδόν συνδρομῆς ἐκ μέρους τῆς ἐξουσίας, ἰδιῶται Ἕλληνες καί ἐκ τῶν ἐντός καί ἐκ τῶν ἐκτός τῆς ἑλλάδος, συνέστησαν διαφόρους μηχανάς καί ἐργοστάσια· καί γίνεται ἤδη ἐκ τῆς ἑλλάδος ἐξαγωγή διαφόρων προϊόντων βιομηχανικῶν, ἅτινα κινοῦσι τήν περιέργειαν καί τόν θαυμασμόν καί αὐτῶν τῶν εὐρωπαίων.

6ον. Ἡ παιδεία ἐν ἑλλάδι ἐξηπλώθη εἰς μέγιστον βαθμόν, τό σπουδαιώτερον δέ εἶναι ἡ ἐκπαίδευσις τῶν γυναικῶν, δι’ ὧν κυριωτέρως, κατορθοῦται ὁ πολιτισμός. Ὡς πρός τό κεφάλαιον δέ τοῦτο ἡ ἑλληνική φυλή ὄχι μόνον ὑπερτερεῖ ἁπάσας τάς κατά τό τουρκικόν κράτος φυλάς, ἀλλ’ ἰσοδυναμεῖ καί μέ τινα τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν, ὅπου εἰσέτι δέν ἀνεπτύχθη ἐπί τοσοῦτον ἡ παιδεία.

7ον. οἱ ναυτικοί τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς εἰσί καί φυσικῶς τρόπον τινά διατεθειμένοι πρός τήν ναυτιλίαν, ἀλλ’ ἀπέκτησαν καί πεῖραν ἀρκοῦσαν καί ἱκανότητα, ὥστε νά δύναται νά παραβληθῶσι καί πρός εὐρωπαίους ἀκόμη ναυτικούς. Ἡ δέ οἰκονομία καί λιτότης ὡς πρός τήν δίαιταν, καθιστᾷ αὐτούς προτιμοτέρους πολλῶν εὐρωπαίων ναυτῶν.

ὅλα τά ἐκτεθέντα ἀποδεικνύουσι κατά πόσον ἡ ἑλληνική φυλή ὑπερέχει τῆς ὀθωμανικῆς, ὡς πρός τάς ἄλλας δέ ὑποτελεῖς τῇ τουρκίᾳ φυλάς οὐδέν ἔχομεν νά διαφιλονεικήσωμεν, καθόσον ἑκάστη αὐτῶν ἀποτελεῖ ἴδιον κύκλον, καί δέν πιστεύομεν νά ἔχῃ ἀξιώσεις ἐπί τῶν λοιπῶν μερῶν τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους, ὅπου αὕτη δέν ἀναμιγνύεται διά συνοικήσεως, ἢ ἄλλων πολιτικῶν ἢ ἰδιωτικῶν σχέσεων. Ὑπάρχει μόνον ἡ βουλγαρική φυλή, ἥτις ἐστίν ἀναμεμιγμένη μετά τῆς ἑλληνικῆς κατά τόν αἷμον καί ἄλλας τινάς πέριξ αὐτοῦ ἐπαρχίας, ἀλλ’ αὕτη οὐδεμίαν δύναται νά ἔχῃ ἀξίωσιν ἵνα συγκριθῇ μετά τῆς ἑλληνικῆς, ἐχούσης ὅσα ἀνωτέρω ἐξεθέσαμεν προσόντα ἵνα ἀντιποιηθῇ ποτέ τήν διαδοχήν τοῦ βυζαντινοῦ κράτους.

Ὑπάρχει καί ἡ ἀλβανική φυλή, ἀλλ’ αὕτη ἐξ ἀρχαίων χρόνων ἐθεωρεῖτο ὡς μία καί ἡ αὐτή φυλή μετά τῆς ἑλληνικῆς, καί πιστεύομεν ὅτι αὕτη εὐχαρίστως παρακολουθήσει τήν ἑλληνικήν μέχρι συγχωνεύσεως. πιστεύομεν μάλιστα ὄτι καί οἱ ἐν αὐτῇ ὀθωμανοί, ὡς ἀσπασθέντες τόν μωαμεθανισμόν ἐκ συμφέροντος καί οὐχί ἐκ θρησκευτικοῦ αἰσθήματος, θέλουσιν ἀποπτύσει αὐτόν, ἅμα ὑποτεθῇ ὅτι χωρισμός τις θέλει συμβῆ μεταξύ τῶν δύο θρησκευμάτων, καί οἱ ὀθωμανοί ἀναγκασθῶσι νά ἐκλέξωσιν ἵδιον τόπον κατοικίας αὐτῶν. τό μέτρο δέ τοῦτο τῆς θρησκευτικῆς μεταβολῆς ἐλπίζομεν ὅτι θέλουν εὐχαρίστως ἀποδεχθῆ καί πολλοί ἄλλοι ὀθωμανοί μή ὄντες ἀσιατικῆς, ἀλλ’ ἑλληνικῆς καταγωγῆς, καί πολιτισθέντες ἐπί τοσοῦτον, ὥστε νά προτιμῶσι τήν ἐλευθερίαν καί ἰσότητα, ἀντί αὐθαιρέτου καί δεσποτικῆς κυβερνήσεως.

εἶναι ἀληθές ὅτι ἐν ἑλλάδι δέν ἀνεφάνησαν πολιτικοί ἄνδρες μεγάλης ἀξίας, δι’ οὓς νά γεννηθῶσιν ἐλπίδες μεγάλων ἔργων, ἀλλά δέν πρέπει ν’ ἀπελπισθῶμεν ὅτι αἰωνίως θέλει μείνει ἄγονος ἡ ἑλλάς μεγάλων πολιτικῶν ἀρετῶν. ἐάν δέν ἐγεννήθη παρ’ ἡμῖν οὔτε βίσμαρκ, οὔτε καβούρ, ἵνα ἀποκτήσῃ ἡ ἑλλάς δόξαν καί λαμπρότητα, οὐχ’ ἧττον, διά τῶν ἰδίων αὐτῆς πολιτικῶν, διετήρησε τήν αὐτονομίαν καί ἐλευθερίαν της καί τοι ἐπιβουλευθείσας, καί κατώρθωσε τοῦτο ἄνευ αἵματος καί περισπασμῶν.

κατακρίνουσι τήν ἑλλάδα ὡς μή πληρώσασαν τά δάνεια αὐτῆς, καί προέβησαν τινές τῶν ἐφημερίδων νά τήν ὀνομάσωσι καί ἄτιμον. ἀλλά δέν ἤθελον οὕτως ἐκφρασθῆ, ἐάν ἐλάμβανον ὑπ’ ὄψιν ὅτι τό μέν πρῶτον δάνειον ἐγένετο παρά πολλῶν ἐπαρχιῶν, ἂν δέ καί δέν ἐλευθερώθησαν ἅπασαι, ἐζητεῖτο ἡ πληρωμή τοῦ ὅλου δανείου ἀπό μόνας τάς ἐλευθερωθείσας ἐπαρχίας, ἀλλά τοῦτο οὔτε δυνατόν ἦτον, οὔτε δίκαιον ἔπρεπε νά θεωρηθῇ. Ὡς πρός τό δεύτερον δέ, ἡ ἑλλάς ἔπρεπε νά θεωρηθῇ οἴκτου καί οὐχί μομφῆς ἀξία, διότι τό δάνειον τοῦτο κατεσπαταλεύθη πρίν φθάσῃ εἰς χεῖρας ἑλλήνων. εἶναι δέ γνωστόν ὅτι οὐδ’ ὁ κυριώτερος προορισμός αὐτοῦ ἔλαβε χώραν, τό νά χρησιμεύσωσι δηλαδή δέκα ἑκατομμύρια δραχμῶν πρός ἐμψύχωσιν τῆς γεωργίας, καί μόλα ταῦτα ὑπάρχει ἡ διάθεσις μεταξύ ἑλλήνων τοῦ ν’ ἀπαλλαχθῶσιν ἀμφοτέρων αὐτῶν τῶν δανείων, καί εὑρέθησαν καί μεταξύ τῶν ὑπουργῶν ἄνδρες ἐπιχειρήσαντες διαπραγματεύτεις περί αὐτῶν, καί ἴσως οὐκ εἰς μακράν, θά ἴδωμεν ἀποπερατουμένας καί τάς δύο ταύτας ὑποθέσεις. καθόσον ὅμως ἀφορᾷ τήν διαχείρισιν ἑλλήνων ὑπουργῶν, βλέπομεν ὅτι ὅσα δάνεια ἐγένοντο ἐπ’ αὐτῶν, εἶναι ἐπιζήτητα καί ἔφθασαν μάλιστα καί εἰς ὑπερτίμησιν τῆς ἀρχικῆς αὐτῶν ἀξίας. ἐάν δέ ὑποθέσωμεν ὅτι ἅπασα ἡ ἑλληνική φυλή θά συγκεντρωθῇ εἰς ἓν σημεῖον, εἶναι δυνατόν νά μή εὑρεθῶσι καί ἄτομα, ὁποῖαι αἱ περιστάσεις θέλουν ἀπαιτήσει; Ἡμεῖς τοὐλάχιστον δέν ἀπελπιζόμεθα.

ἂς ἐξετάσωμεν ἤδη τό ζήτημα ὑπό διαφόρους ὄψεις, ἐπιφέροντες καί εἰκασίας τινάς ἢ πιθανά συμπεράσματα. Ὑπάρχει συνεννόησις μεταξύ τριῶν αὐτοκρατόρων, καί πολλαί διαβεβαιώσεις διαδίδονται περί τῆς ἐν γένει εἰρήνης τῆς εὐρώπης, ἀλλά τό κίνημα τῆς ἑρζεγοβίνης, δέν θέλει ἆρά γε δώσει ἀφορμήν πρός διατάραξιν αὐτῆς; τί μέλλουν νά πράξωσιν οἱ τρεῖς αὐτοκράτορες ἀπό κοινοῦ πρός ἀποφυγήν τοῦ κινδύνου; μία εἰκασία ὑπάρχει ὅτι θέλουν μεσολαβήσει πρός τόν σουλτάνον ἵνα ἀποδοθῶσιν ἐλευθερίαι τινές εἰς τούς ἐπαναστάτας πρός κατάπαυσιν τῆς ἐπαναστάσεως, καί ἴσως, καθ’ ἣν περίπτωσιν οἱ πολεμοῦντες δέν δύνανται νά ἐμπιστευθῶσιν εἰς τήν πραγματοποίησιν τῶν ὑποσχέσεων τοῦ σουλτάνου καί τήν ἀκριβῆ ἐφαρμογήν τῶν τεθησομένων νόμων, οἱ τρεῖς αὐτοκράτορες ἀπό κοινοῦ ἐνδέχεται νά προβῶσιν εἰς κατοχήν τοῦ ἐπαναστατημένου μέρους πρός εἰρηνοποίησιν καί πλήρη ἀποκατάστασιν αὐτοῦ. ἐάν τοῦτο γένῃ καί ἐπιτύχῃ, δίδεται προσωρινόν τι φάρμακον πρός ἀναβολήν, οὐχί δέ πρός πλήρη θεραπείαν τοῦ ἐπικειμένου κινδύνου· διότι ὡς προείπομεν, ὁ ἀσθενής δέν δύναται διά τοῦ μέσου τούτου νά ἔλθῃ εἰς πλήρη ἀνάῤῥωσιν.

ἀλλ’ ἂν ὑποθέσωμεν ὅτι δι’ ὁποιονδήποτε λόγον δέν θέλει πραγματοποιηθῆ τό ἀνωτέρω μέτρον, ἐάν ὑποθέσωμεν ὅτι αἱ παρακείμεναι ἐπαρχίαι ἡλεκτρισθεῖσαι ἐκ τῆς ταὐτότητος τῆς φυλῆς, ἢ ἐπιθυμοῦσαι ν’ ἀποκτήσωσι πλήρη τήν αὐτονομίαν των, λάβωσι μέρος εἰς τόν ἀγῶνα, συνδρομαί δέ ἄφθονοι δοθῶσι παρά τῶν πανταχοῦ ὁμοφύλων τῶν καί ἐν γένει τοῦ χριστιανισμοῦ, ὁ πόλεμος θέλει κατασταθῆ φοβερός, καί τό τουρκικόν κράτος θέλει κινδυνεύσει τά μέγιστα, ἐνῷ μάλιστα πάσχον οἰκονομικῶς, οὐδεμίαν πίστιν θέλει ἔχει πρός ἐπιτυχίαν νέου δανείου. ἐν τοιαύτῃ περιστάσει τί εἶναι πιθανόν νά πράξωσιν οἱ τρεῖς αὐτοκράτορες;

ἐάν ὑπάρχῃ προμελετημένον τι σχέδιον πρός λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος, πιθανόν ἡ κατάστασις αὕτη τῶν πραγμάτων νά γένῃ καί δι’ ὑποκινήσεως ἵνα ἐκ τούτου δοθῇ ἀφορμή πρός ἐπέμβασιν, ἀλλ’ ἡμεῖς παραδεχόμεθα τό ἁπλούστερον καί φυσικώτερον.

δοθείσης λοιπόν ἢ οὕτως ἢ ἅλλως τῆς περιστάσεως ταύτης, καί τῶν αὐτοκρατόρων θεωρουμένων ἐν πλήρει ἁρμονίᾳ μεταξύ των, πρέπει ὑποτεθῇ ὅτι ἡ διανομή τοῦ τουρκικοῦ κράτους εἶναι ἀποφασισμένη. ἀλλ’ ὁποία δύναται νά ἦναι ἡ διανομή; τόσας δυσκολίας βλέπει τις εἰς τό νά κατορθωθῇ εἰρηνική διανομή, ὥστε ὅλαι αἱ σκέψεις, ὅλαι αἱ εἰκασίαι ἐκμηδενίζονται, ἀπέναντι τῶν προορωμένων προσκομμάτων, καί ἰδίως, ὅταν ἔλθῃ τις εἰς τό ζήτημα τῆς κωνσταντινουπόλεως. πολλάκις ἡ κατάργησις τοῦ τουρκικοῦ κράτους ἐθεωρήθη ὡς ἔργον ἀναγκαῖον, ἀπαραίτητον μάλιστα, ἐπί αἰκατερίνης, ἀλλ’ ἡ ἰδέα «τί θέλει γείνει ἡ κωνσταντινούπολις» ἀναχαίτισε τήν ἀπόφασιν, καί οἱ μελετήσαντες τήν πτῶσιν τοῦ ὀθωμανικοῦ βασιλείου, ἀπεσύρθησαν τοῦ σχεδίου των, ὡς μή εὑρίσκοντες τρόπον διαθέσεως τῆς κωνσταντινουπόλεως ἁρμόζοντα πρός τά ἴδια ἑνός ἑκάστου αὐτῶν σχέδια. καί σήμερον ἡ αὐτή ἀναφαίνεται περιπλοκή, τά αὐτά ἐμπόδια, καί διστάζομεν νά πιστεύσωμεν ὅτι αὕτη θά τεθῇ εἰς τήν μερίδα ἑνός τῶν τριῶν.

ἀλλ’ ἃς ὑποθέσωμεν ὅτι αὕτη δίδεται εἰς τήν Ῥωσσίαν, λαμβάνοντες ἀφορμήν ἐξ ὅσων κατά καιρούς ἐῤῥέθησαν περί τῆς ἐπιθυμίας τῶν Ῥώσσων αὐτοκρατόρων εἰς τό νά κυριεύσωσι τήν κωνσταντινούπολιν.

ἐάν ἡ Ῥωσσία κατασταθῇ κυρία τοῦ βυζαντίου μετά τοῦ βοσπόρου καί τῆς προποντίδος, κάτοχος τῶν δύο στενῶν, καταντᾷ ἀπρόσβλητος διά θαλάσσης· ἀλλά μήπως τοιοῦτον κράτος δύναται νά ἔχῃ φόβον διά ξηρᾶς; ἢ μήπως δέν ὑπάρχουν φρούρια, ἢ στρατοί, ἵνα ἀσφαλίσωσιν αὐτήν; τοιοῦτον κράτος, ὁποῖον ἡ Ῥωσσία σήμερον, προσλαμβάνουσα καί τοιαύτην θέσιν ὁποία ἡ κωνσταντινούπολις, μέ τά δύω στενά αὐτῆς, ἔχει πλέον φόβον καί ἂν πολλά συνάμα κράτη συμμαχήσωσι κατ’ αὐτῆς; ποῖον τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν δύναται ν’ ἀκούσῃ μετ’ ἀταραξίας τοιαύτην ἀπόκτησιν; καί αἱ δύο νῦν συνεννοούμεναι μετ’ αὐτῆς αὐτοκρατορίαι, δύνανται ἆρά γε νά θεωρήσωσιν ἀκίνδυνον διά τό μέλλον ἑαυτῶν τοιαύτην πραγμάτων κατάστασιν;

ἐάν εἰς τήν Ῥωσσίαν δέν παραχωρηθῇ οἰκειοθελῶς τό σπουδαιότατον τοῦτο μέρος τῆς ὑφηλίου, εἶναι ποτέ πιθανόν ὅτι δύναται νά παραχωρηθῇ εἰς τήν αὐστρίαν; ποῖα μεγάλα δικαιώματα αὐτῆς, ἢ ποῖα ἄλλα σπουδαῖα συμφέροντα τῶν δύω ἄλλων αὐτοκρατόρων, ἤθελον ἐπιφέρει τοιοῦτον μέτρον; οὐδέν συμφέρον δύναται νά ὑπάρξῃ, ὅσον μέγα καί ἂν θεωρηθῆ, δυνάμενον ν’ ἀντιστοιχήσῃ μέ τήν κατοχήν τῆς κωνσταντινουπόλεως καί τῶν παραρτημάτων αὐτῆς. Ἆρα οὐδέ τοῦτο δέν φαίνεται νά ἔχῃ πιθανότητά τινα ὑποστάσεως.

ὅ,τι εἴπομεν διά τήν Ῥωσσίαν, τ’ αὐτά πρέπει νά εἴπωμεν καί διά τήν γερμανικήν αὐτοκρατορίαν. αὕτη κατέστη ἐπίφοβος εἰς τήν εὐρώπην ὡς εὑρίσκεται σήμερον, ἐάν προστεθῇ εἰς αὐτήν καί τοιαύτη ἐπίζηλος θέσις, αὐξηνθῇ δέ καί ἡ κατά θάλασσαν δύναμις αὐτῆς – καί τοιαύτη φαίνεται ἡ σημερινή τάσις αὐτῆς – δέν θ’ ἀποβῇ ἆρά γε κοσμοκράτωρ ἐν τε τῇ εὐρώπῃ καί ἐν τῇ ἀσίᾳ;

ἐκ τούτων εἰκάζομεν ὅτι οὐδεμία ἑκουσία παραχώρησις δύναται νά ὑπάρξῃ μεταξύ τῶν τριῶν αὐτοκρατόρων, καθόσον ἀφορᾷ τήν κωνσταντινούπολιν· διότι ἡ ἔχουσα τό βυζάντιον μερίς πρέπει νά θεωρηθῇ τόσον μεγάλη, ὥστε οὐδεμία ἄλλη μερίς δύναται νά ἀντιστοιχήσῃ μετ’ αὐτῆς.

ἀλλά καί ἂν διά μίαν στιγμήν ἠθέλαμεν ὑποθέσει πιθανήν τοιαύτην διανομήν μεταξύ τῶν τριῶν αὐτοκρατοριῶν, πῶς ἤθελεν ἀκούσει ἡ λοιπή εὐρώπη τοιαύτην ἀπόφασιν; εἶναι ποτέ δυνατόν νά πιστεύσωμεν ὅτι ἤθελεν ἤδη ἀταράχως πραγματοποιούμενον τοιοῦτον σχέδιον; δέν ἤθελον σχηματισθῆ νέαι σταυροφορίαι πρός ἀποτροπήν τοιούτου κινδύνου; ὁποία γενική ἀναστάτωσις ἔμελλε νά ἐπακολουθήσῃ τοιαύτην ἀπόφασιν! καί πόσον τρομερά πρέπει νά θεωρηθῶσι τά ἐπακόλουθα αὐτῆς!

λαμβάνοντες ὑπ΄ ὄψιν ὅλας τάς δυσκολίας ταύτας καί θεωροῦντες ἀδύνατον τό νά τεθῇ ἡ κωνσταντινούπολις εἰς χεῖρας ἰσχυράς τινός δυνάμεως, ἔχοντες δέ πρό ὀφθαλμῶν καί τό ἀδύνατον τῆς διατηρήσεως τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους, ἀνάγκη νά ἀνεύρωμεν ποῖος τρόπος πιθανῶς δύναται νά ὑπάρξῃ κατάλληλος πρός λύσιν τοῦ ἀνατολικοῦ ζητήματος. τοιαύτη γνώμη ἐκφερομένη παρ’ ἡμῶν θέλει θεωρηθῆ λίαν παράτολμος, ἀλλ’ οὐχ’ ἧττον ὀφείλομεν νά δώσωμεν νύξεις τινάς ἐφ’ ὧν φρονοῦμεν ὅτι θέλει ἀνεγερθῆ τό σπουδαῖον τοῦτο οἰκοδόμημα.

πρῶτον μέν δέν φρονοῦμεν, οὔτε δυνατήν, οὔτε δικαίαν τήν διαίρεσιν τοῦ ὀθωμανικοῦ κράτους μεταξύ τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων, δι’ οὓς προείπομεν λόγους. τούτου τεθέντος, ἀνάγκη νά προβῶμεν εἰς τήν τακτοποίησιν τοῦ κράτους τούτου, εἰς τρόπον ὥστε, οὐδέποτε νά ἐπίκεινται φόβος διαταράξεως τῆς εὐρωπαϊκῆς εἰρήνης ἐκ τῆς διαθέσεως αὐτοῦ.

θεωροῦντες δέ τήν Ῥουμουνικήν φυλήν ὡς καί τάς σλαυϊκάς, ὡς περιωρισμένας εἰς ἴδιον κέντρον, ὡς προείπομεν ἀνωτέρω, νομίζομεν ὅτι αὗται, ἢ δύνανται νά λάβωσι πλήρη καί τελείαν ἀνεξαρτησίαν καί ν’ ἀποσπασθῶσιν ὁλοτελῶς τῆς ἐν κωνσταντινουπόλει ἐξουσίας, ἢ, ἂν προτιμῶσι ν’ ἀποτελέσωσιν ὁμοσπονδιακόν τινα δεσμόν μέ τήν ἐν κωνσταντινουπόλει ἐξουσίαν τήν διαδεχθησομένην τήν παροῦσαν ἐν αὐτῇ κυβέρνησιν, ὡς κατωτέρω θέλομεν ἀναφέρει.

ἐκ τῶν ἐν τῷ ὀθωμανικῷ κράτει ὑπαρχουσῶν φυλῶν σπουδαιότεραι εἰσίν ἡ ἑλληνική καί τουρκική. αὗται ἐνόσῳ μένουσιν ἐν τῷ αὐτῶ τόπῳ καί κατά τήν ἐνεστῶσαν ἐξουσίαν, δέν εἶναι δυνατόν ν’ ἀποφύγωσι τάς συγκρούσεις, αἵτινες κατά τό μᾶλλον καί ἧττον θά διαταράττωσι καί τήν εἰρήνην τῶν γειτόνων λαῶν. ἀνάγκη λοιπόν νά διαχωρισθῶσι καί νά τοποθετηθῶσι κατά θρήσκευμα. ἐπειδή δέ το κοράνιον καί τό εὐαγγέλιον δέν δύνανται νά συμβαδίζωσιν, οὔτε πολιτικῶς, οὔτε κοινωνικῶς, διότι ἀντίκεινται αἱ ἀρχαί ἢ αἱ βάσεις αὐτῶν, ὡς προείπομεν, ἀνάγκη ἑκάστη τῶν φυλῶν νά καθέξῃ ἴδιον τόπον, νά ἔχῃ ἰδίους νόμους καί ἰδίαν ἐξουσίαν. Ὡς πρός τάς ἄλλας φυλάς, τάς κατοικούσας ἐν τῷ ὀθωμανικῷ κράτει, αὗται δύνανται νά συμμορφωθῶσιν εὐκόλως μετά τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς διά τήν ὁμοιότητα τοῦ θρησκεύματος ἀφ’ ἑνός καί ἀφ’ ἑτέρου διά τάς φιλελεύθερους ἀρχάς, ἅς τινας ἐπαγγέλλεται ἡ ἑλληνική φυλή καί διά τήν ἰσότητα καί τήν ἐλευθερίαν, τήν ὁποίαν ἀποδίδει εἰς ἅπαντας, ὡς βλέπομεν καί ἐν ἑλλάδι ὅπου ἀπεδόθη ἰσότης δικαιωμάτων καί εἰς τούς Ἰουδαίους, ἐνῷ πολιτικά δικαιώματα στεροῦνται οὗτοι καί ἐν εὐρωπαϊκοῖς καί λίαν πεπολιτισμένοις κράτεσιν.

Ἡ μετοικιζομένη φυλή ἀναγκαίως πρέπει νά ᾖ ἡ ὀθωμανική· διότι αὕτη ἔχει ἀλλαχόθεν τήν καταγωγήν της, καί δύναται νά ἐπανέλθῃ εἰς τήν ἰδίαν πατρίδα· δύναται δέ νά συγκεντρωθῆ εἰς μέρος τι τῆς ἀσίας, ἢ ἀφρικῆς, ὅπου κατοικοῦσα συμπαγῶς καί διοικουμένη κατά τήν ἰδίαν ἀρέσκειαν, δύναται καί νά εὐδαιμονήσῃ ἀθορύβως καί νά ἀποκατασταθῆ ἰσχυρά.

Ἵνα ὑπάρξῃ ὅμως εὐκολία τῆς μετοικήσεως, οἱ μέλλοντες νά μετοικήσωσι δύνανται νά πωλήσωσι πᾶσαν τήν ἰδιοκτησίαν των· καί πρός πλείονα ὠφέλειαν τῶν μετοικησόντων, ἀνάγκη νά προσκληθῶσι πρός ἀγοράν κτημάτων ἐξ ὅλων τῶν εὐρωπαϊκῶν κρατῶν ἀγορασταί, καί ἡ πώλησις διά τοῦ συναγωνισμοῦ θέλει ἀποβῆ ὠφελιμωτάτη εἰς τούς πωλητάς, συνάμα δέ τοιοῦτον μέτρον, θέλει δώσει ἀφορμήν εἰς τό νά κατοικηθῇ ὁ τόπος, γινομένων τρόπον τινά μεταναστεύσεων, καί αὐξανομένου τοῦ πληθυσμοῦ διά νέων οἰκητόρων, ὁμοίων κατά τό θρήσκευμα, ἐχόντων ἀνάλογον πολιτισμόν καί δυναμένων νά διοικηθῶσι συνταγματικῶς.

Ἡ ἑλληνική φυλή μετά τῶν νέων συνοίκων καί τῶν λοιπῶν ἐν τῷ τόπῳ χριστιανικῶν φυλῶν, δύναται ν’ ἀπαρτίσῃ κράτος χριστιανικόν, ἐλεύθερον, πολιτευόμενον συνταγματικῶς, καί ἔχον τήν ἕδραν αὐτοῦ ἐν κωνσταντινουπόλει.

ἐάν τό πρᾶγμα ἐκ πρώτης ὄψεως φαίνεται ἀπίθανον, μήπως διανομή τις, ὁποίαν ἀνωτέρω περιεγράψαμεν, δέν εἶναι πολύ μᾶλλον ἀπίθανος; εἰρηνικωτέρα λοιπόν λύσις τοῦ ζητήματος θέλει φανῆ ἡ τελευταία αὔτη, ἡ δέ ἐξ αὐτῆς προκύψουσα εἰρήνη θέλει ἀποβῆ βασιμωτέρα καί διαρκεστέρα· διότι οἱ Ἕλληνες, ἐκτός τοῦ δικαιώματος τῆς κληρονομίας, ὅπερ ἀποκλειστικῶς τοῖς ἀνήκει, δέν θέλουν συστήσει μέγα κράτος, ὥστε ν’ ἀποβῆ ἐπίφοβον πρός τα ἄλλα εὐρωπαϊκά κράτη.

ἀλλά πῶς δύναται νά λάβῃ χώραν τοιαύτη λύσις; ἐάν διά βίας· ἀνάγκη ὁ πόλεμος ν’ ἀναστατώσῃ τό τουρκικόν κράτος, ἐκ τούτου δέ ὄχι ὀλίγον θά πάθωσι καί τά εὐρωπαϊκά συμφέροντα. διά μέσων ὅμως εἰρηνικῶν εἶναι ἆρά γε δυνατόν νά κατορθωθῆ ἡ διαίρεσις τῶν δύω φυλῶν, καί ἡ μετοίκησις τῆς ὀθωμανικῆς; ἀδύνατον εἶναι νά συμφωνήσωσι ποτέ αἱ δύω φυλαί πρός τοῦτο καί νά ἐνεργήσωσιν ἑκουσίως τήν πραγματοποίησιν, ἐν τοιαύτῃ περιπτώσει θά εὑρεθῶμεν εἰς τήν αὐτήν τῶν πραγμάτων κατάστασιν, καί οὐδεμία διόρθωσις φαίνεται πιθανή.

ἐάν ὅμως αἱ τρεῖς αὐτοκρατορίαι καί ὅσαι ἄλλαι εὐρωπαϊκαί δυνάμεις ἔχουσι συμφέρον ἵν’ ἀρθῇ ἅπαξ διά παντός ἐκ τοῦ μέσου ἓν σκάνδαλον, ὅπερ μεγάλως ἀνησυχεῖ αὐτάς, ἂν παραδεχθῶσιν ὅτι εἰρηνικωτέρα λύσις τοῦ ζητήματος εἶναι αὕτη, ἡ δέ ἐξ αὐτῆς προκύψουσα εἰρήνη θ’ ἀποβῇ παγιωτέρα καί διαρκεστέρα, εἶναι δίκαιον αὐθορμήτως αὗται ν’ ἀναδεχθῶσι τήν ἐκτέλεσιν. ἐκτός δέ τοῦ γενικοῦ καλοῦ, ὅπερ θά προκύψῃ ἐκ τῆς εἰρηνοποιήσεως ταύτης, θά ὑπάρξουν καί ἴδια ὠφελήματα εἰς ἑκάστην αὐτῶν τῶν δυνάμεων.

οἱ Ἕλληνες τεθέντες εἰς ἣν προείπομεν θέσιν παρά τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων, ὄχι μόνον ἄπειρον εὐγνωμοσύνην θέλουν ὀφείλει πρός αὐτάς· ἀλλά θά ὦσιν ὑπόχρεοι νά παραδεχθῶσι καί τούς ὅρους, οὓς ἤθελον ἐπιβάλει αὐτοῖς πρός ἐκτέλεσιν τῆς μεγάλης ταύτης μεταβολῆς. οἱ δέ ὅροι οὗτοι ὄχι μόνον δύνανται νά ἦναι γενικοί πρός ἅπαντα τά ληψόμενα μέρος εἰς τήν ὑπόθεσιν ταύτην, ἀλλά πιθανόν ν’ ἀποβλέπωσι καί ἰδιαίτερα εἰς ἑκάστην αὐτῶν συμφέροντα.

καί γενικά μέν δύνανται νά θεωρηθῶσιν, ἐάν ἡ ἐν κωνσταντινουπόλει συστηθησομένη ἑλληνική ἐξουσία ὑποχρεωθῇ νά ἔχῃ ὅλους τούς λιμένας αὐτῆς ἀνοικτούς πρός πάντας τούς ναυτιλουμένους, εἰς ὁποιονδήποτε κράτος καί ἂν ἀνήκωσι, νά ἀφήσῃ ἐλευθέραν τήν δίοδον τῶν στενῶν εἰς ἅπαντας. ὅλων δέ οἱ ὑπήκοοι ἐν γένει νά ἦναι δεκτοί νά ἐμπορεύωνται, νά ναυτίλωνται νά διαμένωσιν ἐργαζόμενοι, καί ὅταν τυχόν δυνάμεις τινές εὑρεθῶσιν εἰς ἐμπόλεμον κατάστασιν. τό βυζάντιον νά χρησιμεύσῃ ὡς κέντρον ὅλων τῶν πολιτικῶν συνδιασκέψεων, καί νά ἀπαρτισθῇ ἓν νέον ἀμφικτυονικόν συνέδριον ἐν αὐτῷ θεωρουμένου τοῦ μέρους τούτου ὡς ἕδρα ἱερά καί ἀπαραβίαστος τῶν πολιτικῶν συμβουλίων, τά ὁποῖα θέλουν κανονίζει ὅλας τάς ἀμοιβαίας αὐτῶν διενέξεις.

ἐάν τό μέτρον τοῦτο γένῃ δεκτόν καί πραγματοποιηθῇ, ἕκαστος δύναται νά ἐννοήσῃ τά ἐπωφελεστάτας συνεπείας αὐτοῦ, διότι πᾶσα ἀφορμή διενέξεων καί πολέμων μεταξύ τῶν ἀποτελεσόντων τό συνέδριον τοῦτο δυνάμεων θέλει ἐκλείψει, ἡ δέ εἰρήνη θέλει κατασταθῆ πλήρης καί διαρκής. ὁποία εὐάρεστος κατάστασις πραγμάτων, ἂν τοῦτο ἦτο δυνατόν νά λάβῃ ὕπαρξιν καί ἐκτέλεσιν;

δέν ἦτο ἀδύνατον νά εὑρεθῶσι μέσα διαλύσεως πολλῶν ἀπαιτήσεων πολιτικῶν διά τῆς ἀνωτέρω προτεινομένης συνεννοήσεως, καί εἰς κράτη τινά νά γένωσιν ὠφέλιμοι ὑποχωρήσεις ἄνευ βλάβης ἑτέρων· οἷον ἐάν ἡ γερμανία ἐπιθυμῇ νά συγκεντρώσῃ ὑφ’ ἑαυτήν ὅλον τό γερμανικόν στοιχεῖον δέν ἦτο ἆρά γε δυνατόν νά παραχωρήσῃ αὐτῇ ἢ αὐστρία ὅσας γερμανικάς ἐπαρχίας ἔχει αὕτη ὑπό τήν ἐξουσία της, ἀποζημιουμένη διά τῆς προσαρτήσεως τῆς ἑρζεγοβίνης, βοσνίας κλπ;

δέν ἦτο ἆρά γε καί ὠφέλιμον καί φιλάνθρωπον ἡ μέν Ῥωσσία νά προβῇ πρός τήν μεγάλην ἀσίαν, ἐκπολιτίζουσα τοσούτους ἔτι βαρβάρους λαούς; Ἡ ἀγγλία νά ἐξαπλωθῇ πρός τήν αἴγυπτον ἀσφαλίζουσα τόν δρόμον τῶν Ἰνδιῶν διά τοῦ σουέζ, τήν διάβασιν τοῦ ὁποίου θέλει διατηρῇ πάντοτε ἐλευθέραν πρός ἅπαντας; Ἡ γαλλία δέν ἤθελε σπουδαίως ὠφεληθῆ ἐπεκτείνουσα τάς κατακτήσεις αὐτῆς πρός τήν ἀφρικήν, ὅπου τοσαύτη ἀνάγκη ὑπάρχει πολιτισμοῦ; πολλά ἄλλα μέτρα φιλάνθρωπα καί ἀγαθοεργά δύνανται νά ὑπάρξωσιν, ὡς καί ἐκ διαφόρων μερῶν τῆς εὐρώπης, καί ἰδίως ἐκ τῆς γερμανίας, δύνανται νά γένωσιν ἀποικίας εἰς τήν εὐρωπαϊκήν τουρκίαν καί τήν μικράν ἀσίαν, ὅπου πλῆθος γαιῶν μένουσιν ἀκαλλιέργητοι. ἐνῷ τοσοῦτον πλῆθος κατ’ ἔτος μεταβαίνουσιν εἰς ἀμερικήν, δέν ἦτο ἆρά γε καλήτερον οἱ κάτοικοι οὗτοι νά μεταβαίνωσιν εἰς τά ἄνω μέρη μέ πολύ ὀλιγώτερα ἔξοδα τῶν πρός τό ταξείδιον τῆς ἀμερικής ἀναγκαίων καί εἰς καλήτερον ἴσως κλίμα τῶν τῆς ἀμερικής, τό δέ κράτος ν’ ἀπαλλάττεται αὐτῶν μέ πολύ πλείονα εὐκολίαν; Ἡ συνοίκησις δέ μετά τῆς ἑλληνικῆς φυλῆς δέν θέλει παρέξει ὁλοτελῶς σχεδόν δυσκολίας, διότι καί ὁ πολιτισμός θά ἦναι ὅμοιος σχεδόν μεταξύ τῶν δύω μερῶν, καί ἡ ἰδέα τοῦ θρησκεύματος θέλει συνδέσει εὐκολώτερον τά μέρη, ἀφοῦ μάλιστα ἡ ἀνατολική ἐκκλησία ἤρχισεν ἤδη νά θεωρῆται ὡς μία τῶν τελειοτέρων καί ἀνοθεύτων τρόπον τινά ἐκκλησιῶν.

Ἡ ἐν κωνσταντινουπόλει ἐξουσία τεθεῖσα ὑπό τήν προστασίαν ἁπασῶν τῶν εὐρωπαϊκῶν δυνάμεων, καί θεωρουμένη ὡς ἱερά καί ἀπαραβίαστος θέλει χρησιμεύει ὡς κέντρον γενικόν καί πολιτικῶς καί ἐμπορικῶς, διαπραγματευομένων ἐν αὐτῇ ὅλων τῶν ἀναφυομένων διενέξεων· διά τῶν ἀντιπροσώπων ἁπασῶν τῶν δυνάμεων, θέλει ἀφαιρεθῆ πᾶσα αἰτία ταραχῆς καί πολέμων, καί εἰρήνη διαρκής θέλει ἐπικρατήσει εἰς τό μεγαλήτερον μέρος τοῦ κόσμου. ὁποία δέ δόξα θέλει στεφανώσει τάς κεφαλάς ἐκείνων, οἵτινες θέλουν ἐξασφαλίσει εἰς τό μέλλον τήν εἰρήνην τῶν λαῶν· καί παύσει τήν μεταξύ αὐτῶν διεγειρομένην τρομεράν ἀλληλοκτονίαν!